Σε γνωρίζω; | Εθνικός ύμνος

Στην αρχή δεν είχαμε Εθνικό Ύμνο. Αλλά μάλλον ούτε και τώρα έχουμε. Έχουμε δύο στιχάκια που οι μαθητές βαριεστημένα ακούνε και τραγουδούν, έχουμε μία μελωδία που είναι συνυφασμένη με στρατιωτικές παρελάσεις, με γήπεδα όταν αγωνίζεται η ποδοσφαιρική ομάδα μας.

Η ιστορία και το μέλλον φαίνεται να έχουν ξεκόψει από το παρόν, από εμάς τους ίδιους. Είναι σαν να μην υπάρχει ούτε παρελθόν, (ιστορία, μνήμη, συλλογική συνείδηση), ούτε μέλλον (αισιοδοξία, προοπτική, στόχευση). Μένει μόνο ένα παρόν μετέωρο. Στην αρχή δεν είχαμε Εθνικό Ύμνο λοιπόν. Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830 και επί Καποδίστρια χρησιμοποιούσαν κλέφτικα τραγούδια που είχαν ξεπηδήσει από τους αγώνες για την ελευθερία του Έθνους.

Διαφορετικά σε κάθε περιοχή και πόλη. Ο Βασιλιάς Όθων προσπάθησε να καθιερώσει σαν εθνικό ύμνο τη μετάφραση ενός βαυαρικού που υμνούσε το πρόσωπο του βασιλιά… Έλεγε Τον βασιλέα μας Όθωνα τον πρώτον σώσον Θεέ, αύξησον, κράτυνον την βασιλείαν του, τον βασιλέα μας σώσον, Θεέ. Όταν εκείνος διώχτηκε το 1862, ο Γεώργιος ο Α΄ προσπάθησε να προσαρμόσει τον ύμνο στο ονομά του. Ούτε και αυτό ταίριαξε με τα θέλω του λαού και του έθνους. Τελικά έχουμε Εθνικό Ύμνο; Ευτυχώς δεν έχουμε Βαυαρικό, ούτε Βασιλικό. Από το παρελθόν μας ήρθε κάτι.

Θυμάμαι ακόμα τους φοιτητές που έψελναν στο Πολυτεχνείο μπροστά στα τανκς το “Σε γνωρίζω από την κόψη”. Και ανατριχιάζω. Θυμάμαι ακόμα ένα 8χρονο παιδάκι στην Κομοτηνή που έκλαιγε καθώς ένας Δόκιμος το τραβολογούσε και του φώναζε τραγούδα ρε τον Εθνικό Ύμνο σκατόΤουρκε… Και ντρέπομαι. Ανάμεσα στην νεοελληνική λήθη-αποδόμηση και την εθνικιστική καρικατούρα έχουμε Εθνικό Ύμνο…

Χαίρε ω χαίρε Ελευθεριά.

Ἔτζι κ’ ἐμεῖς, ὦ ἀδελφοί, νὰ σηκωθοῦμεν μὲ ὁρμή, ἐκδίκησιν ζητοῦντες, Τυράννους ἀπολοῦντες, γιὰ τὴν Ἐλευθερίαν μὲ χαρά, μπρὲ παιδιά!

Ρήγας Φεραίος < Πατριωτικός Ύμνος 1797

Ο Διονύσιος Σολωμός γράφει το “Ύμνος εις την Ελευθερίαν” στη Ζάκυνθο το 1823, εμπνευσμένος από την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου, δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης. Αναφέρεται ότι το τελείωσε μέσα σε έναν μήνα. Είναι χωρισμένες σε ενότητες και θεματικές.

Μέσα σε ελάχιστα χρόνια το έργο γίνεται γνωστό και μιλάει στην ψυχή των Ελλήνων, αλλά και των Ευρωπαϊκών λαών. Αυτή η απήχηση οδηγεί τον Κερκυραίο μουσικοσυνθέτη Ν. Μάντζαρο το 1828 να μελοποιήσει το ποίημα πάνω σε λαϊκά μοτίβα. Από τότε ακούγεται σε εθνικές γιορτές, σε συγκεντρώσεις. Στη πραγματικότητα αρχίζει και παίζει τον ρόλο του Εθνικού Ύμνου στις συνειδήσεις των Επτανήσιων. Από εκεί ξεκινά και η φιλία των δύο ανδρών.

Ο Μάντζαρος επιχειρεί αλλεπάλληλες ενορχηστρώσεις, (Το 1830, το 1837, το 1840, 1844 και 1861) όπως το συνήθιζε με σκοπό να γίνει αποδεκτή η μελοποιημένη μορφή σαν Εθνικός Ύμνος. Κερδίζει μετάλλια, και χρυσούς σταυρούς σαν αναγνώριση. Όμως ο Βασιλιάς Όθωνας δεν αποδέχεται τον ρόλο του Εθνικού Ύμνου. Τελικά και μετά την έξωση του Βαυβαρού Όθωνα τα δύο πρώτα τετράστιχα καθιερώνονται σαν το επίσημο Εθνικό άσμα το 1864.

Ο”Ύμνος εις την Ελευθερίαν” αποτελείται από 158 στροφές. Γνωστοί στο ευρύ κοινό είναι μόνο τα δύο πρώτα τετράστιχα. Είναι ένα πλούσιο σε εικόνες, σκέψεις, γεγονότα ποίημα στη δημοτική. Μπορεί να πει κανείς πως είναι ένα έντονο και πολύπλευρο έργο. Είναι και πολιτικό, μιας και αναφέρεται με φιλικό αλλά και εχθρικό τρόπο στις τότε μεγάλες δυνάμεις, είτε φανερά, Αμερική, είτε κρυφά, ο Αετός (αυστρία).

Γυρίζει πίσω στην Αρχαία Ελλάδα. (Τριακόσιοι, Πίνδαρος), έχει αναφορές στις πρώτες μάχες που ήδη είχαν γίνει (Τριπολιτσά, Κόρινθος, Μεσολόγγι), ακουμπάει και τονίζει στο Θρησκευτικό συναίσθημα, θυμίζει στιγμές που απευθύνονται στο μυαλό και τον νου, του τότε Έλληνα. Νουθετεί και κατακρίνει την διχόνοια ανάμεσα στο έθνος και καλλιεργεί την αποφασιστικότητα στον αγώνα και τη μάχη. Δεν είναι ένας φιλειρηνικός ύμνος. Δεν θα μπορούσε αν αναλογιστούμε την ιστορική στιγμή που δημιουργήθηκε και την κρισιμότητα της περιόδου.

Είναι ένας Ύμνος εν μέσω μιας επανάστασης, στην καρδιά ενός Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως το εξής. Δεν επικρατεί σωβινισμός και το κεντρικό σημείο όλου του έργου είναι αυτό που λέει και ο τίτλος του. Είναι η Ελευθερία και όχι η εξιδανίκευση της φυλής. Η Ελευθερία που γίνεται βίαιη αλλά δίκαιη, ματώνεται και ματώνει, πεθαίνει και σκοτώνει. Ο Ύμνος συμπυκνώνει ακριβώς την ουσία του αγώνα. Αγώνας όχι κατακτητικός, εκδικητικός, μισαλλόδοξος. Αγώνας ενάντια στα 400 χρόνια σκλαβιάς ενός Έθνους υπό διαμόρφωση που σε όλη του την ιστορία είχε να αντιπαλέψει κατακτητές, αυτοκρατορίες και Σουλτάνους.

Ενδιαφέρον θα είχε η σύγκριση με Ύμνους άλλων χωρών. Ο κάθε Ύμνος αντανακλά την ιστορία, τα γεγονότα, την ταυτότητα του κάθε Έθνους. Στον Γαλλικό που είναι και αυτός ένα επαναστατικό τραγούδι (1795) αναφέρεται Ελευθερία, λατρευτή Ελευθερία. Μπες στον αγώνα με τους υπερασπιστές σου. Ενάντια της τυραννίας μας. Το ματωμένο λάβαρο υψώθηκε. Στον Αργεντίνικο (1813) Θνητοί! Ακούστε την ιερή κραυγή: “Ελευθερία, ελευθερία, ελευθερία!” Ακούστε τον ήχο των σπασμένων αλυσίδων, δείτε στον θρόνο της την Ισότητα. Αντίθετα άλλοι ύμνοι ταυτίζονται με το πρόσωπο του Βασιλιά ή και με του Θεού π.χ. Αγγλία

Πολλά χρόνια να ζήσει η ευγενής μας Βασίλισσα, Ο Θεός να σώζει την Βασίλισσα, με ένα καθεστώς π.χ. Πορτογαλία (1911) και αποικιοκρατία, Ήρωες της θάλασσας, ευγενείς, Γενναίοι και αθάνατο έθνος, ή ακόμα και με την φυλή π.χ. Γερμανία (1922) Η Γερμανία πάνω από όλα (Μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο καταργήθηκε αυτή η φράση). Ελάχιστοι Ύμνοι, ο δικός μας είναι ένας από αυτούς, υποκλίνονται στις ιδέες της Ελευθερίας και της Ισότητας και όχι σε κάποιον μονάρχη…

Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν τυπώθηκε για πρώτη φορά στο πολιορκημέμο Μεσολόγγι το 1825 με τη βοήθεια του Σ. Τρικούπη και μεταφράστηκε στα Αγγλικά, Ιταλικά και Γαλλικά δείχνοντας το ενδιαφέρον των Ευρωπαϊκών λαών για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα στην Ελλάδα. Το 1873 τυπώθηκε στο Λονδίνο.

Δύο πίνακες του Ευγένιου Ντελακρουά με εμφανείς ομοιότητες

1830 – Η Ελευθερία οδηγεί τον Λαό

Ο λαός δεν έχει αρχηγό. Έχει ένα όραμα. Την Ελευθερία. Αυτή τον οδηγεί. Η Ελευθερία εφορμά οδηγώντας τον λαό. Ξυπόλητη και με γυμνό το στήθος μοιάζει με αρχαία ελληνική θεά.

1826 – Η Ελλάδα πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου

Προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας. Φοράει ελληνική παραδοσιακή φορεσιά, ξεκούμπωτη στο στήθος. Είναι στραμμένη προς τον θεατή με τα χέρια σε στάση απόγνωσης.