Γιορτάζουμε και τιμούμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821; Η ιστορία είναι περίεργο πράγμα, ο καθένας μπορεί να απομονώσει ένα ή δύο γεγονότα, μία και δύο φράσεις και έτσι να στήσει μία αφήγηση που να ταιριάζει στον ψυχισμό του, στην ιδεολογία του και δυστυχώς και στον σχεδιασμό του…

Σε αυτήν την στήλη θα απαντιούνται ”μικρές” ερωτήσεις που αφορούν σημαντικές στιγμές του Αγώνα.

Τις τελευταίες δύο ή τρεις δεκαετίες πολύ ισχυρή εμφανίζεται η άποψη στην ελληνική ιστοριογραφία ότι η ελληνική επανάσταση αποτελεί τέκνο του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού. Στα χρόνια που προηγήθηκαν, μέχρι και αλλεπάλληλοι Υπουργοί Παιδείας θα διατυπώσουν δηλώσεις που αντικατοπτρίζουν αυτήν την άποψη, παραλληλίζοντας την Ελληνική με την Αμερικάνικη Επανάσταση και μιλώντας για ένα «νεαρό έθνος» που ανακάλυψε τον εαυτό του μέσα από τον ευρωπαϊκό φωτισμό.

Από κοντά με αυτήν την αντίληψη, πηγαίνει και μια συγκεκριμένη οπτική που γυρεύει να εξωραΐσει αλλά και να μεγαλοποιήσει το μέγεθος, τον ρόλο και τη συμβολή προσωπικοτήτων του 1821 που απηχούσαν περισσότερο στο πρότυπο του εξωστρεφή Έλληνα, φιλελεύθερου λόγιου της εποχής –όπως είναι ο Μαυροκορδάτος, ενώ παράλληλα ενταφιάζουν τον ρόλο των περισσότερων Αγωνιστών του 1821 που τα χαρακτηριστικά τους –λαϊκή θρησκευτικότητα, τοπική αναφορά, βιωμένη ελληνικότητα– δεν εμπίπτουν στην εικόνα που θέλουν να φιλοτεχνήσουν.

Αυτήν την αντίληψη ως αφετηρία έχουν οι απόψεις που ακούστηκαν πολύ έντονα την τελευταία περίοδο, κατά την επέτειο των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση, που ήθελαν τον Κολοκοτρώνη παραδόπιστο και νεποτιστή, τον Καποδίστρια έναν ρωσόφιλο δικτάτορα, τον Καραΐσκάκη δίγαμο, τον Μακρυγιάννη φιλάργυρο και θρησκόληπτο κ.ο.κ.

Η έκταση της κακοποίησης του 1821 από την αναθεωρητική ιστοριογραφία δεικνύει το πόσο ξένη με την εποχή, την πραγματικότητα, ακόμα, τις εξωτερικές ιδεολογικές επιδράσεις του Αγώνα υπήρξε αυτή η άποψη. Καταρχάς, υπάρχουν πλείστα όσα αδιάσειστα τεκμήρια, ότι οι Επαναστατημένοι είχαν όχι μόνο συνείδηση της ελληνικότητάς τους αλλά και επίγνωση της συνέχειάς της από το ύστερο Βυζάντιο. Την άποψη αυτήν μάλιστα –περί ξέχωρου έθνους έθνος που γυρεύει να αποτινάξει τον ζυγό που το 1453 κατέλυσε τη δική του κυριαρχία– εκφράζουν και οι δυο παρατάξεις που θα συγκρουστούν στους εμφυλίους της Επανάστασης, καταγράφεται αυτούσια στα επαναστατικά συντάγματα, αλλά και στα απομνημονεύματα των αγωνιστών.

Υπάρχει επίσης έντονο το στοιχείο της θρησκευτικής ελευθερίας, που συνυφαίνεται με την ελεύθερη ανάπτυξη της Χριστιανικής πίστης, ακριβώς γιατί η οθωμανική κυριαρχία ήταν κατοχή και εξουσιασμός ενός συστήματος αλλόδοξων. Εξού και η επιμονή των Επαναστατικών Συνταγμάτων στην εγκαθίδρυση μιας χριστιανικής πολιτείας, που τόσο πολύ ξενίζει αρκετούς σύγχρονους πολιτειολόγους, οι οποίοι βλέπουν σε αυτήν μια παρέκκλιση από τα κοσμικά δυτικά πρότυπα. Και δεν βλέπουν το γεγονός ότι η τουρκοκρατία ήταν ένα σύστημα κυριαρχίας με έντονο θεοκρατικό χαρακτήρα, που οργάνωνε καταρχάς και καταρχήν τις κοινωνίες του κατεκτημένου χώρου σ’ ένα είδος «θρησκευτικού απαρτχάιντ».

Αν, λοιπόν, μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την άποψη που θέλει την Ελληνική Επανάσταση ως απλή αντανάκλαση του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού, θα λέγαμε απλά ότι είναι «χαμένη στη μετάφραση». Χαμένη όχι μόνο ως προς τον τρόπο που χειρίζεται την ίδια της την επιστήμη, αλλά και ως προς το στοίχημά της ανασυστήσει και να ερμηνεύσει εκείνη την εποχή.

Επιδράσεις του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού πάνω στο ελληνικό εγχείρημα προφανώς και υπήρξαν. Μιλάμε για μια εποχή που η ευρωπαϊκή ιδεολογική και πολιτισμική ισχύς ήταν ούτως ή άλλως έντονη. Οι ιδέες, όμως, και τα πολιτιστικά σχήματα ποτέ δεν μεταφέρονται αυτούσια και αναλλοίωτα από έθνος σε έθνος: Ο τρόπος που θεώρησαν οι Έλληνες την έννοια της ελευθερίας υπήρξε ολότελα διαφορετικός, γιατί, εν τέλει, η πολιτιστική αλλά και η ιστορική τους διαδρομή υπήρξαν διαφορετικές από εκείνες της δυτικής Ευρώπης.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει πολύ έντονη την εθνική και τη θρησκευτική χροιά, συνυφαίνοντας τη χειραφέτηση του ατόμου με τη χειραφέτηση του έθνους και της κοινότητας από την ξένη κατοχή.
Όμως οι επιδράσεις δεν ήταν μονόδρομες. Αν και πασχίζουν να αποδείξουν τον ευρωκεντρισμό τους, οι απόψεις που βλέπουν την ελληνική επανάσταση ως μια «δυτική κατασκευή» λίγο έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν τις ανάστροφες επιδράσεις που η ίδια η επανάσταση είχε στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Ποιο ήταν το αποτύπωμα που άφησε, δηλαδή, στον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό, τι κληρονομιά άφησε, που θα αξιοποιηθεί αργότερα στο πλαίσιο των επαναστάσεων του 1848 και της λεγόμενης «άνοιξης των Εθνών».

Δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, γιατί η εικόνα της Επανάστασης του 1821 που διακινούν είναι μιας ιδεολογικά και πολιτικά παθητικής επανάστασης, που –στην καλύτερη περίπτωση– ευτύχισε να έχει λειτουργία αναπαραγωγική — σαν να ήταν δηλαδή αποκλειστικά δέκτης και όχι πομπός επιδράσεων.

Κι όμως, ένα χρόνο πριν από την Αμερικάνικη Επανάσταση, οι εκπρόσωποι της Βορείου Αμερικής αποστέλλουν στο βρετανικό στέμμα επιστολή, στην οποία διαμαρτύρονται στον βασιλιά για την υψηλή φορολογία που καλούνται να καταβάλουν, υπενθυμίζοντάς του ότι είναι και εκείνοι Άγγλοι πολίτες, όχι υπήκοοι αποικίας. Κάτι αντίστοιχο, όμως, δεν θα συμβεί ποτέ με τους Έλληνες, αφού καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας έχουν συνείδηση της πολιτισμικής τους ετερότητας σε σχέση με τον αλλόδοξο κατακτητή.

QUIZ

Ποιος το είπε: «Όπως και με το Σύνταγμα της Αμερικής, έτσι και τώρα, με το πρώτο σύνταγμα της επαναστατημένης Ελλάδας, ένας λαός ή ένα έθνος εγκαινιάζει την ύπαρξή του».

Στο επόμενο άρθρο η απάντηση….