Ο «συνωστισμός» και οι Ιάπωνες

Τελειώνοντας εκείνο το «πυρίκαυστον θέρος» του 1922, το Μικρασιατικό Μέτωπο άρχιζε να καταρρέει. Τα ελληνικά στρατεύµατα είχαν αναγκαστεί να ξεπεράσουν τις αντοχές και τα όρια της ανθρώπινης φύσης.

Οι συσχετισµοί ισχύος (όχι µόνον στρατιωτικής…) είχαν µεταβληθεί υπέρ των αντιπάλων, οι οποίοι προήλαυναν προς τα αφροκέντητα ακρογιάλια της Ιωνίας και της Αιολίας. Η αδυσώπητη ώρα της πικρής «εθνικής αυτοκριτικής» πλησίαζε.

Συνάµα, ένα πέπλο οδύνης σκέπαζε τα πάντα στους τόπους και στον χρόνο. Από τις χαράδρες του Αλί Βεράν και την Αλµυρά Έρηµο µέχρι το Αξάρι, τις Κυδωνίες (Αϊβαλί) και τους «ποτέ από το χρέος µη κινούντες» Προσκόπους στο Αϊδίνι…

Η κορύφωση της τραγωδίας έµελλε να ολοκληρωθεί στη νύµφη του Ερµαϊκού κόλπου, στη Σµύρνη. Αρχές Σεπτεµβρίου η πόλη είχε παραδοθεί στις φλόγες!

Οι Έλληνες κι οι Αρµένηδες -διωκόµενοι και εξαθλιωµένοι- αναζητούσαν απεγνωσµένα τη σωτηρία διά θαλάσσης, ενώ οι µέχρι πρότινος «φίλιαι δυνάµεις» είχαν δώσει εντολή στα σκάφη τους να δέχονται αυστηρά και µόνον υπηκόους τους…

«Αμπάρια μεταξένια, καρδιά μαλαματένια»

Λέγεται ότι εκείνες τις ώρες της φρίκης ένας Ιάπωνας καπετάνιος εµπορικού πλοίου αποφάσισε να ριφθεί στη θάλασσα όλο το φορτίο από πανάκριβο µετάξι που ήταν αποθηκευµένο στα αµπάρια του!

Αµέσως, έδωσε διαταγή (αγνοώντας την επίσηµη ιαπωνική ουδετερότητα στον ελληνοτουρκικό πόλεµο!) να πλευρίσει το βαπόρι του στην προκυµαία ώστε να επιβιβαστούν σε αυτό πρόσφυγες, προκειµένου να διασωθούν και να µεταφερθούν ασφαλείς σε άλλα ελληνικά λιµάνια.

Για αυτόν τον «ανώνυµο» Ιάπωνα πλοίαρχο και τους ναύτες του, υπέρτατη αξία φαίνεται ότι υπήρξε η διάσωση των ανθρώπινων ψυχών και όχι το υλικό κέρδος. Όχι η προσδοκία για κάποιο οικονοµικό (ή άλλο) προσωπικό όφελος.

Μύθος ή πραγµατικότητα; Γεγονός ή απλά ένα γλυκερό «παραµύθι», µια «φήµη» που διέσωσε η (ενίοτε νοσταλγίζουσα) προφορική παράδοση προσπαθώντας να αναδείξει ένα φαεινό σηµείο αισιοδοξίας µέσα στο περιρρέον ολοκαύτωµα;

Η «φήμη» εμφανίζεται και στη λογοτεχνία

Ο βραβευµένος µε Pulitzer ελληνοαµερικάνος συγγραφέας Τζέφρυ Ευγενίδης, στο µυθιστόρηµά του Middlesex (2003) περιγράφει τη γιαγιά του πρωταγωνιστή -στις ΗΠΑ- ως µια «αµετανόητη» ηλικιωµένη Μικρασιάτισσα η οποία θεωρούσε (ακόµα και µε νωπές τις µνήµες από το Περλ Χάρµπορ!) πως χρωστά ισόβια ευγνωµοσύνη στην Ιαπωνία! Γιατί; ∆ιότι πολύ απλά µόνον οι Ιάπωνες άφησαν Έλληνες πρόσφυγες να ανέβουν στο πλοίο τους την ώρα του χαλασµού, στην προκυµαία της Σµύρνης το ’22.

Παράλληλα, ο καθηγητής Dan Georgakas αναφέρει (My Detroit: Growing Up Greek and American in Motor City, 2006) ότι η µητέρα του και ο θείος του, σε ηλικία 12 ετών, φυγαδεύτηκαν µε εκείνο το πλοίο που ήταν γεµάτο από µαγικά πλάσµατα µε σχιστά ευγενικά µάτια.

Όµως, οι συγκινητικές προφορικές µαρτυρίες, όπως και η υψηλού επιπέδου λογοτεχνία ίσως να µην αποτελούν τις πιο αδιάψευστες ιστορικές πηγές… Έτσι, οι σχετικά πρόσφατες έρευνες φέρνουν στο προσκήνιο «χειροπιαστά» τεκµήρια της εποχής τα οποία αναφέρονται ξεκάθαρα σε εκείνο το ιαπωνικό εµπορικό πλοίο…

Δημοσιεύματα εφημερίδων αναφέρονται στο γεγονός

Σηµαντική είναι η αναφορά του ανταποκριτή των New York Times στις 18 Σεπτεµβρίου 1922: «Την Πέµπτη υπήρχαν έξι ατµόπλοια στη Σµύρνη, για να µεταφέρουν τους πρόσφυγες. Ένα γιαπωνέζικο, δύο γαλλικά, ένα αµερικανικό και δύο ιταλικά. Το αµερικανικό και το γιαπωνέζικο πλοίο δέχθηκαν όλους τους πρόσφυγες, χωρίς να ελέγξουν τα χαρτιά τους, ενώ τα άλλα πλοία πήραν όσους είχαν διαβατήριο».

Σχεδόν ένα µήνα µετά, µε τίτλο «Οι Ιάπωνες στη Σµύρνη» η αµερικανική εφηµερίδα The Boston Globe (21/10/’22) παραθέτει µαρτυρία για την πυρπόληση της πόλης: «Οι απελπισµένοι πρόσφυγες βρίσκονταν στις αποβάθρες, το λιµάνι ήταν γεµάτο από άνδρες και γυναίκες που κολυµπούσαν µε την ελπίδα να σωθούν. Στο λιµάνι εκείνη τη στιγµή βρισκόταν ένα γιαπωνέζικο πλοίο, το οποίο µόλις είχε φθάσει φορτωµένο µε ένα πολύτιµο φορτίο από µετάξι και δαντέλες. Ο Γιαπωνέζος καπετάνιος, όταν κατάλαβε την κατάσταση που επικρατούσε, δεν δίστασε. Ολόκληρο το φορτίο πετάχτηκε στα βρόµικα νερά του λιµανιού, ενώ το φορτηγό φορτώθηκε και γέµισε µε όσες εκατοντάδες πρόσφυγες µπορούσε να µεταφέρει ασφαλείς στον Πειραιά και στις ελληνικές ακτές».

Παράλληλα, η εξαίρετη αυτή πράξη ανθρωπισµού καταγράφηκε µε τον πιο επίσηµο τρόπο και από τον Αµερικανό πρόξενο στη Σµύρνη George Horton, ο οποίος τηλεγράφησε προς το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ: «Ένα γιαπωνέζικο πλοίο πήρε µερικούς πρόσφυγες και άκουσα πως πέταξε το φορτίο του για τον σκοπό αυτό […]».

Κατόπιν των ανωτέρω, προκύπτει πως το τρυφερό αφήγηµα λαµβάνει σάρκα και οστά ιστορικού γεγονότος, πέραν πάσης αµφισβήτησης.

∆εν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια αρκετοί Μικρασιατικοί Σύλλογοι ανά την Ελλάδα (π.χ. Καβάλα, Κόρινθο, Νέα Σµύρνη) οργάνωσαν τιµητικές εκδηλώσεις ώστε να «ευχαριστήσουν» τον πλοίαρχο και το πλήρωµα εκείνου του βαποριού, του οποίου το όνοµα ερµηνευµένο (ελεύθερα) στα ελληνικά είναι «Χαρά της Ανατολής» (To Kei Maru).

Τέλος, υπογραµµίζεται ότι πίσω από την «επίσηµη» πρόσφατη ανάδειξη όλων αυτών, κρύβεται µια γυναίκα. Πρόκειται για την Καθηγήτρια Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας κυρία Nanako Murata Sawayanagi, η οποία συνόψισε την έρευνά της σε µια δηµοσίευση µε τον εύγλωττο τίτλο: ‘’The Memory in a Crisis: A Japanese Ship Helping Out Greek Refugees on the Quay of Smyrna in 1922’’. Την ευχαριστούµε θερµά!

Δυστυχώς, στις μελανές σελίδες της Ιστορίας του Ανθρώπινου Γένους πάντα θα υψώνονται ιλιγγιώδη ορόσημα όπως η Σμύρνη, το Ναγκασάκι και η Χιροσίμα που θα προκαλούν παγκόσμιο δέος και καλό θα ήταν να λειτουργούν περισσότερο ως«γέφυρες» παρά ως«τείχη» στους αόρατους και υπέρλογους χάρτες της Καρδιάς των Λαών…