Μια "βουτιά" στην Ιαπωνική Κουλτούρα: Κάτι ενώνει τους δύο λαούς...

Η Ιαπωνία συνυπέγραψε την “Συνθήκη Φιλίας, Εμπορίου και Ναυσιπλοiας” με την Ελλάδα τον Ιούνιο 1899.

Για αυτό το αφιέρωμα έγραψαν και βοήθησαν, και τους ευχαριστούμε για αυτό, οι Ο αξιότιμος Πρέσβυς της Ιαπωνίας στην Ελλάδα κος Yasuhiro SHIMIZU, Ακέμι Μπαρδή-Fujizuka, Ζάχος Σαμολαδάς, Γρηγόρης Μηλιαρέσης, Μυρτώ Δημητρίου, Αγγελική Μπούρου, Σωτήρης Αμάραντος, Αγγελική Τσέλιου, Μίτση Πικραμένου.

Από τους 300 του Λεωνίδα στους 47 Ρόνιν*

Ζάχος Σαμολαδάς | Animator-Σκηνοθέτης

https://genesispix.wixsite.com/zachossamoladas

– “Και τελικά τι έγινε με τους 300 που πολέμησαν στις Θερμοπύλες;”
– “Πέθαναν όλοι”.
Το χαμόγελο της ικανοποίησης του Κατσουμότο, την ώρα του θανάτου του, στον “Τελευταίο Σαμουράι” μπορεί να γέμισε υπερηφάνεια τους Έλληνες θεατές, προκάλεσε όμως και μια σειρά από ερωτηματικά. Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιαπωνία, ποιοι δεσμοί “αίματος” και τιμής ενώνουν τις δύο χώρες; Η αίσθηση καθήκοντος, τιμής και φιλότιμου στην αρχαία Ελλάδα βρίσκουν αντίκρυσμα στην μεσαιωνική Ιαπωνία των Σαμουράι και του κώδικα Bushido.

Οι τριακόσιοι Σπαρτιάτες πεθαίνουν στις Θερμοπύλες γιατί ο κώδικας τιμής και ηθικής τους δεν επιτρέπει την παράδοση. Ή ταν ή επί τας. Ο ρίψασπις ήταν αντικείμενο χλευασμού και δεν είχε θέση στην κοινωνία της Σπάρτης. Ήταν αντικείμενο εξευτελισμού, ανά πάσα στιγμή μπορούσε όποιος ήθελε να του ασκήσει σωματική βία και να τον ταπεινώσει.

Ο Οϊσί, αρχηγός των 47 ronin αντιμετώπισε αυτό ακριβώς όταν ένας περαστικός τον αναγνώρισε μεθυσμένο, να κοιμάται στον δρόμο. Η ντροπή για την αμαύρωση του ονόματος του άρχοντα του και της παραίτησης του από άμεση εκδίκηση ήταν λόγος για τον δημόσιο εξευτελισμό του Οϊσί. Ο Σαμουράι που αποτύγχανε στο καθήκον του δεν είχε θέση στην κοινωνία. Μόνη διέξοδος ο θάνατος.

Δύο κοινωνίες με διαφορά αιώνων όπου το καθήκον και η τιμή υπερτερούν της αξίας της ζωής. Από την Κρυπτεία της αρχαίας Σπάρτης με την σκληρή εξάσκηση από την ηλικία των πέντε ετών και την σκληραγώγηση των νέων, στην αντίστοιχη εκπαίδευση από νεαρή ηλικία των μελλοντικών Σαμουράι, από το δίκαιο της ανταπόδοσης στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη και το Νικία του Πλάτωνα στην θεωρία του νεοκομφουκιανισμού, την τιμή στην καλή και αγαθή φήμη της οικογένειας και την υστεροφημία των προγόνων, οι δύο χώρες έχουν περισσότερα κοινά από ότι μπορεί να φανταστεί κανείς.

Η αίσθηση καθήκοντος, τιμής και φιλότιμου στην αρχαία Ελλάδα βρίσκουν αντίκρυσμα στην μεσαιωνική Ιαπωνία των Σαμουράι και του κώδικα Bushido. Ακόμη και η εκδίκηση, στοιχείο που συναντούμε συχνά στην Ιαπωνία των Σαμουράι, έχει την αντιστοιχία της όχι μόνο στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά και την πιο σύγχρονη.

Τον εξαγνισμό της εκδίκησης μέσα από τον θάνατο των αντιπάλων συναντούμε στους Έλληνες τραγικούς ποιητές. Η Αδράστεια της Ελληνικής κοινωνίας και το Kataki-Uchi, η εκδίκηση αίματος στην Ιαπωνία βασίζονται στην ίδια αρχή φτάνοντας στις μέρες μας με την μορφή του εκδικητικού φόνου που κατευνάζει το αίσθημα δικαίου της ανταπόδοσης. Τιμή, καθήκον, χρέος, πίστη, αφοσίωση, ο κώδικας Bushido και το ελληνικό φιλότιμο.

Δύο λαοί τόσο μακριά, αλλά τόσο κοντά στην φιλοσοφία και την αίσθηση του καθήκοντος που κοιτούν το ένδοξο παρελθόν, καθώς οι παραδοσιακές αρχές χαλαρώνουν στις δύο σύγχρονες κοινωνίες που γερνούν. Ποιο άραγε θα είναι το μέλλον;

* Ρόνιν ήταν ο Σαμουράι που βρέθηκε για κάποιο λόγο χωρίς ηγέτη.
Περιπλανώμενος Σαμουράι που προσφέρει τις υπηρεσίες του έναντι αμοιβής.

Τέσσερα κομβικά σημεία της ιαπωνικής ιστορίας

Περίοδος Χέιαν (794-1185):
Το τέλος της κλασικής περιόδου με τον βουδισμό σε πλήρη άνθιση και την αυτοκρατορική αυλή του Κιότο να παράγει τέχνη και λογοτεχνία που προσδιορίζουν ως σήμερα την ιαπωνική αισθητική. Η περίοδος Χέιαν ευθύνεται για τη φήμη του Κιότο ως πολιτισμικής πρωτεύουσας της Ιαπωνίας.
Περίοδος Εμφυλίων Πολέμων (Σενγκόκου, 1467-1600): Φεουδάρχες πολέμαρχοι οργώνουν με τους στρατούς τους όλη την Ιαπωνία εκμεταλλευόμενοι άλλοτε την αδυναμία και άλλοτε τις δολοπλοκίες των αυτοκρατόρων και των αριστοκρατών του Κιότο. Η περίοδος που έμαθε σε όλον τον κόσμο τους πολεμιστές σαμουράι και την (υποτιθέμενη) αφοσίωσή τους.
Περίοδος Έντο (1600-1868):
Ο ισχυρότερος πολέμαρχος Ιεγιάσου Τοκουγκάουα επικρατεί στους εμφυλίους, αυτοανακηρύσσεται σογκούν (αρχιστράτηγος), κάνει έδρα του την κωμόπολη Έντο και τη μετατρέπει σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό κέντρο μιας αποκλεισμένης από τον έξω κόσμο Ιαπωνίας. Καμπούκι, σουσι, σούμο, ξυλοτυπίες ούκιγιο-ε, γκέισα –όλα αναπτύσσονται στο Έντο.
Περίοδος Μέιτζι (1868-1912):
Η δυναστεία Τοκουγκάουα πέφτει μετά από δεκαπέντε γενιές και ο αυτοκράτορας Μείτζι παλινορθώνεται, μεταφέρει την πρωτεύουσα από το Κιότο στο Έντο ονομάζοντάς το
“Τόκιο” και δέχεται το στοίχημα να εκσυγχρονίσει τη χώρα των σογκούν –σε λιγότερα από πενήντα χρόνια χτίζεται η σημερινή Ιαπωνία.

Γρηγόρης Μηλιαρέσης
Δημοσιογράφος, μεταφραστής
και ξεναγός

– ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ANIME: «Δύναμη του φεγγαριού μεταμόρφωσέ με!»

Αγγελική Μπούρου | Πτυχιούχος Ιστορίας – Αρχαιολογίας | συντάκτρια του we24.gr 2016-2018

Αν η Ιαπωνία έχει κατακτήσει τον χώρο του θεάματος, αυτό γίνεται σίγουρα στο πεδίο του animation.
Ο όρος anime χρησιμοποιείται διεθνώς προκειμένου να δηλώσει τα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια και αποτελεί συντόμευση της αγγλικής λέξης animation. Η διαφορά τους με τα δυτικά κινούμενα σχέδια είναι ότι δεν απευθύνονται μόνο σε παιδιά, αντίθετα ένα μικρό μόλις μέρος τους στοχεύει στο παιδικό κοινό. Υπάρχουν δημιουργίες για όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες με μεγάλη ποικιλία θεμάτων και τεχνικών animation που συνθέτουν ένα ευρύ φάσμα επιλογών για τον κάθε θεατή.

Στην Ελλάδα, από τα πρώτα anime που γνωρίσαμε ήταν η Κάντι Κάντι, που προβαλλόταν στην Ερτ, ο Καμπαμαρού, η Σάντυμπελ, το Dragonball, Ο Σερίφης του Διαστήματος, Οι Τρεις Σωματοφύλακες κλπ.
Πολλές από τις σειρές που παρακολουθούσαμε όλοι ως παιδιά, δεν γνωρίζουμε καν ότι είναι ιαπωνικής παραγωγής, αλλά πλέον διαδίδονται όλο και περισσότερο animation που απευθύνονται σε ενήλικες.

Ο Κυνηγός Βαμπίρ Ντι και το Ghost in the Shell ήρθαν στα χέρια του ελληνικού κοινού σε DVD από εφημερίδες και περιοδικά. Η τηλεόραση έχει φιλοξενήσει κατά καιρούς πιο ώριμα anime, όπως το Fullmetal Alchemist και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η κοινότητα των θαυμαστών ιαπωνικών animation όλο και μεγαλώνει.

Αγαπάμε το να εξερευνούμε τις διαφορετικές θεματικές, να απολαμβάνουμε το ιδιαίτερο ιαπωνικό σχέδιο και να εντοπίζουμε αρχαιοελληνικά στοιχεία σε ασιατικές παραγωγές.

Αν νομίζετε πως δεν έχετε δει ποτέ σας anime, σκεφτείτε αν αναγνωρίζετε κάποια από τις παρακάτω ατάκες: «Καταραμένε Χαγιάτε», «Μακαρονάδαααα», «Εμπρός Τζουμαρού, ξεκινάω!», «Δύναμη του φεγγαριού μεταμόρφωσέ με!»

Origami: Δημιουργώντας έναν ξεχωριστό χάρτινο κόσμο

Μυρτώ Δημητρίου | Κοιν. Ανθρωπολόγος – Συγγραφέας | Instructor Origami – Κάτοχος 2 Ρεκόρ Γκίνες

Στα ιαπωνικά oru σημαίνει διπλώνω και kami χαρτί. Το origami λοιπόν, είναι η τέχνη της χαρτοδιπλωτικής. Μια εικαστική τέχνη αλλά και ένας μοναδικός τρόπος διασκέδασης, που ξεκίνησε στην Ιαπωνία το 790μ.Χ. περίπου, όταν μεταφέρθηκε το χαρτί από την Κίνα με βουδιστές μοναχούς.

Χρησιμοποιώντας ένα τετράγωνο κομμάτι χαρτί (συνήθως 15×15εκ) και συνδυάζοντας μια σειρά τσακίσεων και διπλωμάτων μπορείς να δημιουργήσεις όσα σχέδια θελήσει η φαντασία σου! Μια τέχνη που δε σταματάει να σε εκπλήσσει, μιας και έχει εφαρμογές σε πάρα πολλούς τομείς: από τα μαθηματικά, την ιατρική, την αρχιτεκτονική, τη διαστημική μέχρι και τη νανοτεχνολογία!

Ξεδιπλώνοντας χάρτινα όνειρα

Μέσα σε κάθε τσάκιση κλείνεις και την ένταση της στιγμής, το χαμόγελο, την έκπληξη, την προσδοκία… ξεδιπλώνεις τη φαντασία σου για να την απεικονίσεις στο χαρτί.

Πώς γίνεται να μεταμορφώσεις ένα κομμάτι χαρτί; Πώς μπορείς να δημιουργήσεις τριαντάφυλλα και ίριδες, καπέλα και σπαθιά, κύκνους και δράκους σε λίγα μόλις λεπτά; Πώς μπορείς να δεις μέσα σε μια τσάκιση ένα βουνό (mountain fold) και στην επόμενη μια κοιλάδα (valley fold) και αν τις συνδυάσεις σωστά να έχεις στα χέρια σου μια πεταλούδα που ανοιγοκλείνει τα φτερά της; Είναι πραγματικά μοναδικό συναίσθημα να δίνεις σχήμα και ζωή σε ένα φύλλο χαρτί, να αλλάζεις τη μονοδιάστατη επιφάνεια σε ένα τρισδιάστατο έργο!

Το σύμβολο του origami είναι το πουλί γερανός, που θεωρείται ένα από τα ιερά ζώα στην Ιαπωνία (όπως ο δράκος και η χελώνα). Συμβολίζει την καλή υγεία, την ευτυχία και την ειρήνη. Ένας παλιός ιαπωνικός μύθος λέει ότι, αν κάποιος διπλώσει χίλιους γερανούς από χαρτί, μπορεί να ζητήσει την εκπλήρωση μιας ευχής από το ιερό αυτό πουλί, καθώς ο γερανός μπορεί να χαρίσει μακροζωία, καλή υγεία και να γιατρέψει κάθε αρρώστια!

Όλοι μπορούν να ασχοληθούν με την τέχνη αυτή, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, και χωρίς να χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες ή δεξιότητες. Το origami χρησιμοποιείται και ως μέσο θεραπείας, τόσο στα παιδιά για την ανάπτυξη της συγκέντρωσης και την εξάσκηση της λεπτής κινητικότητας των χεριών, όσο και στους μεγαλύτερους για χαλάρωση, αλλά και την πρόληψη και καταπολέμηση του Alzheimer.

Kusudama: είναι χάρτινες διακοσμητικές σφαίρες (kusuri σημαίνει φάρμακο και tama μπάλα) οι οποίες φτιάχνονται συνήθως από σχέδια λουλουδιών που δένονται με κλωστή για να ολοκληρωθεί το τελικό αποτέλεσμα.

Senbazuru: 1.000 χάρτινοι γερανοί.
Ο μύθος έγινε περισσότερο γνωστός με την ιστορία της Sadako Sasaki, ενός κοριτσιού που αρρώστησε από λευχαιμία μετά την έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. Η Sadako προσπάθησε να κάνει πραγματικότητα την ευχή της, αλλά δεν τα κατάφερε, πέθανε έχοντας διπλώσει 644 γερανούς. «Αυτή είναι η κραυγή μας, αυτή είναι η αγωνία μας, ειρήνη σε όλο τον κόσμο» το μήνυμα που έγραψαν οι συμμαθητές της, στο άγαλμα που στήθηκε προς τιμήν της στο Πάρκο της Ειρήνης στη Χιροσίμα.

«Η μήτηρ μᾶς κάμνει Ο,τι ειμεθα!»
Η βιογραφία του Λευκάδιου Hearn

Μίτση Πικραμένου | δ.φ. ΕΚΠΑ

Αυτός είναι ο τίτλος του βιβλίου μου, που πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα. Μία διαφορετική βιογραφία, από τις έως τώρα στ’ αγγλικά μόνο γραμμένες, σε πρώτο πρόσωπο, που αναπαριστά, με αρκετές λεπτομέρειες, τον πολυκύμαντο βίο του Λευκάδιου Hearn, σε περίπου 600 σελίδες.

Με τη βιογραφία αυτή δεν επιδιώκεται να παρουσιαστούν οι ταλαιπωρίες του ούτε να περιγραφούν όσα, παρά την αναπηρία του, κατόρθωσε. Κύριος στόχος είναι να φανεί ο ακατάλυτος δεσμός του με τη μητέρα του, τη Ρόζα Κασιμάτη, παρόλο που την αποχωρίστηκε οριστικά στα τριάμισι χρόνια του.

Δεν τη θυμόταν τη μανούλα του, δεν είχε ούτε φωτογραφία της για να φέρει στη μνήμη του τη μορφή της. Το μόνο που διέθετε ήταν σποραδικές αναμνήσεις, που τον βοήθησαν, όμως, να ακολουθήσει τα δικά της χνάρια σε επαγγελματικό και σε προσωπικό επίπεδο. Ίσως όχι απολύτως συνειδητά.

Σε επαγγελματικό επίπεδο είχε γνωρίσει το παράξενο και το περίεργο, στις ιστορίες που του αφηγούνταν η μητέρα του, όπως τα παραμύθια, που άκουγαν τα πιτσιρίκια, όταν ακόμη τα σπίτια δεν φωτίζονταν επαρκώς στα Κύθηρα, στην Ελλάδα, αλλά και σ’ όλον τον κόσμο. Το «τρομακτικό» μπήκε στη ζωή του στην Ιρλανδία.

Στη ζωή του, διαπιστώνουμε ότι η πρώτη του σύζυγος ήταν μιγάδα με μικρό παιδί και η δεύτερη μικροκαμωμένη και ξεπεσμένη αριστοκράτισσα. Εκείνες που ερωτεύθηκε ήταν κυρίες του «καλού» κόσμου. Όλα αυτά ήταν σημάδια, που τον γύριζαν στα παιδικά του χρόνια και τον έφερναν κοντά στο μητρικό πρότυπο. Γι’ αυτό και τα ακολούθησε.

ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΒΙΒΛΙΟ TOY ΛΕΥΚΑΔΙΟΥ HEARN

Από την προσωπική συλλογή του Φώντα Λάδη, μία σπάνια έκδοση του βιβλίου «ΚΑΪΝΤΑΝ Ιαπωνικές ιστορίες για παράδοξα πράγματα» (1922).

“Κόκορο Ιτάι – Η καρδιά μου πονά με την δυστυχία των άλλων”

Ζάχος Σαμολαδάς | Animator-Σκηνοθέτης

Τον Σεπτέμβριο του 1922, ο πλοίαρχος του Ιαπωνικού εμπορικού πλοίου TOKEI MARU έσωσε τις ζωές τουλάχιστον 825 ανθρώπων, γυναικών, παιδιών και ανδρών, Ελλήνων και Αρμενίων από την οργή των Τούρκων την ώρα που η Σμύρνη καιγόταν από άκρη σε άκρη. “Κόκορο Ιτάι – Η καρδιά μου πονά με την δυστυχία των άλλων” ήταν η φράση που επαναλάμβανε συνεχώς ο Ιάπωνας πλοίαρχος, καθώς έβλεπε τις προσπάθειες των τρομοκρατημένων προσφύγων να σωθούν.

Ο πλοίαρχος αντιμετώπισε το αίτημα των Τούρκων, ως προσβολή στην τιμή του και στην τιμή του Αυτοκράτορα της Ιαπωνίας. Και η ιστορία τον δικαίωσε. Οι Τούρκοι υποχώρησαν και το TOKEI MARU, ταξίδεψε για πιο ασφαλή λιμάνια σώζοντας ζωές. Οι εφημερίδες της εποχής στην Ελλάδα με άρθρα τους, (ΕΜΠΡΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, ΣΗΜΑΙΑ, ΣΚΡΙΠ, ΠΕΙΡΑΙΚΗ), και το εξωτερικό (New York Times, Boston Globe, Japan Times), αλλά και ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη, George Horton αναφέρουν το περιστατικό της διάσωσης από τον Ιάπωνα πλοίαρχο και το πλήρωμά του.

Μια σειρά από άρθρα του ομογενή καθηγητή Σταύρου Σταυρίδη, η διήγηση του Dan Georgakas, του συγγραφέα Jeffrey Eugenides, οι μαρτυρίες των διασωθέντων προσφύγων μέσα από τις αφηγήσεις των απογόνων τους και η δεκαετής έρευνα της κυρίας Νanako Murata-Sawayanagi οδηγούν την έρευνα για το όνομα και την τύχη του πλοιάρχου του Tokei Maru.

“TOKEI MARU” ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ

«Το καθήκον είναι πιο βαρύ και από βουνό αλλά ο θάνατος ελαφρύτερος και από πούπουλο».
Παρακολουθήστε το animation του Ζάχου Σαμολαδά “TOKEI MARU” https://genesispix.wixsite.com/tokei-maru

Μια Γιαπωνέζα μιλάει για την Ελλάδα

Ακέμι Μπαρδή-Fujizuka | Μέλος της Ιαπωνικής Κοινότητας

ΑΠΟ ΤΟ 1971 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ζω στην Ελλάδα από το 1971.
Παντρεμένη με έναν Έλληνα, έχω 2 παιδιά και 3 εγγόνια.
Αγαπώ την Ελλάδα και την θεωρώ δεύτερη πατρίδα μου.

Οι ΄Ελληνες είναι ένας ανοιχτόκαρδος, φιλόξενος λαός, πολύ φιλικός, ειδικά με τους Ιάπωνες. Οι Έλληνες εκτιμούν την εργατικότητα των Ιαπώνων και τα ιαπωνικά προϊόντα. Στους Έλληνες αρέσει η διασκέδαση κάνοντας πάρτι και τραπέζια στο σπίτι. Μαζεύονται συχνά και συζητάνε διάφορα θέματα, κυρίως πολιτικά.

Οι Έλληνες μιλάνε πολύ δυνατά. Όταν πρωτοήρθα στην Ελλάδα και τους άκουγα να συζητάνε, νόμιζα ότι τσακωνόντουσαν! Αντίθετα με τους Ιάπωνες οι οποίοι θεωρούν αρετή να κρύβουν τα αισθήματα τους, οι Έλληνες είναι ένας λαός με πάθος. Εγώ εδώ έμαθα να εκφράζω καθαρά ό,τι αισθάνομαι για να με καταλαβαίνουν ώστε να μπορώ να σταθώ στην Ελληνική κοινωνία.

Οι ΄Ελληνες είναι εργατικός λαός. Παρόλο που έχω ακούσει ότι θεωρούνται ένας τεμπέλικος λαός, πιστεύω ότι εργάζονται πολύ. Μάλιστα άκουσα να λένε ότι «οι άνθρωποι που κοιμούνται όταν ο ήλιος είναι ψηλά στο ουρανό δεν προοδεύουν». Όμως δεν γνωρίζουν οι άλλοι λαοί και κυρίως οι βόρειοι, τις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, που κάνει πολύ ζεστή το καλοκαίρι και πρέπει να ξεκουράζονται τις μεσημβρινές ώρες για να μπορούν να αποδώσουν.

Τα παλαιότερα χρόνια οι Έλληνες κοιμόντουσαν το μεσημέρι, αλλά αυτό πλέον είναι πολυτέλεια. Νομίζω ότι οι Έλληνες είναι ένας πολύ παρεξηγημένος λαός. Από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση το 2010 και μετά, στην Ιαπωνία παρομοίαζαν τον Γερμανό ως «μέρμηγκα» και τον ΄Ελληνα ως «τζίτζικα»! Στενοχωρήθηκα πολύ, σαν να με προσέβαλαν. «Μήπως τελικά έχω γίνει Ελληνίδα;» αναρωτήθηκα.

Στην Ελλάδα, οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πολύ στενοί όπως και στην Ιαπωνία και μοιάζουμε πολύ σε αυτό. Όμως εδώ στην Ελλάδα, οι περισσότερες οικογένειες επικοινωνούν έστω και τηλεφωνικά με τους δικούς τους σε καθημερινή βάση. Παίρνουν τηλέφωνο ακόμα και στο γραφείο για να ρωτήσουν «Τι θα μαγειρέψουμε σήμερα;». Αυτό δεν θα συνέβαινε ποτέ στην Ιαπωνία. Κανείς δεν καλεί σε χώρο εργασίας, εκτός εάν είναι για κάτι πολύ επείγον.

Σαν λαός δεν θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα νομοταγείς. Ακούω συχνά να λένε ότι πάντα υπάρχει παράθυρο διαφυγής. Ένα παράδειγμα είναι ότι τώρα που εφαρμόστηκε το νέο Δημόσιο Σύστημα Μεταφορών, βλέπω πολύ κόσμο να μην έχει εισιτήριο ή κάρτα για την μετακίνηση του.

Εκεί που ανοίγει η μπάρα, χώνονται και περνάνε χωρίς εισιτήριο ή κάρτα. Στο λεωφορείο τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Ούτε οι μισοί δεν ακυρώνουν. Μάλιστα μία φορά, ένας επιβάτης απάντησε «Το κράτος κλέβει περισσότερα από εμάς». Έτσι όμως, δεν λειτουργεί ένα κράτος. Συχνά βρίσκω τους Έλληνες να κρίνουν όλους τους άλλους. Ακόμη και για πράγματα που κάνουν οι ίδιοι είναι σίγουροι ότι για όλα φταίνε οι άλλοι (κράτος, γείτονες, δάσκαλοι) και ποτέ οι ίδιοι.

Άλλο θέμα που με στενοχωρεί ιδιαίτερα είναι η βρομιά στους δρόμους με σκουπίδια και τα γκράφιτι και τα συνθήματα στους τοίχους. Ενώ οι Έλληνες έχουν πολύ καθαρά σπίτια, όταν βγαίνουν έξω πετάνε σκουπίδια παντού. Δυστυχώς δεν έχουν καμία παιδεία σε αυτό.

Βεβαίως όπως κάθε λαός, έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους. Το ίδιο και οι Ιάπωνες. Αγαπώ τους Έλληνες με τα ελαττώματα τους και τον αυθορμητισμό τους.
Αισθάνομαι ευγνώμων που βρέθηκα να ζω στην Ελλάδα, μία χώρα με σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση, με λαμπρό ήλιο και γαλάζια νερά.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ

Χρυσάνθεμο: Το σύμβολο της Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας
Οι κερασιές στην Ιαπωνία ανθίζουν από το τέλος Μαρτίου προς τις αρχές Απριλίου, από την νότια Ιαπωνία προς την βόρεια. Ο κόσμος βγαίνει να απολαύσει τα λουλούδια κάνοντας πικνίκ κάτω από τις κερασιές.
Μέσα από αυτήν την δύσκολη περίοδο κρίσης, οι Έλληνες δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία και αλληλεγγύη στις ευπαθής ομάδες. Οργανώνονται, βοηθούν και πραγματοποιούν μέσα από διάφορες οργανώσεις και εθελοντισμό.
Οι Ιάπωνες λειτουργούν αποτελεσματικά σε ομάδες. Οι Έλληνες συνήθως λειτουργούν ατομικά, όμως βγάζουν σπουδαία προσωπικότητα.
Στο ραντεβού έρχονται συνήθως μισή ώρα αργότερα. Όταν λένε «σε 2 λεπτά» εννοούν 15 λεπτά τουλάχιστον, και όταν λένε «σε 5 λεπτά» εννοούν μισή ώρα!

Ένας Έλληνας μιλάει για την Ιαπωνία

Γρηγόρης Μηλιαρέσης | Δημοσιογράφος, μεταφραστής και ξεναγός

Η “αληθινή” Ιαπωνία

Λιγότεροι από 1000 Έλληνες ζουν στην Ιαπωνία: η απόσταση, από όποια πλευρά και αν τη δει κανείς την κάνει απαγορευτική ως προορισμό μετανάστευσης. Ένας από αυτούς, ο δημοσιογράφος, μεταφραστής και ξεναγός Γρηγόρης Μηλιαρέσης μας δανείζει τα μάτια του.

Αυγά βραστά, κεφτέδες κοτόπουλο σε σουβλάκι και υπο-παράγωγα ψαριών που μουλιάζουν σε αχνιστό ζωμό σόγιας κάθε φθινόπωρο, δεκάδες δημόσια χριστουγεννιάτικα δέντρα σε κάθε πιθανό κι απίθανο μέγεθος και χρώμα κάθε χειμώνα, ξεσαλωμένοι εργάτες που ουρλιάζουν μεθυσμένοι ιαχές από την εποχή της φεουδαρχίας σηκώνοντας φορητούς ναούς στα πανηγύρια κάθε άνοιξη, ζευγαράκια με πολύχρωμα βαμβακερά κιμονό που πίνουν μπίρα δίπλα στο ποτάμι καθώς εκατοντάδες πυροτεχνήματα βάφουν τη νύχτα κάθε καλοκαίρι –η Ιαπωνία, στις πόλεις της και στα χωριά της, στα βουνά της και στις παραλίες της, στο παρελθόν της και στο παρόν της, είναι γεμάτη από αμέτρητες τέτοιες στιγμές.

Και τις μοιράζεται απλόχερα με τους επισκέπτες ντροπιάζοντας όσους τη θεωρούν απόμακρη, άκαρδη και αλλόκοτη. Από τα παραπάνω θα κράταγα το “αλλόκοτη”, μάλλον επειδή μεγάλωσα σε μια κοινωνία η οποία τονίζει τόσο πολύ την ατομικότητα που φτάνει στο σημείο να είναι εκείνη άκαρδη.

Εδώ, στη μεγαλύτερη μητρόπολη του κόσμου, αισθάνομαι (και όχι μόνο εγώ: ακόμα και οι τουρίστες που δε μένουν εδώ παρά για λίγες μέρες) ένα διαρκές δίχτυ προστασίας εξίσου από τις μικρές επιθέσεις της καθημερινότητας και από τις μεγάλες επιθέσεις της φύσης –και όταν η ιαπωνική φύση αποφασίζει να επιτεθεί, συνειδητοποιείς πόσο χρειάζεσαι αυτή την προστασία της κοινωνίας. Και πόσο όταν την έχεις, τα δύσκολα γίνονται εύκολα και μπορείς να δώσεις την προσοχή σου σ’ αυτά που πραγματικά τη χρειάζονται. Και να την εστιάσεις με την ακρίβεια οφθαλμιατρικού λέιζερ. Όπως κάνουν και οι ίδιοι οι Ιάπωνες.

Και το κάνουν παντού και στα πάντα γιατί έχουν καταλάβει ότι επειδή τα πάντα είναι προσωρινά, τα πάντα έχουν αξία –ναι, θα μπορούσαν να έχουν πάει προς την αντίθετη κατεύθυνση και να έχουν γίνει μηδενιστές όμως είναι δύσκολο να είσαι μηδενιστής σε μια χώρα με έναν ήλιο τόσο λαμπερό που δε θα μπορούσε παρά να διακοσμεί τη σημαία τους και να ονοματίζει τη χώρα τους. Ακόμα και όταν βρέχει, όλες αυτές τις φορές που βρέχει, δεν παύεις να τον αισθάνεσαι, ίσως επειδή έχει στιγματίσει τους ανθρώπους και σαν φως και σαν εθνόσημο.

Η μεγαλύτερη δυσκολία που έχει ένας μετανάστης εδώ είναι να εξηγήσει στους Ιάπωνες πώς μπορεί κάποιος να θέλει να φύγει από τη χώρα του και να ζήσει αλλού. Οι επισκέπτες που γνωρίζω, συχνά ψάχνουν την αληθινή Ιαπωνία, αυτή που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει γιατί την έχουν πλάσει στη φαντασία τους μετά από 150 χρόνια οριενταλισμού. Και δυσκολεύομαι να τους εξηγήσω ότι η πραγματική Ιαπωνία είναι οι Ιάπωνες, με όλες τις αντιφάσεις που τους έχουν προικίσει χιλιάδες χρόνια αγωνιώδους επιβίωσης που μεταμορφώθηκε σε ζωή και δημιουργία στον πιο δύσκολο τόπο του κόσμου.

Καθένας από τα σχεδόν 130 εκατομμύρια τους είναι ένα κομμάτι στο εξοργιστικά ανυπόφορο, ανακουφιστικά γαλήνιο και γοητευτικά περίπλοκο παζλ που λέγεται Ιαπωνία και που κάθε επισκέπτης ανακαλύπτει με τον δικό του τρόπο.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ

Ουά: Αρμονία, έλλειψη συγκρούσεων. Ίσως η σημαντικότερη αξία για τους Ιάπωνες –κατανοητό αν σκεφτεί κανείς πόσες δυσκολίες χρειάστηκε και χρειάζεται να αντιμετωπίσουν στον τόπο που ζουν. Όταν δεν μπορείς να θεωρήσεις δεδομένη ούτε τη γη κάτω από τα πόδια σου, ταυτίζεις την “αρμονία” με την “Ιαπωνία” -κυριολεκτικά.
Τσονάι-κάι: Ένωση κατοίκων μιας γειτονιάς. Η χαμηλότερη, εθιμική πλην ισχυρότατη βαθμίδα της τοπικής αυτοδιοίκησης, ακόμα και στη μεγάπολη του Τόκιο. Κάθε πρόβλημα εκεί εντοπίζεται και, αν είναι δυνατόν, αντιμετωπίζεται χωρίς να φτάσει στον δήμο. Συμμετοχική δημοκρατία προσαρμοσμένη στις ανάγκες ενός πληθυσμού δεκαπλάσιου από του ελληνικού.
Άι-μάι: Ασάφεια. Είναι εύκολο να θεωρήσει κανείς την ασάφεια σε λέξεις και απόψεις των Ιαπώνων ατολμία ή διάθεση για υπεκφυγή –στην πραγματικότητα είναι μια ακόμα διάσταση της προσπάθειάς τους να περιορίσουν τις συγκρούσεις. Αν οι δυτικοί δεν μπορούν να το καταλάβουν, το πρόβλημα είναι δικό τους.

Πέρα από την Ιαπωνία

Γιώργος Παξιμάδης | Θαλάσσιος Βιολόγος |
Βραβευμένος σε διαγωνισμό χαϊκού του Ιαπωνικού Κράτους το 2013

ΧΑΪΚΟΥ: ΑΠΟΣΤΑΓΜΑ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Το χαϊκού είναι η Ιαπωνική μορφή ποίησης που μέσα από την λιτότητα και την αμεσότητα, κατάφερε με τρεις στίχους να ενώσει ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Είπα στη μυγδαλιά:
«Αδερφή, μίλησέ μου για το Θεό».
Κι η μυγδαλιά άνθισε.
(χαϊκού του Νίκου Καζαντζάκη από το «Αναφορά στον Γκρέκο»)

Το χαϊκού είναι η μορφή ποίησης με τη μοναδική ικανότητα να μεταφέρει με άμεσο και μεστό τρόπο εικόνες και συναισθήματα μέσα από ελάχιστες λέξεις – παραδοσιακά μέσα από ένα τρίστιχο με δεκαεπτά συλλαβές. Ο πατέρας του χαϊκού, ο Matsuo Basho (1644-1694), έχοντας μελετήσει και ασκηθεί στον Βουδισμό Ζεν, έδωσε στο χαϊκού την δυνατότητα να μας κατευθύνει στην πεμπτουσία ακόμη και των φαινομενικά πιο ασήμαντων και κοινότυπων πραγμάτων. Αφαίρεσε από την ποίηση της εποχής του τις βαρύγδουπες και εξεζητημένες λέξεις, κάνοντας το χαϊκού προσιτό σε όλους.

τα πρώτα μπουμπούκια
κοιτάζοντάς τα η ζωή μου παρατείνεται
εβδομήντα-πέντε χρόνια ακόμη

Ένας άλλος Ιάπωνας ποιητής όμως, ο Masaoka Shiki (1867-1902) ήταν αυτός που έσπασε τις συμβάσεις της εποχής και εκσυγχρόνισε το χαϊκού.
«Γατίσιος έρωτας»
η Choma μου
περιμένει τον Tama του γείτονα
μέσα στη νύχτα

Σε συνέχεια το χαϊκού ξεπέρασε τα σύνορα της Ιαπωνίας και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Ένας από τους πρώτους μεταφραστές του χαϊκού στα αγγλικά ήταν ο ιρλανδοελληνικής καταγωγής Λευκάδιος Χερν στο βιβλίο του Japanese Lyrics (ο Χερν, γεννημένος στη Λευκάδα το 1850, θεωρείται ο εθνικός ποιητής της Ιαπωνίας, γνωστός ως Koizumi Yakumo). Στην Ελλάδα το χαϊκού έκανε την εμφάνιση του δειλά στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά έγινε πιο γνωστό από το Γιώργο Σεφέρη μέσα από τα «Δεκαέξι χαϊκού» του.
«Άγονος Γραμμή»
Το δοιάκι* τί έχει;
Η βάρκα γράφει κύκλους
κι ούτε ένας γλάρος
(*μοχλός πηδαλίου σκάφους, λαγουδέρα)

Ο λόγος που το χαϊκού έχει εξαπλωθεί τόσο πολύ παγκοσμίως μοιάζει να είναι η ίδια του η φύση, η απλότητα και η δυνατότητα να αγγίζει τους ανθρώπους ασχέτως ταυτότητας και γλώσσας. Είναι η μορφή ποίησης που μπορεί να μας ταξιδέψει ή να μας επαναφέρει στο εδώ και στο τώρα, να μας αφυπνίσει και να μας φέρει σε επαφή με την αλήθεια. Ο Ιάπωνας Ζεν μοναχός και ποιητής Santoka Taneda έγραψε κατά τις τελευταίες μέρες της γεμάτης κακουχίες ζωής του: το λασπωμένο νερό καθώς κυλάει καθαρίζει

Το πεύκο της Rikuzentakata

Μετά το φονικό τσουνάμι το Μάρτιο του 2011 στην Ιαπωνία, ένα αιωνόβιο πεύκο – το μοναδικό από 70,000 – παρέμεινε όρθιο στην Rikuzentakata. Η φωτογραφία του μοναχικού πεύκου, όρθιο και υπερήφανο ανάμεσα στα συντρίμια με συγκλόνισε. Ένα αιωνόβιο πεύκο που αποτέλεσε σύμβολο ελπίδας και επιμονής. Όταν διάβασα το θέμα του διαγωνισμού χαϊκού στην αγγλική γλώσσα, το ουράνιο τόξο, δεν μπορούσα να σκεφτώ και να γράψω για τίποτε άλλο εκτός από το πεύκο της Rikuzentakata.

rainbow of hope
amidst ocean breeze
the lone pine tree

ουράνιο τόξο ελπίδας
μέσα στη θαλασσινή αύρα
το μοναχικό πεύκο

Ο συλλογικός ψυχισμός των Ιαπώνων

Ο Σωτήρης Αμάραντος είναι διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας και κοινωνιολόγος. Σύντομα, θα κυκλοφορήσει το πρώτο του βιβλίο στην πολιτική φιλοσοφία από τις εκδόσεις “Ποιότητα”.

Η ιδιάζουσα γεωπολιτική θέση της Ιαπωνίας αποτελεί κομβικό παράγοντα για τη διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου συλλογικού ψυχισμού, ο οποίος αποτυπώνεται διαχρονικά σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού της βίου, από την εργασιακή ζωή, ως την άσκηση των πολεμικών τεχνών.

Ο γεωγραφικός της απομονωτισμός, ο οποίος ήταν έντονος, στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, λόγω της έλλειψης επικοινωνιακών και συγκοινωνιακών μέσων, της έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξει έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, με αναλλοίωτα ταυτοτικά χαρακτηριστικά, καθώς και μια αίσθηση αυτάρκειας, στην οικονομία, την αισθητική, την πολιτική κλπ.

Ταυτοχρόνως όμως, η απομόνωση αυτή της στέρησε, σε συγκεκριμένες φάσεις της ιστορίας της, τη δυνατότητα του πολιτισμικού συγκρητισμού και διαλόγου και την οδήγησε σε εξάρσεις υπερτίμησης των ικανοτήτων της, στηριγμένες σε μια φαντασίωση υπεροχής που εξωτερικεύτηκε και με όρους πολέμου.

Η Ιαπωνία μέχρι τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα ήταν μια αγροτική κοινωνία, με έκδηλα τα φεουδαρχικά χαρακτηριστικά. Βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής της δομής αποτέλεσε, η αυστηρή ιεραρχική διάταξη των κοινωνικών σχέσεων και η σχεδόν ακλόνητη πειθαρχεία σε έναν κώδικα αξιών, ο οποίος διευθετεί τις ανθρώπινες συμπεριφορές τελετουργικά.

Η καπιταλιστική ανάπτυξη και η μετακένωση δημόσιων θεσμών στην Ιαπωνία, τα τελευταία 150 χρόνια, όπως και οι υψηλές επιδώσεις της στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας και στα τεχνολογικά επιτεύγματα δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως εκδυτικισμός. Τέτοιου είδους δάνεια, συνιστούν μάλλον όργανα για τη μετάβαση στο μέλλον μιας εδραίας κουλτούρας, η οποία πλέον είναι σε θέση να αξιοποιεί το διαφορετικό και να το εντάσσει στην υπηρεσία των δικών της πολιτισμικών προτεραιοτήτων.

A Tokyo story

Αγγελική Τσέλιου | Programme manager, “Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία” του δήμου Αθηναίων για τα σχολεία της Αθήνας

«Άλλος πλανήτης!». Το σκέφτηκα τη στιγμή που προσγειώθηκα και συνέχισα να το ψιθυρίζω μέχρι την αναχώρησή μου.

Δεν ήταν μόνο οι εντυπωσιακοί άξονες μεταφοράς, ο υπόγειος και υπέργειος λαβύρινθος του μετρό -«Είναι στιγμές που κι εμείς οι ίδιοι δυσκολευόμαστε», μου εξομολογήθηκε ένας ντόπιος-, οι ουρανοξύστες που κόβουν την ανάσα έτσι όπως δεσπόζουν -σαν σε ασταθή ισορροπία- στο αστικό τοπίο, και γίνονται τα αναγκαία σημεία αναφοράς σε μια πόλη χωρίς οδωνυμικές πινακίδες.

Ούτε οι κρυμμένες γειτονιές με τα ταπεινά σπίτια και τις καταπράσινες αυλές, ή εκείνες όπου η ιαπωνική παράδοση περιμένει υπομονετικά να την ανακαλύψεις. Ούτε ακόμα οι γιγαντοοθόνες που μαγνητίζουν το βλέμμα στις κοσμοβριθείς διασταυρώσεις, οι ανοίκειες γεύσεις, ο υπέρκομψος ενδυματολογικός μινιμαλισμός στις βιτρίνες.

Ήταν πιο πολύ οι άνθρωποι, η απροσποίητη ευγένεια και διακριτικότητα, η απαστράπτουσα καθαριότητα, ο σεβασμός στον δημόσιο χώρο, οι αστικές υποδομές. Η ίδια η χρήση της πόλης από τους κατοίκους της, τόσο αυτονόητα υπεύθυνη.

Οι κερασιές που βρίσκουν αρκετό χώρο για να μπουμπουκιάσουν και πράσινο για να πλαισιωθούν. Και μια μαθητική εκδρομή στον κόλπο του Τόκιο, με ζωηρά, χαρούμενα παιδιά που, τις στιγμές της χαλάρωσης, ήταν βυθισμένα στο εξωσχολικό τους βιβλίο, έχοντας πάντα δίπλα -αλλά σιωπηλό- το κινητό τους.

Πέντε μέρες μετά την επιστροφή μου, αυτές οι εικόνες του Τόκιο λάμπουν ολοζώντανες μέσα μου, με συνοδεύουν ακόμα και στα όνειρά μου.

ΜΟΙΑΖΟΥΜΕ Ή ΔΕΝ ΜΟΙΑΖΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ;

Δεν ξέρω εάν είναι καλό ή όχι να ”μοιάζουν” δύο λαοί. Το θέμα είναι πώς προκύπτει η ομοιότητα ή η διαφορά. Δεν ξέρω τι σχέση έχει ο Νεοέλληνας με τον Έλληνα της Αρχαιότητας, των Βυζαντινών χρόνων, του μεσοπολέμου. Πολύ περισσότερο δεν ξέρω τι σχέση έχει ο Ιάπωνας του τότε με τον Ιάπωνα του σήμερα. Νοιώθω πως πια, οι 2 λαοί μοιάζουν όλο και περισσότερο στα ρούχα, στην κατανάλωση τηλεόρασης, στα σύγχρονα δόγματα και θεότητες που ξεπροβάλλουν πια παντού.

Από τις συζητήσεις και το διάβασμα προκύπτει κάτι πολύ ενδιαφέρον για τους λαούς μας, υπό το πρίσμα όμως της Ιστορικότητας και όχι της σύγχρονης πραγματικότητας. Οι απείθαρχοι Έλληνες και οι τελειομανείς Ιάπωνες (με ότι καλό και κακό συνεπάγεται από αυτές τις ιδιότητες), τόσο αντίθετοι μεταξύ τους, ενώνονται γύρω από μερικές έννοιες που βαθειά μέσα μας, θέλω να ελπίζω, συνεχίζουν να γεννούν Πολιτισμό και εδώ και εκεί.

Το αίσθημα του δικαίου, του καθήκοντος, της προσφοράς στην κοινότητα, στο σύνολο.
Η συναισθηματική ενότητα με αυτό που συνέβη στο πολύ μακρινό παρελθόν, ο σεβασμός στον πρόγονο, στο χθες, στην Φύση και τον άνθρωπο σαν μέρος της.

Δεν είναι λίγα…

ΗΠΖ