Βράδυ 18ης Οκτώβρη. Μόλις έχουν ανακοινωθεί τα αποτελέσματα. Ο πατέρας μου μέλος του ΚΚΕ. Όλο το προηγούμενο διάστημα ασκούσε έντονη κριτική στο ΠΑΣΟΚ, δεν ήθελε να ακούει για αυτό. Και είχε τεράστιο πρόβλημα, όχι τόσο με τον Ανδρέα, αλλά με τον πατέρα του, τον Γιώργο Παπανδρέου και με όσα αυτός είχε κάνει από την απελευθέρωση και έπειτα.

Η μάνα μου καθόταν ήσυχη και μάλλον φοβισμένη. Τώρα θα μας μπουζουριάσουν όλους, είπε κάποια στιγμή. Ο αστυνομικός που έμενε στον από κάτω όροφο, τα ‘χε μαζέψει νωρίς και είχε φύγει για το εξοχικό του λίγο μετά το μεσημέρι. Αυτό φάνταζε απειλητικό για τους δικούς μου. Λες να ετοιμάζουν κίνημα;

Ο θείος μου, ήπιος δεξιός, μέσα στη στεναχώρια του, το διασκέδαζε. Σωπάτε ρε παιδιά, τίποτα δεν θα γίνει –  έλεγε με σιγουριά.

Κάποια στιγμή ο πατέρας μου έφυγε τρέχοντας και από την ντουλάπα πήρε το πράσινο τραπεζομάντηλο που το ‘χαν για το χαρτάκι της πρωτοχρονιάς. Βγήκε στο μπαλκόνι με μανία, άρχισε να το ανεμίζει και να φωνάζει κάτι ακατάληπτα, για χίτες, μακρονήσια και τσολιάδες, την ώρα που η μάνα μου τον τραβούσε μέσα λέγοντάς του, κάτσε ρε άνθρωπέ μου, να περάσουν λίγες μέρες… Και πέρασαν μέρες, μήνες, χρόνια και δεκαετίες.

Ποτέ δεν σταμάτησε να βρίζει το ΠΑΣΟΚ, αλλά ποτέ δεν ξέχασε εκείνο το βράδυ, που μέσα στον φόβο, αισθάνθηκε και την δικαίωση.

Τελικά τι ήταν το ΠΑΣΟΚ;

του Χρύσανθου Ξάνθη

Ποτέ δεν ψήφισα Πασόκ και δε νομίζω ότι θα το κάνω στο μέλλον. Όμως, είτε το θέλουμε, είτε όχι αυτό το κίνημα-κόμμα καθόρισε τις εξελίξεις για ολόκληρες δεκαετίες, τουλάχιστον από το 1974 και μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Το ενδιαφέρον δεν είναι τόσο η πολιτική προσέγγιση του φαινομένου, αλλά η κοινωνική. Και μέσα από το ΠΑΣΟΚ ν’ αντιληφθεί κανείς την Ελλάδα του τότε. Με τα καλά της και τα κακά της. Βλέπω στο διαδίκτυο τα αλλεπάλληλα τρολαρίσματα που όλα ξεκινούν με το “Επί Πασόκ”. Τα βρίσκω ευφάνταστα και πολλές φορές δίκαια και αντιπροσωπευτικά μέσα στην απαραίτητη υπερβολή τους. Βέβαια αν ήμουν στο κόμμα μπορεί να μαγγωνόμουν και να τσαντιζόμουν. Όπως το τελευταίο που διάβασα: “Επί ΠΑΣΟΚ, όταν βήχαμε βγαίναμε στην σύνταξη”.

Η Ελλάδα είχε ανάγκη για μία μεγάλη αλλαγή. Όχι μόνο πολιτική, αλλά κοινωνική, πολιτιστική. Το κενό πάντα καλύπτεται από αυτόν που μπορεί να το καλύψει. Η Δεξιά ήταν γερασμένη, η Αριστερά δεν είχε τα αντανακλαστικά. Το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν μόνο ο Ανδρέας. Ήταν ο Ανδρέας, αλλά και δεκάδες άλλα στελέχη, μαζί με χιλιάδες άλλους συντρόφους που είτε το θέλουμε είτε όχι, εξέφραζαν τον ριζοσπαστισμό της ελληνικής κοινωνίας. Από το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ του ‘74, από το ‘74 στο ‘81, στο ‘89 και στο ΠΑΣΟΚ του Σημίτη, όλα αυτά δεν είναι ‘’ένα τσιγάρο δρόμος’’. Θέλω να πω, πως δεν ήταν εύκολος αντίπαλος ούτε για την Αριστερά ούτε για την Δεξιά. Τελικά το ΠΑΣΟΚ άλλαξε την Ελλάδα, μα άλλαξε και αυτό.

Αλλά και για οποιαδήποτε περίοδο συζητάμε, το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν ένα πράμα. Φανταστείτε ένα υπουργικό συμβούλιο με την απαστράπτουσα Μελίνα, τον ατακαδόρο Γιαννόπουλο, τον λιγομίλητο Γεννηματά, τον επιθετικό Κουτσόγιωργα, τον νηφάλιο Τσοβόλα, τον περίεργο Λαλιώτη… Δεν έπληττες δηλαδή. Και εάν από την μία μεριά είχαμε το Εθνικό Σύστημα Υγείας, της ισότητα των δύο φύλων, την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και άλλες τομές, από την άλλη είχαμε Κοσκωτά, Αρκουδέα, πάμπερς και Αυριανή.

Στα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ επικράτησε ένας αέρας ελευθερίας. Έγιναν πράγματα που έπρεπε να είχαν γίνει πριν πολλά χρόνια (σαν το μετρό. Μπράβο που το φτιάξαμε αλλά μήπως αργήσαμε 3-4 δεκαετίες;). Όσο περνούσε ο καιρός, οι παθογένειες κέρδιζαν έδαφος στριμώχνοντας όλο και περισσότερο την όποια αλλαγή. Και οι παθογένειες δεν ήταν του ΠΑΣΟΚ αποκλειστικά, αλλά του συνόλου του πολιτικού κόσμου. Και σε αυτή την αναμέτρηση το κίνημα, έγινε περισσότερο κόμμα και το κόμμα έγινε πιο πολύ εξουσία και η εξουσία έχει μία δύναμη να επιβάλλεται πάνω σε ιδέες και οράματα. Και ας έλεγαν “το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση-ο λαός στην εξουσία”.

Οι σημερινοί νέοι μαθαίνουν το ΠΑΣΟΚ μέσα από τις τρολιές. Και τραγουδούν στο μπαρ τον ήλιο τον πράσινο. Η Ελλάδα του ‘80 ήταν μια ¨Ελλάδα που ήλπιζε, κάπως ανέμελη και νεόπλουτη, που τα έσπαγε τα πιάτα στις 5 το πρωί, που έπαιρνε τις επιδοτήσεις με τα ΜΟΠ, που έκλεινε το μάτι στις ιδιαίτερες και μη χρήσιμες πλευρές του νεοέλληνα. Συνάμα όμως, μια Ελλάδα λιγότερο πιεσμένη και εξοργισμένη, πιο ανθρώπινη, λιγότερο δήθεν. Το σύνθημα “Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες” δονούσε τις πλατείες και ήταν αντιιμπεριαλιστικό και αντιδυτικό/ αντιαμερικάνικο. Τώρα το ίδιο σύνθημα προσιδιάζει σε ξενοφοβία και ρατσισμό.

Το σουρεαλιστικό σύνθημα “ΠΑΣΟΚ ΣΩΣΕ ΜΑΣ” είναι το απαύγασμα του ρωμαίικου χιούμορ που επιστρατεύεται στις δύσκολες στιγμές. Στην πραγματικότητα δεν μας λείπει το όποιο ΠΑΣΟΚ, αλλά η Ελλάδα που νόμιζε πως άλλαζε και σε ένα βαθμό άλλαζε.

Συνέντευξη: “Το ΠΑΣΟΚ έφερε πολιτική και ιδεολογική αλλαγή” Γιάννης Πασπάλας

* Ευχαριστούμε τον κ. Γιάννη Πασπάλα που μας μίλησε για μία ιδεολογία που διαμόρφωσε τον ίδιο και τη χώρα. -Άντα Κουγιά

Ο κ. Πασπάλας έζησε από κοντά τη μεγάλη νίκη του ΠΑΣΟΚ του ‘81. Έτσι, μιλήσαμε μαζί του για το κλίμα, την αλλαγή και το ιστορικό αποτύπωμα που άφησε το ΠΑΣΟΚ στη χώρα. Ο λόγος; Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι.

Τι ήταν αυτό που σας έκανε να μπείτε στη νεολαία του ΠΑΣΟΚ, πριν το ‘81; Τι ήταν αυτό το “διαφορετικό” που βλέπατε να συμβαίνει;

Εντάχθηκα στη νεολαία τα δύσκολα χρόνια της μεταπολίτευσης. Δηλαδή από τα μαθητικά μου χρόνια, γύρω στο 1975-1976. Η χώρα είχε βγει από μία μακρά περίοδο αντιδημοκρατικών λειτουργιών, με αποκορύφωμα τη Χούντα. Στο ΠΑΣΟΚ, βλέπαμε να εκκολάπτεται μια ουσιαστική αλλαγή. Και το πραγματικό μας μέλημα ήταν αυτό ακριβώς. Αυτό ήταν και το κίνητρό μου. Θεωρούσα και θεωρώ ότι είναι ένα γνήσιο σοσιαλιστικό κόμμα, που είχε τη δυνατότητα να εφαρμόσει αυτό που λέμε κυβερνώσα αριστερά.

Περιμένατε τη νίκη του ‘81;

Το 1975, εκείνη η νίκη ήταν ένα άπιαστο όνειρο. Τότε, τα πράγματα ήταν δύσκολα. Για ένα νέο άνθρωπο, το να ενταχθεί σε ένα κόμμα σαν το ΠΑΣΟΚ, είχε κόστος. Θα σε κυνηγούσαν, θα είχες φάκελο, δεν θα έβρισκες δουλειά. Όμως, όλος ο κόσμος ήθελε να αλλάξει η ζωή και το μέλλον της χώρας. Στις αρχές λοιπόν, δεν το περιμέναμε. Βέβαια, στα χρόνια που ακολούθησαν δημιουργήθηκε ένα πραγματικά μεγάλο λαϊκό κίνημα. Πρωτοφανές για τα δεδομένα. Και αυτό από μόνο του έδειχνε πόσο δεν άντεχε ο κόσμος την καταπίεση που είχε υποστεί. Τα 2/3 της κοινωνίας, οι έχοντες αριστερές πεποιθήσεις, ήταν αποκλεισμένα από παντού. Κάπως έτσι, είχαν ωριμάσει οι συνθήκες πια να γίνει η μεγάλη ανατροπή. Και αυτό βρήκε έκφραση στο κόμμα του ΠΑΣΟΚ και στο πρόσωπο του Αντρέα.

Τα ποσοστά ανέβαιναν χρόνο με το χρόνο, μέχρι που φτάσαμε στο 48% το ‘81. Από ένα σημείο και μετά, ήταν δεδομένη η εξέλιξη των εκλογών. Το ‘81 δεν περιγράφονται εκείνες οι προεκλογικές συγκεντρώσεις. Φαινόταν ότι ερχόταν η νίκη και από τη σύσταση των συγκεντρώσεων. Ήταν όλοι εκεί. Ο παππούς, η γιαγιά, το παιδάκι στους ώμους του μπαμπά. Το βράδυ των εκλογών ήταν ένα μεγάλο πανηγύρι, μία Ανάσταση. Την επόμενη μέρα, υπήρχε χαμόγελο, χαρά στον κόσμο, αυθεντικός ενθουσιασμός. Μία κατάσταση που δεν είχε καμία σχέση με τις άλλες εκλογικές αναμετρήσεις. Φαντάσου, κατέβηκε μέχρι και το ΚΚΕ και έκανε πορεία υπέρ της αλλαγής. Γιατί δεν ήταν απλά μια κυβερνητική αλλαγή. Ήταν καθαρά πολιτική.

Πόσο άλλαξε μετά το πολιτικό σκηνικό και η καθημερινότητα στην ελληνική κοινωνία;

Κατ’αρχάς, από πριν τις εκλογές, είχε επιτευχθεί η απόλυτη ιδεολογική κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ. Γι’αυτό το λόγο εκτιμώ ότι ο Κ. Καραμανλής αποσύρθηκε από την Πρωθυπουργία και τέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Έβλεπε την ήττα.

Όσο για το τι άλλαξε; Μετά την επικράτηση, ο αποκλεισμένος κόσμος της αριστεράς ένιωσε ισότιμος πολίτης αυτής της χώρας. Καταργήθηκαν, επίσημα, τα “φακελώματα” πολιτικών φρονημάτων. Αναγνωρίστηκε ο αγώνας των αριστερών κατά την Κατοχή, η Εθνική Αντίσταση, έληξαν οι πληγές του Εμφυλίου. Αυτό ήταν σαφέστατο ιδεολογικό μήνυμα. Σιγά σιγά, άρχισαν να έρχονται τα πρώτα νομοσχέδια τα οποία άλλαζαν την κατεύθυνση της χώρας, θεσμικά. Δημιουργήθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το οποίο είναι επικυρίαρχο ακόμη και σήμερα. Αναγνωρίστηκαν τα γυναικεία δικαιώματα σε θεσμικό και νομικό επίπεδο, κι ας μην έχει πραγματωθεί ουσιαστικά η ισότητα στην κοινωνία.

Άνοιξε η εκπαίδευση σε όλον τον κόσμο. Όλα αυτά είχαν το ιδεολογικό πρόσημο της σοσιαλδημοκρατίας, αφού όλοι απέκτησαν πρόσβαση σε βασικά αγαθά. Ακόμη και η οργάνωση των πολιτικών κομμάτων άλλαξε. Ο πολιτικός αρχηγός άρχισε να εκλέγεται από το λαό, πρακτική που έχει υιοθετηθεί και από τη ΝΔ. Στην πορεία, ήρθε μεγάλη αλλαγή στα θέματα οικονομίας, σχεδόν διπλασιάστηκαν οι μισθοί. Δόθηκε μάχη στην Ευρώπη και πήραμε τα ολοκληρωμένα ευρωπαϊκά κονδύλια για τον αγροτικό κόσμο. Δημιουργήθηκαν συνεταιρισμοί.

Και όλα αυτά σήμαιναν δημοκρατία. Σήμερα, κάποια πράγματα τα θεωρούμε δεδομένα. Όμως, το ΠΑΣΟΚ πολέμησε να φέρει την αλλαγή. Έγιναν μάχες. Και το αποτύπωμα είναι πολύ μεγάλο, μέχρι σήμερα.

Έπαιξε ρόλο η προσωπικότητα του Αντρέα στη νίκη και τη μετέπειτα σταθερή διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ;

Βέβαια. Δεν το συζητώ. Θεωρώ ότι το ‘81, το ΠΑΣΟΚ θα κέρδιζε με όποιον αρχηγό. Η διαφορά του Αντρέα ήταν ότι ήταν ένας ηγέτης που εξέφραζε τον ελληνικό λαό σε επίπεδο προσωπικότητας. Δεν έχει ξαναϋπάρξει άλλη τέτοια σχέση μεταξύ ηγέτη και λαού. Μόνο όποιος έχει ζήσει τις τεράστιες συγκεντρώσεις, καταλαβαίνει την εμπιστοσύνη που είχε ο κόσμος στο πρόσωπό του. Όμως, η δύναμη και η ουσιαστική ιδεολογική επικράτηση φάνηκε και αργότερα, όταν βγήκε ο Σημίτης, που δεν είχε τόσα χαρίσματα, αλλά κέρδισε τις εκλογές. Ο Παπανδρέου έπαιξε καταλυτικό ρόλο όμως.

Πότε άρχισε να αλλάζει το κλίμα;

Το ‘85 υπήρξε μια σοβαρή πόλωση, γεγονός που ήταν πολύ άσχημο για τη χώρα. Υπήρχαν τα πράσινα και τα μπλε καφενεία. Η πόλωση ποτέ δε βοηθάει και η ευθύνη άνηκε σε όλους. Και στο ΠΑΣΟΚ. Δεν μας άξιζε αυτό. Στην πορεία, άλλαξαν τα πράγματα. Το ‘89 άρχισε η μεγάλη πτώση. Και ήταν φανερό από τις συγκεντρώσεις. Βρέθηκα σε συγκεντρώσεις που δεν είχαν καμία σχέση με τις παλιές. Ήταν το καθήκον που μας έκανε να κατεβαίνουμε και όχι ο ενθουσιασμός.

Έχει κατηγορηθεί το ΠΑΣΟΚ πολύ για την οικονομική κρίση που ήρθε. Θεωρείτε ότι είναι δίκαιο;

Η πολιτική είναι σκληρό πράγμα. Το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιήθηκε για να αποδοθούν ευθύνες. Είναι πάρα πολλοί οι λόγοι που οδήγησαν στην οικονομική κρίση. Όλοι είχαν ευθύνες. Και το ΠΑΣΟΚ βεβαίως, αλλά όχι μόνο αυτό.

Είμαστε σε μια περίοδο που χρειάζεται μια παρόμοια πολιτική αλλαγή;

Τότε, γύρισε η σελίδα της ιστορίας, γιατί υπήρχαν μίση, διχασμοί που έβρισκαν τις ρίζες του από τα χρόνια του Εμφυλίου. Έπρεπε να γίνει μια πολύ μεγάλη αλλαγή. Τώρα, δεν είναι τόσο ταραγμένοι οι καιροί. Είναι άλλα τα θέματα.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ – της Άντας Κουγιά

Το ΠΑΣΟΚ έγραψε τη δική του ιστορία. Αν δεν υπήρχε το συγκεκριμένο κόμμα, το παρόν της χώρας θα ήταν παντελώς διαφορετικό. Προς ποια κατεύθυνση δεν ξέρουμε. Μαζί με τις πράξεις, είχε και τα λόγια. Λόγια πολλά που μίλησαν απευθείας στην ψυχή του Έλληνα της εποχής. Σίγουρα τα θυμάστε. Εμείς τα συγκεντρώσαμε.

“Τσοβόλα δώστα όλα”

Ηχεί στ’αυτιά των γεννηθέντων έως το 1989, καθώς η τηλεόραση έπαιζε το σύνθημα του Αντρέα σε λούπα. Πώς προέκυψε; Στις εκλογές του 1989, μετά από μια περίοδο λιτότητας, το ΠΑΣΟΚ άρχισε να χάνει την πρότερη δημοφιλία του. Τότε, αποφασίστηκε να ξαναρχίσει η φιλολαϊκή πολιτική, δίνοντας περισσότερες οικονομικές παροχές. Ο Δημήτρης Τσοβόλας ήταν τότε Υπουργός Οικονομικών. Ο Αντρέας μίλησε, ο Τσοβόλας τα ‘δωσε.

“Πρασινοφρουρός”

Ναι, υπήρχαν και οι πράσινοι φρουροί, στελέχη του κόμματος, εντεταλμένα στον εργασιακό ή σπουδαστικό τους χώρο για να προωθούν και να διαφυλάσσουν τη γραμμή του κόμματος. Και ο νοών νοείτο.

“Ζιβάγκο”

Ήρθε αυτός και ήρθε η άνοιξη κοντά μας. Έφερε τη μόδα παντελόνι (καμπάνα!), ζιβάγκο και (ενίοτε) σακάκι στη χώρα μας. Από τότε, όποιος ψήφιζε πράσινο ήλιο, υιοθετούσε την περιβολή. Εξάλλου, χωρίς ζιβάγκο, γκόμενα δεν έριχνες. Τέλος. Οι δεξιοί το ζιβάγκο ούτε να το δουν μέχρι και σήμερα. Φήμες θέλουν να βγάζουν κόκκινα σημάδια στην περιοχή του λαιμού.

“Χρονοντούλαπο”

“Θα κλείσουμε τη Δεξιά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας” είχε πει επί λέξει στις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Προοδευτικός, ήθελε και και έφερε την αλλαγή, το σοσιαλισμό στην Ελλάδα. Ό,τι είπε το έκανε. Ξεχάσαμε τι σημαίνει δεξιά για πολλές τετραετίες. Ασχέτως βέβαια, αν κάποια στιγμή, άρχισε να πηγαίνει κι ο ίδιος προς τα δεξιά.

“Ζεϊμπέκικο”

Όλα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ χόρευαν τις ζεμπεκιές τους. Ήταν κάτι σαν ιεροτελεστία. ΠΑΣΟΚος πάει μπουζούκια και ρίχνει γυροβολιά με άπειρα γαρύφαλλα και τα φιλαράκια να βαράνε παλαμάκια. Μορφές χαραγμένες στη μνήμη μας; Ο Αντρέας στην πίστα με Ρίτα Σακελλαρίου, Άκης Τσοχατζόπουλος σε διάφορα πλάνα και διάφορες πίστες. Τουλάχιστον, έζησε τη ζωή του και χόρτασε τους χορούς του.

“Μιμή Έλα”

Πανζουρλισμός είχε γίνει με τη σχέση που διατηρούσε με την μικρότερή του Δήμητρα Λιάνη. Όταν όμως κατέβηκε από το αεροπλάνο και της έδωσε σαφή διαταγή να κατέβει μαζί του, λέγοντας “Μιμή Έλα” έσπασε τα μικροαστικά ταμπού της συντηρητικής ελληνικής κοινωνίας. Έστω και για λίγο!

“Λαοθάλασσα”

Ναι, το έλεγε πολλές φορές όταν στις συγκεντρώσεις του κόμματος μαζευόταν πλήθος κόσμου με σημαίες και σειόταν η γη. Δεν είναι όμως ότι το έλεγε, όσο ότι το έπραττε. “Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω”, “Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες”, “Εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία”. Αυτά τα λόγια και αυτό το χάρισμα στις λέξεις έκανε το λαό να γίνεται θάλασσα και να φουσκώνει από ενθουσιασμό.

ΦΩΤΟΛΕΖΑΝΤΕΣ – της Άντας Κουγιά

Βυθίσατε το ΧΟΡΑ!
Το 1976, υπήρχε μια κλιμακούμενη ένταση ανάμεσα σε Αθήνα και Άγκυρα, με αφορμή τα πετρέλαια του Αιγαίου. Με το πρόσχημα των ερευνών, οι Τούρκοι αμφισβήτησαν τα ελληνικά χωρικά ύδατα στις 6 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς με το ωκεανογραφικό ΧΟΡΑ, το οποίο όμως στο παρελθόν ήταν στρατιωτικό πλοίο. Το γεγονός που σημάδεψε την κρίση του 1976 είναι η ιστορική δήλωση του Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος είπε τη φράση: «Βυθίσατε το Χόρα». Μια φράση που φαίνεται ότι ειπώθηκε σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Παπανδρέοι
Ιστορική φωτογραφία, με τον Γεώργιο να είναι σε κάδρο. Η οικογένεια Παπανδρέου υπήρξε σταθμός για την Ελλάδα και τα πολιτικοκοινωνικά τεκταινόμενα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου διετέλεσε πρωθυπουργός τρεις φορές και ο Ανδρέας Παπανδρέου δύο (από το 1981 έως το 1989 ήταν σταθερά πρωθυπουργός και εκλέχθηκε ξανά το 1993. Ο θάνατος τον βρήκε πριν ολοκληρώσει την τετραετία, οπότε και ανέλαβε ο Κώστας Σημίτης). Όσο για το Γιώργο Παπανδρέου, εκλέχθηκε πρόεδρος του κόμματος το 2004, ενώ την πρωθυπουργία κράτησε από το 2009 έως το 2011.

Συγκέντρωση ΠΑΣΟΚ
Όπως είπαμε, κάθε συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ, μετατρεπόταν σε λαϊκό προσκύνημα. Σημαίες, φωνές, έντονο λαϊκό αίσθημα, με έναν Αντρέα να ξέρει πώς να ξεσηκώνει τα πλήθη. Βέβαια, θα θέλαμε να κάνουμε ειδική μνεία στον Τάσο Μπιρσίμ, τον σκηνοθέτη τόσο των μαγνητοσκοπημένων εκδηλώσεων, όσο και των πολιτικών διαφημίσεων. Στην επιτυχία, έβαλε κι εκείνος το δικό του καλλιτεχνικό λιθαράκι!

Μένιος Κουτσόγιωργας
Ο Μένιος Κουτσόγιωργας είχε ξεχωρίσει για την οξύτητα στις συγκρούσεις του με την αντιπολίτευση κατά τη δεκαετία του 1980 και χαρακτηριστική έχει μείνει η φράση του στη Βουλή «δεν δικαιούστε διά να ομιλείτε», την οποία απηύθυνε στον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης και αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, σχετικά με τα γεγονότα της Αποστασίας εναντίον της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου το 1965. Συνέβαλε αποφασιστικά κατά γενική ομολογία στην εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1985.

Γεώργιος Γεννηματάς
Από το 1975, ο Γεώργιος Γεννηματάς ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και στη συνέχεια του Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ. Ο Γεννηματάς διακρινόταν για τα οργανωτικά του προσόντα και την επιρροή του στον κομματικό μηχανισμό και στη Νεολαία ΠΑΣΟΚ. Μετά τη διαγραφή των μελών της Δημοκρατικής Άμυνας, ο Γιώργος Γεννηματάς έγινε ένα από τα μέλη της λεγόμενης “Τρόικας” ή “Τριανδρίας” (Τσοχατζόπουλος-Γεννηματάς-Λαλιώτης) που εξέφραζε και εκπροσωπούσε τον πρόεδρο σε όλα τα κεντρικά και περιφερειακά όργανα.

Κωνσταντίνος Καραμανλής
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν μπορούσε να λείπει, καθώς αποτελεί επίσης μεγάλη πολιτική μορφή της χώρας. Διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας από το 1980 έως το 1985, όπου το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσαν ότι δε θα υποστήριζαν την επανεκλογή του, αλλά θα πρότειναν τον Χρήστο Σαρτζετάκη για νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το 1990 επανεκλέχθηκε Πρόεδρος από την κυβερνητική πλειοψηφία της ΝΔ με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και υπηρέτησε μέχρι το 1995.