Προ ολίγων μηνών, είχα την τύχη να λάβω μέρος σε ένα πολύ ενδιαφέρον αστικό οδοιπορικό στο πλαίσιο του «θεσμού» Athens Walking Stories. Ο συγκεκριμένος περίπατος διήλθε από σημεία του αθηναϊκού Κέντρου [όπως οι Άγιοι Ανάργυροι του Ψυρρή και η Πλατεία Κουμουνδούρου («Ελευθερίας»)], στα οποία «έδρασε» ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και κάποιοι χαρακτήρες των έργων του. Κατά το πολιτισμικό αυτό δρώμενο, δημιουργήθηκαν στους συμμετέχοντες αισθήματα ικανοποίησης, αναπόλησης και νοσταλγίας. «Ο ξεπεσμένος Δερβίσης», «Ο Γείτονας με το λαγούτο» και μια «Αγρυπνία στον άγιο Ελισσαίο» μας ταξίδεψαν για δύο ώρες στα μαγικά εκείνα χρόνια των αρχών του περασμένου αιώνα…

Ως υπεύθυνος για το εν λόγω εγχείρημα, ο φιλομειδής και προσηνής κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης, όστις τυγχάνει εμβριθής γνώστης της εν λόγω θεματικής ενότητας, είχε «κερδίσει» το ακροατήριό του με τις γλαφυρές περιγραφές του αλλά και απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις.

Η βανδαλισμένη πρόσοψη του ναϊδρίου «προκαλεί αμηχανία» ακόμα και στο ταλαιπωρημένο αστικό τοπίο των Αθηνών. Στην καρδιά του πολεοδομικού χάους, το συγκεκριμένο σημείο θρησκευτικού και ναοδομικού ενδιαφέροντος θα μπορούσε να αποτελεί ελπιδοφόρα όαση τέχνης & πολιτισμού.

Φαίνεται όμως, ότι αυτή η Πόλις της Παλλάδος, ως «Κλεινόν Άστυ» που είναι, παράγει περισσότερη Ιστορία απ’ όση μπορεί να καταναλώσει. Παραμένει δυσερμήνευτο το «πώς και γιατί;» αυτό το είδος «πλεονάσματος» οδηγεί σε τέτοιες εκφράσεις «ελλείμματος» πολιτισμού και λαϊκής κουλτούρας…

Πλην όμως, το όμορφο απόγευμα περιελάμβανε και ένα μελανό σημείο, το οποίο προφανώς δεν συσχετίζεται με την άρτια οργανωμένη εκδήλωση. Συγκεκριμένα, βαδίζοντας στην οδό Αριστοφάνους προς την Πλατεία Ηρώων του Ψυρρή, ανάμεσα σε ταβερνομπακάλικα και καφενέδες, ξεπρόβαλε μπροστά μας ταπεινό και καταφρονεμένο, μα αμείλικτο, το «ξωκλήσι» του αγίου Αθανασίου!

Ασυναίσθητα, όλοι και όλες χαμήλωσαν το βλέμμα με αμηχανία και αντιπαρήλθαν, επιταχύνοντας τον βηματισμό τους. Ο (άγνωστος στο ευρύ αθηναϊκό κοινό) ναΐσκος βρίσκεται σε κακή κατάσταση, ενώ η εικόνα που παρουσιάζει ο γύρω χώρος προσβάλλει την «αισθηθική» ακόμα και του πιο ανυποψίαστου περί τα πολιτιστικά…Τοίχοι βανδαλισμένοι με πολλά κακόγουστα «γκράφιτι», απορρίμματα, βρώμικα και ασυντήρητα πεζοδρόμια.

Ιδιαίτερο «ενδιαφέρον» παρουσιάζει η όμορη αυλή, η οποία έχει μετατραπεί σε αποθήκη (;) και φιλοξενεί κατά καιρούς  καφάσια, παλέτες, βαρέλια, τσίγκους και παλιοσίδερα! Το σκηνικό των άκομψων (ανθρωπογενών) παρεμβάσεων συμπληρώνεται από μια «κυκλώπεια» γκαραζόπορτα που υψώνεται στην είσοδο – έξοδο αυτού του υπαίθριου χώρου…

Μεγάλη η δύναμη της εικόνας! Στην ανωτέρω φωτογραφία, φαίνεται η δεξιά πλευρά του Ιερού Ναού μαζί με την «κυκλώπεια» γκαραζόπορτα στην είσοδο – έξοδο της όμορης αυλής. Ο αριστερά κατακόρυφος «οδηγός» του ρολού έχει ενσωματωθεί με την τοιχοποιία του διατηρητέου μνημείου.  Άραγε, με ποιού την «αδειοδότηση», «παραχώρηση», ανοχή (ή απλά αδιαφορία) έχει «εγκριθεί – νομιμοποιηθεί» η συγκεκριμένη «χρήση»…

Ο Άγιος Αθανάσιος της οδού Αριστοφάνους 32, ονομάζεται και «Αιγινίτικο Μετόχι», καθότι ανήκει στην Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσολεόντισσας, στην Αίγινα. Από καθαρά τεχνικής απόψεως, είναι μια καμαροσκεπής μονόκλιτη βασιλική (εσωτερικών διαστάσεων 8m x 5m), με ημικυλινδρικό θόλο, ο οποίος ανατολικά και δυτικά καταλήγει σε τεταρτοσφαίρια που βαίνουν σε ημιχώνια. Στον ίδιο αρχιτεκτονικό ρυθμό ανήκουν επίσης η Παναγία Ρόμβη, οι Άγιοι Ανάργυροι του Κολοκύνθη   (Αγιοταφίτικο Μετόχι) και η Παναγία η Παντάνασσα, στο Μοναστηράκι. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία που μάλλον εισήχθη από τη Βόρεια Μεσοποταμία (προϊσλαμική Περσία και Αρμενία) στην Ελλάδα, λίγο πριν το 10^ο μ.Χ. αιώνα.

Η κάτοψη και η κατά μήκος τομή του Αγίου Αθανασίου, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα –  ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο. Στην τομή φαίνονται τα τυφλά τόξα κατά μήκος των μεγάλων πλευρών ενώ χαρακτηριστική είναι και η Περσικής προέλευσης τεχνική (“trompes”) όπου κάθε τεταρτοσφαίριο βαίνει σε δύο ημιχώνια.

Η συγκεκριμένη τεχνοτροπία μάλλον εισήχθη στην Ελλάδα λίγο πριν τον 10^ο μ.Χ. αιώνα από την ευρύτερη περιοχή της τότε Αρμενίας και προϊσλαμικής Περσίας (Άνω Μεσοποταμία). Με βάση αυτή την παραδοχή διατυπώνεται η εικασία ότι ο Άγιος Αθανάσιος κτίστηκε περί το 1000 μ.Χ.

Παράλληλα, επισημαίνεται ότι στις πιο παλιές αγιογραφίες εντός του ναϊδρίου αναφέρεται το έτος 1638, γεγονός που τοποθετεί την ανέγερση της εν λόγω εκκλησίας στην περίοδο της Τουρκοκρατίας…

Για τους φίλους των νόμων και των διαταγμάτων (μη εξαιρουμένου του γράφοντος), υπογραμμίζεται ότι βάσει Υπουργικής Αποφάσεως (ΦΕΚ 134 Β/15.02.1972) ο Άγιος Αθανάσιος Ψυρρή έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο μαζί με άλλα 19 αρχιτεκτονήματα ιδιαίτερου αρχαιολογικού-καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος, της Περιοχής Αθηνών (πχ  Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα, Άγιοι Ασώματοι Θησείου). Στην πράξη και σε απλά (νομικά) ελληνικά, αυτό σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης οφείλει, κατ’ ελάχιστον, να διατηρεί το ύφος και να μην αλλοιώνει  το χαρακτήρα εκάστου μνημείου. Είναι λοιπόν επιβεβλημένο, οι «αρμόδιοι – εμπλεκόμενοι φορείς» [Ιερά Μονή Χρυσολεόντισσας (;), Δήμος Αθηναίων (;), Υπουργείο Πολιτισμού (;), Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών (;)] να ευαισθητοποιηθούν άμεσα και έμπρακτα (!), καθότι η εικόνα αυτή δεν τιμά κανένα μας!

Τέλος, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Η Ψυχοκόρη»  αναφέρεται σε ένα «παρ’ ολίγον ατύχημα» που σημειώθηκε όταν μεγάλο τμήμα της οροφής του υπνοδωματίου του κατεκρημνίσθη! Την περίοδο αυτή ο «άγιος» των ελληνικών γραμμάτων κατοικούσε πλησίον του αγίου Αθανασίου, στην οδό Αριστοφάνους…: «Πλην, δόξα τω Θεώ, δεν συνέβη να πέση όλη η οροφή δια νυκτός πέραν του προσκεφάλου μου, όπως το είχα πάθει μίαν φοράν, τρία ή τέσσερα έτη πριν, εις ένα δρόμον του Αγ. Αθανασίου, εκείθεν του Ψυρρή, νομίζω επιγράφεται “οδός Αριστοφάνους”. Ο παλαιός κωμικός, αν αισθάνονται ακόμη τίποτε αι σκιαί εις τον ασφοδελόν λειμώνα, βεβαίως θα εγέλα με το πάθημα που έπαθα σιμά εις τον φερώνυμον δρόμον του…».

Πιθανότατα, πέρα απ’ τον Αχέροντα, σε εκείνο το μακρινό (;)  λιβάδι που ανθίζουν τ’ ασφοδέλια, «αι σκιαί» νοιώθουν κι αισθάνονται βλέποντας τα καμώματά μας. Βέβαια, ο «παλαιός κωμικός» μας ο Αριστοφάνης, μάλλον θα κλαίει παρά θα γελάει ατενίζοντας την εικόνα που παρουσιάζει -25 αιώνες μετά τη «Λυσιστράτη» και τους «Ιππείς»- ο φερώνυμος δρόμος του, στον αριθμό 32…

Τέλος, στο εσωτερικό του υπαίθριου αποθηκευτικού χώρου, υπάρχει και μοναχικός, συμπαθής τετράπους «Κέρβερος» που (δικαιολογημένα) έδειξε να ενοχλείται από την παρουσία μας…

Πηγές:

«Παλαιές εκκλησίες των Αθηνών», Σοφοκλής Δημητρακόπουλος, 2003

 «Αι Παλαιαί Αθήναι», Δημήτρης Καμπούρογλου, 1922

«Η Παντάνασσα των Αθηνών», Χρήστος Ενισλείδης, 1966

www.eie.gr [Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών]

akrokerama.blogspot.com [18/01/2013]