Την εποχή του Περικλή, σε ολόκληρη τη Γη υπήρχαν καμιά εκατοστή εκατομμύρια άνθρωποι (δηλαδή λιγότεροι απ’ όσοι υπάρχουν σήμερα στην Αίγυπτο).
Όλη την επόμενη χιλιετία ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν παρουσίασε συγκλονιστικά πτωτικές ή ανοδικές τάσεις. Την εποχή του Βουλγαροκτόνου, ο παγκόσμιος πληθυσμός είχε φτάσει στα 250 εκατομμύρια. Άγγιξε τα 500 εκατομμύρια στα τέλη του Μεσαίωνα. Έπρεπε να φτάσουμε στα μέσα του 19ου αιώνα για να διπλασιαστεί και να φτάσει το δισεκατομμύριο (σήμερα υπάρχουν περισσότεροι Κινέζοι απ’ όσοι άνθρωποι υπήρχαν στη Γη το 1850). Όμως η πληθυσμιακή έκρηξη που ξεκίνησε περίπου στη Βιομηχανική Επανάσταση ήταν άνευ προηγουμένου. Το 1930 είχαμε δυο δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη. Σήμερα, ζωή να ’χουμε, ξεπεράσαμε τα οκτώ δισεκατομμύρια.
Η καμπύλη της εξέλιξης του παγκόσμιου πληθυσμού θυμίζει την εκθετική αύξηση των κυττάρων του ανθρώπινου εγκεφάλου στα πρώτα στάδια της κύησης. Όπως και τα κύτταρα του εγκεφάλου μέσω νευρικών συνάψεων, έτσι και οι άνθρωποι του πλανήτη αλληλοδικτυώνονται, μεταφορικά και ουσιαστικά. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 1 δισεκατομμύριο σταθερές τηλεφωνικές συνδέσεις. Τα δε κινητά έφτασαν τα 8 δισεκατομμύρια. Χώρια φυσικά οι ιντερνετικές συνδέσεις, ασύρματες και ενσύρματες, το δίκτυο των δορυφόρων Starlink κι ένα σωρό άλλα. Εικόνα, ήχος, και δεδομένα διακινούνται συνεχώς με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα και σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες.
Σε πρώτο επίπεδο αυτό σημαίνει διακίνηση πληροφοριών, δεδομένων και γνώσης αλλά και δύναμης και πλούτου. Σε δεύτερο επίπεδο σημαίνει διάφορα άλλα.
Πριν από κάμποσα χρόνια, ο βιολόγος Λάυαλ Ουάτσον είχε κάνει την εξής «πρόβλεψη»: «Πολύ σύντομα, πάνω στη Γη θα υπάρχουν τόσοι άνθρωποι όσο και τα κύτταρα μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και τόσο καλά συνδεδεμένοι μεταξύ τους όσο και τα κύτταρα του εγκεφάλου. Με δυο λόγια, η ανθρωπότητα στο σύνολό της θα αποτελεί τη νοημοσύνη του πλανήτη…»
Βέβαια, αν κρίνουμε από τη συμπεριφορά της ανθρωπότητας, θα πρέπει να δώσουμε συλλυπητήρια στον πλανήτη για το νου που απέκτησε, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Η τεχνολογική διασύνδεση των «ανθρωποκυττάρων» είναι μόνο μία από τις πάμπολλες διαστάσεις μιας μεγα-ενοποίησης. Όμως η έννοια της «αυτοοργάνωσης» είναι κάτι που κερδίζει διαρκώς έδαφος στην επιστημονική σκέψη. Και ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα –ιδιαίτερα αν έγινε εξαιρετικά περίπλοκο μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα- ίσως τελικά να αρχίσει να εμφανίζει φαινόμενα που δεν διαφέρουν και πολύ από αυτά των συστημάτων που θεωρούμε ζωντανά.
Κι εδώ ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα πολύ βαθύ συλλογικό φόβο που ήρθε στην επιφάνεια από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να αναπτύσσει τεχνολογία. Κάτι που εκφράζεται σαν αντίλαλος μέσα σε πλήθος μυθιστορημάτων και ταινιών φαντασίας. Κάτι που ο Ισαάκ Ασίμοφ αποκαλούσε «Φρανκεσταϊνικό Σύμπλεγμα»: ο άνθρωπος δημιουργεί κάτι που τον αντικαθιστά, όπως το τέρας του Φρανκενστάιν, το Γκολέμ, ο HAL-9000 ή το Skynet.
Αυτά βέβαια στην επιστημονική φαντασία, μια που στην επιστημονική πραγματικότητα έχουμε ήδη φτιάξει κάτι μεταξύ HAL-9000 και Skynet — αλλά μέχρι στιγμής χωρίς τις ανθρωποκτονικές τους τάσεις. Είναι φυσικά η περιλάλητη Τεχνητή Νοημοσύνη — η ΑΙ. Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας μας έχουν συνηθίσει στην αντίληψη ότι για να φτάσουν και να ξεπεράσουν οι υπολογιστές την ανθρώπινη νοημοσύνη θα πρέπει να αναπτύξουν συνείδηση. Αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Μια τεχνητή σούπερ νοημοσύνη δεν είναι απαραίτητο να έχει και συνείδηση. Η ΑΙ μπορεί να είναι το ένα μέρος της εξίσωσης. Το άλλο μπορεί να είναι μια παγκόσμια συνείδηση, τέκνο της αυτοοργάνωσης που προκύπτει από την ακατάσχετη και λαβυρινθώδη Διαδικτύωση των Πάντων.
Εξήντα χρόνια πριν, το 1963, ο διορατικός Άρθουρ Κλαρκ είχε γράψει ένα διήγημα πολύ προχωρημένο για την εποχή του, το Dial F for Frankenstein, από το οποίο αναφέρω ένα εισαγωγικό απόσπασμα:
Στις 01:50 ώρα Γκρήνουιτς της 1ης Δεκεμβρίου 1975 κάθε τηλέφωνο στον κόσμο άρχισε να χτυπά. Ένα τέταρτο του δισεκατομμυρίου άνθρωποι σήκωσαν το ακουστικό κι αφουγκράστηκαν επί λίγα δευτερόλεπτα ενοχλημένοι ή προβληματισμένοι. Όσοι είχαν ξυπνήσει μεσ’ τα μαύρα μεσάνυχτα υπέθεσαν πως τους καλούσε κάποιος φίλος από μακριά μέσω δορυφορικής σύνδεσης, οι υπηρεσίες της οποίας είχαν εγκαινιαστεί την προηγούμενη μέρα με μεγάλες φανφάρες. Όμως στη γραμμή δεν ακουγόταν φωνή. Μονάχα ένας ήχος που σε πολλούς φάνηκε σαν το βρυχηθμό των κυμάτων, σε άλλους σαν χορδές άρπας που πάλλονται στο φύσημα του ανέμου. Κι εκείνη τη στιγμή υπήρχαν πολύ περισσότεροι που θυμήθηκαν έναν ξεχασμένο ήχο της παιδικής τους ηλικίας –τον ήχο του αίματος που ρέει μέσα στις φλέβες, τον ήχο που ακούς αν σκεπάσεις το αυτί σου μ’ ένα κοχύλι. Ό,τι κι αν ήταν, δεν κράτησε πάνω από είκοσι δευτερόλεπτα. Ύστερα αντικαταστάθηκε από το σήμα αναμονής.
Στο διήγημα το παγκόσμιο δίκτυο τηλεπικοινωνιών συμπεριφέρεται τελικά σαν το Skynet του Terminator. Ωστόσο, είμαστε πολύ προσαρμοσμένοι στις φαντασιώσεις και στους φόβους μας, στη μορφή που οφείλουν να έχουν αυτοί οι φόβοι, κι έτσι δεν αντιλαμβανόμαστε τους πραγματικούς κινδύνους. Σαν τους Γάλλους που πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έστησαν την φοβερή και τρομερή Γραμμή Μαζινό για να προστατευτούν από τυχόν γερμανική εισβολή…
Κι οι Γερμανοί εισέβαλαν από το Βέλγιο!
*Στίχος του Κώστα Λειβαδά