“Xέλμερ: Έχεις τρελαθεί εντελώς; Δεν μπορείς να παρατάς έτσι το μεγαλύτερο, το πιο ιερό χρέος που έχεις σ’ αυτή τη ζωή!
Νόρα: Και ποιο είναι αυτό;
Χέλμερ: Από εμένα περιμένεις να το μάθεις; Το χρέος απέναντι στον άντρα σου και στα παιδιά σου.
Νόρα: Έχω και άλλο χρέος, εξίσου ιερό.
Χέλμερ: Α ναι; Ποιο;
Νόρα: Το χρέος απέναντι στον εαυτό μου.”
“To σπίτι της κούκλας”, Ίψεν 1879.
Η μητρότητα ως ρόλος της γυναικείας ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες αποτέλεσε πεδίο πολλαπλών συγκρούσεων και αλλεπάλληλων αναπλαισιώσεων. Ο 19ος αιώνας υπήρξε η ιδεολογική μήτρα όλων των βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών για το ρόλο της οικογένειας και των διαφόρων μελών της.
Εκεί θεμελιώθηκε ιδεολογικά ο ιερός ρόλος της μητρότητας ως απόλυτος σκοπός της γυναικείας ζωής και ύπαρξης. Το κοινωνικό αυτό αξίωμα θα έρθουν ν’ αποδομήσουν τα φεμινιστικά κινήματα που εμφανίζονται στα τέλη του 19ου αιώνα και οι διεκδικήσεις τους – με τις ανάλογες αναπροσαρμογές- φτάνουν ως το δικό μας σήμερα. Το δεύτερο φεμινιστικό κίνημα στις δεκαετίες από το 1960 μέχρι το 1980 θα θέσει τη μητρότητα σ΄ενα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο.
Η μητρότητα ως κοινωνικό χρέος και ύψιστη προσφορά της γυναίκας στην κοινωνία και το έθνος , επαναπροσδιορίζεται σε μια προσωπική επιλογή που καλείται να κάνει ελεύθερα η κάθε γυναίκα για τη δική της ζωή και αποσυνδέεται από τη λογική της κοινωνικής οφειλής, αφού η γυναίκα πλέον ως μέλος του κοινωνικού και πολιτικού σώματος δύναται να προσφέρει με τους ίδιους τρόπους και μέσα που προσφέρει και ο ανδρας.
Ωστόσο, ακόμη κι αν άλλαξε άρδην η πρόσληψη του ρόλου της μητρότητας από τις σύγχρονες κοινωνίες, αυτό που μοιάζει αμετάβλητο είναι η έννοια της ιερότητας της μητρικής κατάστασης, η οποία συνοδεύει τις απανταχού κοινωνίες σε όλους τους χωροχρόνους.
Τι είναι άραγε αυτό, που από τις πρωτογονικές κοινωνίες μέχρι σήμερα, προκαλεί δέος στον άνθρωπο και περιβάλλει τη μητρότητα με το μανδύα της ιερότητας;
Ίσως δεν είναι τίποτε άλλο από ένα αίσθημα ανακούφισης που προσφέρει στον άνθρωπο για ν’ αντιπαλέψει την υπαρξιακή του αγωνία. Η αισιοδοξία της αέναης συνέχειας και της επιμελούς φροντίδας ώστε η συνέχεια αυτή να παρουσιάζεται διαρκώς βελτιωμένη.
Η μητρότητα ως κατάσταση δημιουργίας ζωής δεν μπορεί παρά να προκαλεί δέος και θαυμασμό. Είναι μια αντίρροπη δύναμη στο θάνατο και ως εκ τούτου ιερή. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως όλες οι θρησκείες και κοινωνίες απέδιδαν ιερούς συμβολισμούς στην έννοια της μητρότητας.
Η παγκόσμια ιερή φιγούρα της μητέρας παρά τις διαφοροποιήσεις ανάλογα με τον τόπο και το χρόνο, παρουσιάζεται σχεδόν πάντα ως μια ανώτερη θετική δημιουργική δύναμη, με απέραντη αγάπη για τα παιδιά της τα οποία φροντίζει και προφυλάσσει. Από την Γαία του Ησίοδου, μητέρα του ουρανού, των ορέων και του χρόνου μέχρι την Παναγία, μητέρα του θεανθρώπου, η ιστορία των ιερών μητέρων των πολιτισμών είναι αχανής παγκόσμια και ατελεύτητη
Οι ιερές μητέρες των πολιτισμών:
- Γαία η Μητέρα Γη. Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου είναι η πρώτη οντότητα που εμφανίζεται μέσα στο χάος κι από αυτή γεννιέται ο κόσμος. Πρώτα ο ουρανός, τα όρη και οι θάλασσες και μετά το ζευγάρωμα της με τον Ουρανό ο χρόνος, ο παντοδύναμος Τιτάνας Κρόνος, πατέρας των θεών.
- Η Θεά της γονιμότητας από τη Μινωική Κρήτη. Ήταν επίσης θεά των δέντρων, των φυτών και των φιδιών που εξουσιάζει όλες τις μορφές ζωής και θανάτου. Τα φίδια ως σύμβολα της θεάς τη συνδέουν με τον κάτω κόσμο και της προσδίδουν χθόνια διάσταση. Το γυμνό στήθος είναι ευθεία αναφορά στη γονιμότητα και τη ζωοδότρια ιδιότητα του μητρικού γάλακτος.
- Η Μεγάλη ή Ορεινή Μητέρα/ Matar Kubileya ( φρυγική θεότητα). Η φρυγική εκδοχή της Ρέας, μητέρας των θεών. Απεικονίζεται ως ένθρονη, γυμνή μητρική θεά με αιλουροειδή στο πλευρό της. Το προσωνύμιο ορεινή της αποδόθηκε λόγω των λατρευτικών της τόπων στις κορυφές των βουνών.
- Η θεά Νουτ των Αιγυπτίων. Κόρη αλλά και μητέρα του Ήλιου σε κάποιες μορφές. Το σώμα της αποτελείται από άστρα. Είναι θεά του ουρανού και προστάτιδα των νεκρών που φροντίζει για να περάσει ο νεκρός στον ουρανό όπου αναγεννιέται ως άστρο. Ο ανώτερος θεός των Αιγυπτίων ο Ρα πιστευόταν ότι καθημερινά έκανε το ταξίδι του περνώντας μέσα από το σώμα της Νουτ, μπαίνοντας από το στόμα και βγαίνοντας από τον κόλπο της από όπου ανέτειλε.
- Η Θεά Ντρούγκα ( ινδουισμός) η μητέρα του σύμπαντος , η δύναμη πίσω από τη δημιουργία, αλλά και την καταστροφή. Είναι η απρόσιτη θεά πολεμίστρια με τα οκτώ χέρια και τα τρία μάτια που συμβολίζουν την επιθυμία, τη δράση και τη γνώση.
6. Γιόρντ προσωποποίηση της γης. Μητέρα του παντοδύναμου Θεού Θώρ σύμφωνα με τη σκανδιναβική μυθολογία. Υπεύθυνη για τη βροχή που κάνει τη γη γόνιμη και καρπερή. Σε αντίθεση με τις άλλες θεότητες που ζουν εκτός του κόσμου των ανθρώπων η Γιόρντ πιστευόταν ότι ζει σε ό,τι μας περιβάλλει, είναι το πνεύμα της άγριας, παρθένας φύσης και σύμβολα της ήταν τα βουνά, τα βότανα, οι λόφοι και τα χωράφια.
7. Κόκα Μάμα- Μάμα Πάτσα- Μάμα Κίγια- Μάμα Ζάρα: Οι μητρικές θεότητες των Ίνκας.
H Κόκα μάμα ήταν η θεά της υγείας και της ευτυχίας. Αρχικά ήταν λάγνα γυναίκα με πολλούς εραστές οι οποίοι κάποτε την σκότωσαν και το σώμα της μεταμορφώθηκε στο πρώτο φύλλο κόκας, η μάσηση του οποίου προκαλεί την ευτυχία, ενώ έχει και θεραπευτικές ιδιότητες.
Η μάμα Πάτσα θεά της γονιμότητας και του θερισμού που προκαλεί τους σεισμούς. Θεωρείται μια δημιουργική δύναμη που εξασφαλίζει τη διατήρηση της ζωής στον κόσμο. Μετά την ισπανική κατάκτηση ταυτίστηκε σε ορισμένες περιοχές με την Παρθένο Μαρία.
Η μάμα Κίγια ή η Μητέρα της Σελήνης. Η τρίτη σε ιεραρχία θεότητα στο Πάνθεον των Ίνκας, θεά της σελήνης προστάτιδα του γάμου και των γυναικών
Η μάμα Ζάρα θεά των σιτηρών, συνδέεται και με το δέντρο της Ιτιάς. Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν μια όμορφη θεοσεβούμενη γυναίκα που μεταμορφώθηκε από το θεό Ήλιο σ’ ένα δεμάτι στάχυα για να σωθεί από τις ερωτικές επιθέσεις ενός ακόλαστου ιερέα.
- Nιγουα( Νuwa) η μητρική θεότητα της κινεζικής μυθολογίας. Θεωρείται η πρωταρχική οντότητα που δημιούργησε και αναπαρήγαγε το γένος των ανθρώπων μετά από μεγάλη κοσμική καταστροφή. Πολλοί μελετητές την αναγνωρίζουν ως την πρώτη δημιουργική κινεζική θεότητα της αρχαίας μητριαρχικής κοινωνίας, στην οποία η γέννα αντιμετωπιζόταν ως θαύμα το οποίο συντελούνταν χωρίς απαραίτητα τη συμμετοχή του αρσενικού. Συνήθως αναπαρίσταται με σώμα φιδιού και ανθρώπινο κεφάλι.
9. Nana Buluku είναι η ανώτερη θεότητα στη θρησκευτική παράδοση της Δυτικής Αφρικής, που ασπάζονται και λατρεύουν με παραλλαγές πολλές διαφορετικές φυλές. Είναι το πρωταρχικό ον που γέννησε τη Mawu πνεύμα της Σελήνης, το Lisa πνεύμα του Ήλιου και όλο το σύμπαν. Μετά αποσύρθηκε και άφησε τη διαχείριση του κόσμου στα παιδιά της. Η θρησκευτική παράδοση που βασίζεται στη λατρεία των όντων αυτών είναι γνωστή ως Βοντού ή Βοντούν ή Βουντού.
10. Παναγία. Για το τέλος αφήσαμε την κυρίαρχη μητρική φιγούρα του σύγχρονου κόσμου την Παρθένο Μαρία, μητέρα του θεανθρώπου, που μέχρι σήμερα αποτελεί απόλυτο παράδειγμα ιερότητας που αποδίδουν οι κοινωνίες στη μητρική κατάσταση, χαρίζοντάς της άλλωστε το προσωνύμιο “Θεοτόκος” δηλαδή αυτή που γεννά το Θεό. Α
ξίζει να σημειωθεί πως η Παρθένος Μαρία αποτελεί ιερή φιγούρα και για το Ισλάμ, τη δεύτερη επικρατέστερη θρησκεία του σύγχρονου κόσμου. Σύμφωνα με το Κοράνι ο Θεός διάλεξε τη Μαριάμ, ανάμεσα σ’ όλες τις γυναίκες του κόσμου να φέρει στον κόσμο, μέσω της άμωμου σύλληψης τον Ιησού “θεϊκό σημείο για τους ανθρώπους και Έλεος από Μας” ( Κοράνι 19: 16-21).
