Η Zahra Khanom ή Taj al-Saltaneh (Τεχεράνη, 1884), γνωστή και ως πριγκίπισσα Qajar, ήταν πριγκίπισσα της δυναστείας των Qajar, κόρη του Naser al-Din Shah Qajar, του βασιλιά της Περσίας (1848-1896)
Η ζωή της στο παλάτι της έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίζει εκ των έσω πολλούς από τους λόγους που οδηγούσαν στην καταπίεση του λαού γενικότερα και πιο συγκεκριμένα των γυναικών αλλά και των σκλάβων. Έτσι λοιπόν, αν και γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τεχεράνη του 19ου και του 20ού αιώνα, υπήρξε φεμινίστρια, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών και απομνημονευματολόγος.
Στα απομνημονεύματά της, περιγράφει την ανατροφή της στο βασιλικό χαρέμι, χρησιμοποιώντας λεπτομέρειες των αυλικών κανόνων σχετικά με την ύπαρξη τροφών και σκλάβων με στόχο να επικρίνει την κοινωνία των Qajar και τους περιορισμούς που υφίσταντο οι Περσίδες. Επίσης, εκφράζει την οπτική της σχετικά με την πετυχημένη συνωμοσία και τη δολοφονία του πατέρα της το 1896.
Παντρεύτηκε σε ηλικία 13 ετών έναν αριστοκράτη και γιο του υπουργού Άμυνας al-Saltaneh και μαζί απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Η Ταζ όμως χώρισε τον άντρα της, πηγαίνοντας κόντρα στα ταμπού της εποχής της κι έτσι έγινε μία απ’ τις πρώτες γυναίκες της βασιλικής οικογένειας –και όχι μόνο μάλλον– που πήρε διαζύγιο.
Περιέγραψε το πόσο τραυματικά υπήρξαν για την ίδια γεγονότα όπως ο αρραβώνας της στην ηλικία των οχτώ, τα προξενιά, και οι εξωσυζυγικές σχέσεις του μετέπειτα συζύγου της. Τοποθετήθηκε ωστόσο και σχετικά με το πόσο επιβλαβής ήταν για την οικογενειακή ζωή και για την περσική κοινωνία γενικότερα η χρήση της χιτζάμπ από τις γυναίκες.
Πρωτοπόρος
Ήταν συγγραφέας, ζωγράφος, διανοούμενος και ακτιβίστρια που φιλοξενούσε λογοτεχνικά σαλόνια στο σπίτι της μια φορά την εβδομάδα. Μιλούσε άπταιστα αραβικά και γαλλικά και έπαιζε βιολί. Ήταν η πρώτη γυναίκα της αυλής που έβγαλε το χιτζάμπ και φόρεσε «δυτικά» ρούχα. Ήταν επίσης η πρώτη που έγραψε απομνημονεύματα και κριτίκαρε τη μοναρχία, η οποία μάλιστα ήταν του πατέρα της Naser al-Din Shah και του αδελφού του Mozaffar ad-Din Shah. Ανέδειξε πολλά από τα προβλήματα του Ιράν τότε, συμπεριλαμβανομένης της φτώχειας, της έλλειψης εκπαίδευσης του λαού και των δικαιωμάτων των γυναικών, στους ανίκανους μονάρχες. Μέσα από το έργο της υποστήριξε σθεναρά την αλλαγή και τη δημοκρατία.
Φεμινίστρια
Η Taj al-Saltaneh ήταν πρωτοπόρος και όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν· μια φεμινίστρια της εποχής της. Ήταν ιδρυτικό μέλος της παράνομης ομάδας για τα δικαιώματα των γυναικών του Ιράν, Women’s Freedom Association, η οποία πάλευε για ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες, περίπου το 1910. Οργάνωσε κρυφά και συμμετείχε σε παράνομες συναντήσεις για τα δικαιώματα των γυναικών λέγοντας στα παιδιά και τα εγγόνια της ότι παρακολουθούσε θρησκευτικές συνεδρίες. Κάποτε ηγήθηκε μιας πορείας για τα δικαιώματα των γυναικών στο κοινοβούλιο και ήταν ένθερμος υποστηρικτής της συνταγματικής επανάστασης του Ιράν.
Κατά της δουλείας
Η Zahra Khanom μεγάλωσε με Αφρικανούς σκλάβους, όπως συνηθιζόταν τότε στις βασιλικές και εύπορες οικογένειες, που αναφέρονταν ως «υπηρέτες δεσμού» (“bond servants” η μετάφραση στα αγγλικά). Δήλωνε με κάθε ευκαιρία τη συμπάθειά της προς τους σκλάβους και την αντιπάθειά της για το σύστημα της δουλείας στα απομνημονεύματά της:
«Η νταντά έπρεπε να είναι οπωσδήποτε νέγρα, καθώς η τιμή και το μεγαλείο εκείνης της εποχής μετριόντουσαν με βάση την ιδιοκτησία πλασμάτων που ο Θεός είχε φτιάξει όχι διαφορετικά από άλλους, πέρα από το χρώμα του δέρματός τους, μια διάκριση που ειλικρινά δεν υπάρχει στο θεϊκό κατώφλι. Αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι ήταν ουσιαστικά σε αιχμαλωσία και ακραία υποταγή, καταλήγοντας εκτελεστικά όργανα του μεγαλείου των ιδιοκτητών τους και ονομάζονταν “υπηρέτες δεσμού”. Αγοράζονταν και πωλούνταν σαν να ήταν ζώα».
Τα χειρόγραφα απομνημονεύματά της παρέμειναν αδημοσίευτα για 60 χρόνια μετά τον θάνατό της. Εκδόθηκαν το 1996 με τον τίτλο Crowning Anguish: Memoirs of a Persian Princess from the Harem to Modernity 1884-1914. Τα χειρόγραφα βρίσκονται στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ιράν.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα αφιέρωσε στο γράψιμο, στην ανάγνωση και στην ανατροφή της αγαπημένης της εγγονής, με την οποία είχε ιδιαίτερο δέσιμο, καταφέρνοντας να επηρεάσει θετικά την ανατροφή της.
Πέθανε το 1936 στην Τεχεράνη. Είναι θαμμένη στο νεκροταφείο Zahir od-Dowleh στο Tajrish. Η ζωή της, το συγγραφικό της έργο και ο ρόλος της ως φεμινίστρια είναι αντικείμενο σπουδών στη Μέση Ανατολή και σε πανεπιστήμια από το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης έως το Χάρβαρντ.
