Ταράτσα, μια (δεύτερη) ανεκμετάλλευτη πόλη

Γράφει η Έλενα Ευαγγελία Σκλαβούνου

Ταράτσες

Από το σπίτι μου έχω θέα την Ακρόπολη! Όχι εντάξει, στ’ αλήθεια διακρίνεται ένα μέρος από το αέτωμα
του Παρθενώνα αλλά αν ανέβεις στην ταράτσα…!’ Αυτή τη περιγραφή συνηθίζω να δίνω στους φίλους
που ρωτάνε που μένω. Έχω την τύχη να μένω στο κέντρο του Κουκακίου, και λέω την τύχη γιατί
δυστυχώς τα σπίτια της γειτονιάς μας είναι πια οικονομικά απροσπέλαστα.

Βγαίνοντας λοιπόν στην ταράτσα, στην υπέροχη αυτή ταράτσα της οικογενειακής πολυκατοικίας που διαμένω, βλέπεις τον λόφο Φιλοπάππου και ναι, λίγο από Ακρόπολη. Ιδανική τοποθεσία για ένα κρασί το βραδάκι, σε περιόδους που δεν έχει πολύ αέρα. Αυτές τις μέρες ξυπνάω νωρίς και ανεβαίνω. Κοιτώντας το λόφο και τη θέα βρίσκω κουράγιο και έμπνευση. Εκτός από τη θέα, είναι και ο μόνος χώρος της οικείας που έχει ενιαία, άδεια τετραγωνικά. Όταν είσαι στο επάγγελμά μου, το αναγνωρίζεις και ως σάλα χορού.
Κάθε μέρα λοιπόν ανεβαίνω, χαιρετάω τους γείτονες, και ξεκινάω. Σημειώσεις , ζέσταμα, μάθημα,
αποθεραπεία.

Μιλάω μόνη μου μπροστά στη κάμερα του κινητού, με την ελπίδα πως ως το βράδυ, θα με ακούσουν
όλοι οι μαθητές μου, τους οποίους θα έβλεπα μια κανονική μέρα στη σχολή χορού. Προσπαθώ να δίνω
ένα θετικό μήνυμα, μια προτροπή, να μείνουμε στο σπίτι αλλά να παραμείνουμε ενεργοί και δημιουργικοί.
Και ξέρω πως θα βγουν και αυτοί στην ταράτσα τους, θα χορέψουν και θα χαιρετήσουν, όπως εγώ. Αυτό
είναι το σημαντικό.

Το πρότζεκτ Jazz at home το ξεκίνησα για να δώσω ένα κίνητρο στους μαθητές μου και σε όσους θέλουν
να χορέψουν. Μέρα με τη μέρα, καταλαβαίνω πως αυτή θα είναι η καθημερινότητά μου για τους
επόμενους μήνες. Δεν είναι ένας τρόπος να ξεφύγω από την επικαιρότητα, ούτε να υποκριθώ πως όλα
είναι οκ. Είναι μια απόπειρα να βρω χώρο για να δουλέψω. Οι ταράτσες στην Αθήνα ήταν και είναι ένας
χώρος ουδέτερος. Καλώς ή κακώς, ένας χώρος ανεκμετάλλευτος.

Ένας χώρος που αντικατροπτίζει τον ελληνικό τρόπο σκέψης, την έλλειψη οργάνωσης, την έλλειψη θέλησης για επικοινωνία και την αδυναμία συνεννόησης. Ένας χώρος με κεραίες και σίδερα, με τρύπες και καλώδια. Ένας χώρος όπου μόνο αναρχικοί φωτογραφίζονται από ψηλά. Να που τέτοιες μέρες, θα δεις και κάποιους να χορεύουν.

Από την Δάφνη Στρατού

Στην καθηµερινότητα µιας πόλης υπάρχει ανάγκη για παραπάνω ουρανό, αναψυχή και κοινωνικοποίηση, ωστόσο οι άνθρωποι φαίνεται να µην ανταποκρίνονται πάντα σε αυτό. Παρόλο που υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι όπου οι ένοικοι µιας πολυκατοικίας µπορούν να ζήσουν ποιοτικό χρόνο, δεν τα καταφέρνουν. Η συνιδιοκτησία δηµιουργεί προβλήµατα συνεννόησης και κάνει δύσκολη την ευθύνη της συντήρησης και της διαχείρισης µε αποτέλεσµα οι χώροι να µην ανήκουν σε κανένα και µια ολόκληρη επιφάνεια της πόλης να µένει αχρησιµοποίητη.

Συνήθως οι κοινόχρηστοι χώροι ενός πολυώροφου κτιρίου στο αθηναϊκό κέντρο είναι εγκαταλεληµένοι και υπολειµατικοί. Ανεβαίνοντας στο τέλος των πολυκατοικιών, στην ταράτσα συναντάς µια συνεχόµενη επιφάνεια δωµάτων, ένα δάσος από κεραίες και ηλιακούς θερµοσίφωνες, σκουριασµένες αναµονές και καµινάδες. Είναι τόποι άδειοι, αφρόντιστοι, βρώµικοι και συνήθως δυσπρόσιτοι σε όλους.

Η ταράτσα αποτελεί ένα αόριστο έδαφος µε ανακριβή όρια και απροσδιόριστη χρήση. Εκεί όπου η αστική ζωή απουσιάζει και βρίσκεται ένα επίπεδο πιο χαµηλά.

Η κορυφογραµµή της Αθήνας διαγράφεται ακανόνιστη από την πολυκατοικία της αντιπαροχής, στα χαµηλά σπίτια του µεσοπολέµου και την άτακτη µαζική ανοικοδόµηση των τελευταίων δεκαετιών. Το δυσάρεστο είναι ότι οι άνθρωποι αδιαφορούν για έναν χώρο της πόλης, την ταράτσα τους.

Κουμουνδούρου, Μια “πλατεία” στην ταράτσα

Σε αντίθεση µε όλη την ασυνεννοησία, την γκρίνια και την παραµέληση που επικρατεί στο κέντρο, στην πλατεία Κουµουνδούρου βρίσκουµε µια διαφορετική πολυκατοικία. Οι ένοικοί της έχουν δηµιουργήσει έναν κοινόχρηστο χώρο ελευθερίας, ξενοιασιάς και έκφρασης στην ταράτσα τους. Με θέα την Ακρόπολη, τόσο κοντά που σχεδόν την αγγίζεις, το συλλογικό γίνεται ο κανόνας και η ταράτσα παίρνει χρώµα και ζωή. Το κλίµα που συναντήσαµε ήταν ιδιαίτερα φιλικό και χαλαρό, κάτι εντελώς διαφορετικό από την τυπική πολυκατοικία στο κέντρο της Αθήνας.

Αποτελείται από πολλά διαµερίσµατα, στεγάζει ΜΚΟ, καλλιτεχνικά εργαστήρια, καλλιτέχνες και οικογένειες. Εκεί όταν οι άνθρωποι ανεβαίνουν στην ταράτσα δίνεται η αίσθηση ότι πάνε στο εξοχικό τους. Κοινά γεύµατα, καφέδες, συνελεύσεις και πάρτυ λαµβάνουν χώρα καθηµερινά. Η ταράτσα είναι φουλ εξοπλισµένη µε παιχνίδια, τραπεζάκια, καρεκλάκια, ξαπλώστρες, ένα µικρό κουζινάκι µε ό,τι χρειάζεσαι για να φτιάξεις από ένα γρήγορο καφέ µέχρι και να στήσεις ένα µεζέ.

Περιµετρικά στα κάγκελα υπάρχουν πολλά λουλούδια και δεντράκια, τα οποία φροντίζει και αγαπά η διαχειρίστρια, η κυρία Γιώτα. Με όσους µιλήσαµε συµφώνησαν ότι η κα Γιώτα, µε καταγωγή από τη ∆αδιά, έχει φέρει την ηρεµία του Έβρου στο σπίτι της και συντονίζει τους ανθρώπους της πολυκατοικίας σα να είναι όλοι παιδιά της.

Εκείνη κρατάει τα ηνία και τις ισορροπίες ώστε να συµβιώνουν όλοι αρµονικά και φιλικά. Όλοι παραδέχονται ότι χωρίς την κυρία Γιώτα ως συνδετικό κρίκο τα πάντα θα ήταν πολύ πιο δύσκολα έως αδύνατα.

Η Μάρθα, ένοικος της πολυκατοικίας, µας είπε ότι όλα ξεκίνησαν λόγω της ύπαρξης παιδιών. “Κάναµε παιδιά και είχαµε την ανάγκη να τα ζήσουµε και να παίξουµε κάπου µαζί µε αυτά και τους φίλους τους.” ∆υστυχώς, στη γειτονιά δε λειτουργεί δηµοτικό σχολείο, ούτε κάποια παιδική χαρά, και έτσι χάνεται η συνοχή της. Παιδιά που µένουν σε διπλανά σπίτια πάνε σε διαφορετικά σχολεία, δεν γνωρίζονται και δεν παίζουν µεταξύ τους. Θέλοντας οι ένοικοι λοιπόν να κοινωνικοποιηθούν οικογενειακώς ξεκίνησαν να τη βγάζουν στην ταράτσα και πλέον δεν κατεβαίνουν από εκεί.

Αυτό που έχουν καταφέρει είναι να συνυπάρχει αρµονικά το ιδιωτικό και το δηµόσιο δηµιουργώντας ένα χώρο κοινωνικό, εκεί όπου οι προσωπικότητές τους συναντιούνται, ξεδιπλώνονται και αναµορφώνονται. Η ταράτσα τους είναι λειτουργική, χρήσιµη, ζωντανή και κυρίως είναι ένα κοµµάτι της καθηµερινότητάς τους.

01 Απόπειρες

Κάναµε µια έρευνα για το τι συµβαίνει στις αθηναϊκές ταράτσες & να τι αλιεύσαµε:

Μια αρχιτεκτονική µελέτη του 2015 προτείνει η πλατεία να περνά από την πυλωτή και τον ακάλυπτο και να φτάνει στην ταράτσα των πολυκατοικιών, δηµιουργώντας συλλογικούς χώρους παιχνιδιού, φαγητού, διαβάσµατος, εργασίας και προσευχής.

Η πολιτεία προσπαθεί από το 2013 να συστήσει την οικολογική συνείδηση στο κοινό φτιάχνοντας όλο και περισσότερες “πράσινες στέγες” σε κτίρια του ∆ηµοσίου, µε τη µεγαλύτερη να φτάνει τα 6 στρέµµατα και να βρίσκεται στο κτίριο του Αµαξοστάσιου των ΗΛΠΑΠ στο Ρουφ.

Η “Αυλή”, µια οµάδα γειτόνων, αποθηκεύει, ανταλλάσσει και προσφέρει δωρεάν παραδοσιακούς σπόρους και φυτά που καλλιεργεί στην ταράτσα ενός χαµηλού κτιρίου στα Πετράλωνα, και µοιράζεται τη γνώση για την οργανική καλλιέργειά τους.

Η “ανυψωµένη καλύβα” του αρχιτεκτονικού γραφείου deltArCHI επαναπροσδιορίζει την έννοια του δώµατος τοποθετώντας το 2 µέτρα πάνω από το έδαφος της ταράτσας και ορίζοντάς το µε ξύλο αντί για τσιµέντο.

Το ζήτηµα δεν είναι το τι θα κάνει το κράτος ή κάποιες ακτιβιστικές οµάδες. Το βασικό είναι αν υπάρχει η αντίληψη στο ίδιο το σώµα της κοινωνίας πως µε µία αυτοοργάνωση µπορούν να γίνουν πράγµατα και ο χώρος να γίνει τόπος.

Αντί να είναι πεδίο αντιπαράθεσης (εξού και το αµίµητο «ποιά πήγε και άπλωσε τα ρούχα στην ταράτσα;») να είναι σηµείο συνεύρεσης. Μερικοί θα πουν για την οικονοµική δυσπραγία και πως αυτά είναι πολυτέλειες. Όµως δεν είναι έτσι! Μερικές παλέτες, κουµπαράς, φροντίδα, µεράκι και χρόνος κάνουν θαύµατα!

Είναι θέµα βασικά αντίληψης και πολιτισµού και όχι οικονοµίστικο. Αφήστε που τρέµουµε στην ιδέα επιχορηγήσεων που µάλλον θα µετασχηµατιστεί σε χοντρές κονόµες υπηρεσιών, ηµέτερων και αετονύχηδων.

Λοιπόν, δεν υπάρχουν ούτε Ζορό, ούτε λεφτά! Οι παρέες κάτι µπορούν να κάνουν στην καθηµερινότητά τους!

02 Όμως τι γίνεται έξω;

Στο εξωτερικό, και ειδικότερα στην Ευρώπη, οι άνθρωποι φαίνεται να σέβονται περισσότερο το περιβάλλον και να έχουν συλλογική συνείδηση.

• Σπαστά τραπεζάκια και καρέκλες περιµένουν τον ήλιο για να απλωθούν. ∆ε χάνεται η ευκαιρία για συλλογικά γεύµατα σε ταράτσες και µπαλκόνια όταν ο καιρός το επιτρέπει.

• Γυµναστήρια σε ταράτσες και κοινόχρηστους χώρους. Ο καθένας προσφέρει λίγα και απλά πράγµατα, όλοι µαζεύονται και γυµνάζονται παρέα.

• Πράσινες ταράτσες. Η ταράτσα στεγανοποιείται και φυτεύεται, συνήθως µε αρωµατικά φυτά και λαχανικά. Συναντάµε µέχρι και θερµοκήπια.

• Συλλέκτες ηλιακής ενέργειας σε στέγες. Ο ήλιος χρησιµοποιείται για την παραγωγή ενέργειας και την αυτονοµία των κατοικιών των πόλεων.

Φαίνεται δηλαδή µια ανάγκη για επαφή µε τον ήλιο και τον αέρα, για την πνευµατική και σωµατική αναζοωγόνηση. Εδώ θα σηµειώσουµε ότι οι πόλεις που λάβαµε ως πρότυπα έχουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο, ειδικά προγράµµατα επιδοτήσεων για την οικολογική χρήση της ταράτσας και έχουν χτιστεί οµοιόµορφα βάση αρχιτεκτονικών και πολεοδοµικών κανόνων.