Κατάλοιπο του εορτασμού της άνοιξης στην αρχαιότητα όπου στεφάνωναν με λουλούδια μικρά παιδιά, σύμβολα του έρωτα και της νεότητας, το μαγιάτικο στεφάνι έπρεπε να στολίζει την αυγή της πρωτομαγιάς το υπέρθυρο ή τον εξώστη κάθε σπιτιού  και οι Αθηναίοι έσπευδαν στα Πατήσια για να «πιάσουν τον Μάη». Από το 1878 η τοπική γιορτή της Πρωτομαγιάς της Πατησίων είχε ήδη αποκτήσει φήμη. Λίγο μετά το 1881 τα Πατήσια είχαν γίνει πια ένα πολυσύχναστο προάστιο γεμάτο από ανθώνες και λαχανόκηπους, όπου οι Αθηναίοι του περασμένου αιώνα οργάνωναν ημερήσιες εκδρομές.

Κυκλοφορούσε λοιπόν μια ιστορία κατά την οποία οι χειμωνιάτικοι νάρκισσοι άνθιζαν το Μάη, κάτι το οποίο μετά από δεκαετίες, ανακαλύφθηκε πως ήταν ένα «ανθοκομικό» λάθος. Σχολιάστηκε πολύ σκληρά τότε από τους κριτικούς, μα οι πιο παλιοί ρομαντικοί Αθηναίοι εξακολουθούσαν να πηγαίνουν στα Πατήσια για να «δρέψουν ναρκίσσους».

Δίπλα στο εργοστάσιο Ζυθοποιίας και Παγοποιίας Κλωναρίδου βρισκόταν το κέντρο «Ουράνιος» όπου ο όμορφος κήπος του και οι πολυτελείς αίθουσες συγκέντρωναν εκλεκτές συντροφιές επωνύμων Αθηναίων. Επίσης ονομαστά κέντρα στο τέρμα του τροχιοδρόμου, την Αλυσίδα ήταν ο «Γαλήνιος» και τα «Παναθήναια». Σε αυτά τα κέντρα γινόταν ολονύχτια γιορτή της Πρωτομαγιάς, με τραγούδια, κιθάρες, μαντολίνα και λατέρνες με το απαραίτητο ντέφι.

Δεν έλειπαν φυσικά και οι περιπλανώμενοι από τραπέζι σε τραπέζι τραγουδιστές, που με αυτοσχέδιους στίχους «τσουχτερούς» πολλές φορές, διασκέδαζαν τους θαμώνες. Από τους πιο γνωστούς ήταν ο Τάκης Μαρίνος, ο Χρήστος Στρουμπούλης και ο Ραζής. Από το τραπέζι δεν έλειπε και ο πρωτομαγιάτικος μεζές που ήταν ο τσίρος (φτηνό νεανικό γεύμα που στους δύσκολους καιρούς η άνοδος της τιμής του τον έκανε είδος πολυτελείας).

Αν κόπαζε το γλέντι, άρχιζε η επιστροφή και η οδός Πατησίων γινόταν «οδός ανθόσπαρτος» από το λουλουδοπόλεμο που έκαναν γνωστοί και άγνωστοι μέσα από αμάξια φορτωμένα με λουλούδια και στεφάνια του Μάη περασμένα στα φανάρια τους. Στην πλατεία Αμερικής, γνωστή και ως πλατεία Ανθεστηρίων, κορυφωνόταν το κέφι.

Τα λουλούδια και τα μαγιάτικα στεφάνια αγόραζαν οι Αθηναίοι από τους ανθοκηπουρούς των Πατησίων αλλά δεν ήταν λίγοι αυτοί που «λεηλατούσαν» κυριολεκτικά τους πατησιώτικους κήπους. Ο Τίμος Μωραιτίνης έλεγε πως η παραμονή της Πρωτομαγιάς ήταν η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου των ρόδων και το εαρινό βράδυ ο Σικελικός Εσπερινός για τα άνθη.

Η σφαγή των ρόδων δεν ήταν μόνο έθιμο της Πρωτομαγιάς. Στην προεκλογική περίοδο του 1892 τα Πατήσια έστειλαν στον Χαρίλαο Τρικούπη μια βοϊδάμαξα φορτωμένη με 5000 τριαντάφυλλα, για να του εκφράσουν την εμπιστοσύνη τους. Παρά την πρωτομαγιάτικη “σφαγή” τα λουλούδια δεν στέρευαν στους ολάνθιστους κήπους γιατί τα ανανέωνε πάντα με στοργή ο ιδιοκτήτης που είχε συνυφασμένη την ύπαρξή του με το χώμα και τους καρπούς του.

Τα Πατήσια ήταν ταυτισμένα με τα λουλούδια και την γιορτή της Πρωτομαγιάς! Τότε τα Πατήσια ήταν ένας απέραντος ανθώνας όπου γινόταν ο πάνδημος εορτασμός της άνοιξης, του έρωτα και της νιότης.

Καλώς τονε το Μάη με τους γλυκούς ζεφύρους

Με τα κουκιά τα φρέσκα, τους μυρωδάτους τσίρους

Με τ΄ άνθη, με τα ρόδα με τα χλωρά γρασίδια

Με μουσικές, τραγούδια, ερωτικά παιχνίδια,

Γέλια, φωνές, μεθύσια…

Ψυχή μου στα Πατήσια.

Για δείτε τι μαγεία στων Πατησιών το μέρος!

Εδώ σαν πεταλούδα κρυφοπετά ο έρως

Γεώργιος Σουρής

Η παραμονή της Πρωτομαγιάς

Η χθεσινή κακοκαιρία δεν ίσχυσεν ουδέν και ουδέν κατ΄ ελάχιστον ηδυνήθη να εμποδίσει την κατά χιλιάδας έξοδον των αθηναϊκών οικογενειών προς του « Μαΐου τους τερπνούς κι ευώδεις παραδείσους» κατά την έκφρασιν του ποιητού. Από την πλατείαν της Ομονοίας καθ’ όλον το μήκος της οδού Πατησίων μέχρι του τελευταίου μαγαζίου του Ποδονίφτη η κίνησις ήτο ζωηροτάτη κατά τας απογευματινάς και εσπερινάς ώρας μηρμυκιαί ολόκληροι εβάδιζον προς τα Πατήσια, εσκορπίζοντο εις τα εξοχικά ξενοδοχεία και τα άλλα επίκαιρα μαγαζιά και εώρταζον τον Μάιον. Με μαρουλοσαλάτα, με τσίρους, με ολίγο ψητό, με μπύρα, με κιθάραις και με μανδολίνα.

Εφημ. ΧΡΟΝΟΣ 1/5/1904

Περί Ανοίξεως…

Εγώ γουστάρω!

Θα με πεις χαζοχαρούμενο; Γουστάρω που φεύγει ο χειμώνας! Και έρχεται η Άνοιξη… Βλέπω τα λουλούδια να ζωντανεύουν και θέλω να τους μιλήσω. Και ας είναι στριμωγμένα σε μια πόλη που στριμώχνει τους ανθρώπους της, στα λουλούδια θα κόλλαγε;. Μου αρέσει που αντέχει η Άνοιξη σε μια τέτοια πόλη, σε μια τέτοια χώρα, σε μια τέτοια περίοδο. Βρίσκω μικρές στιγμές και την ανακαλύπτω! Ο ποιητής κάπως έτσι το χε πει.. “Αν δε βρίσκεις την Άνοιξη, δημιούργησέ την”. Ξεθαρρεύω έτσι! Δεν μιλάω για αμερικανιές! Αλλά για απλά πράγματα… Πάρε την φίλη σου, τον φίλο σου και πήγαινε στο Πεδίο να μυρίσεις την νέα εποχή. Δεν σου λείπουν τα λεφτά για να αγοράσεις ένα καφέ στο χέρι και να κάνεις μια απλή βόλτα! Το κέφι σου λείπει και η διάθεση! Μας κλέψαν τα λεφτά αλλά όχι και την ζωή. Μήπως όμως όταν ήσουν για περισσότερα ασχολιόσουν με την Άνοιξη; Έδινες σημασία ή κοίταγες την κατανάλωση και μόνο αυτή; Και τώρα λες εμένα χαζοχαρούμενο που γουστάρω την νεραντζιά και το ερωτικό κάλεσμα του γάτου! Λοιπόν εγώ γουστάρω να ανοίγω το είναι μου σε κάτι τέτοιες φάσεις! Γκρινιάζεις ρε φίλε, γκρινιάζεις πολύ! Όχι ότι δεν έχεις λόγους, αλλά μην χάσουμε και την όσφρησή μας, την όρασή μας, τις αισθήσεις μας! Και ξέρεις τι σκέφτομαι ακόμα; Ότι δεν θέλω να χάσω την ιδιότητά μου σαν άνθρωπος! Δεν είμαι άθροισμα από νούμερα, από κλισέ και διαφημίσεις! Εγώ δε σου μιλάω για την Άνοιξη της κατανάλωσης και των ρεπορτάζ των ειδήσεων! Εγώ σου μιλάω για την Άνοιξη που εμπνέει τώρα χιλιάδες χρόνια ανθρώπους, κοινωνίες, καλλιτέχνες. Εσύ γιατί είσαι τόσο δύσκολος; Δες το λίγο αλλιώς ή τουλάχιστον μην γίνεσαι κυνικός απέναντι σε όσους προσπαθούν να χαμογελάσουν! Την Άνοιξη την γουστάρω γιατί ξυπνά η φύση, οι άνθρωποι, τα μυαλά και η ίδια η ζωή! Δεν ξυπνάω με χαμόγελο, δεν γελάω όλη μέρα, δεν κοιμάμαι με γλυκά όνειρα στο μαξιλάρι… Απλώς νοιώθω και προσπαθώ να μην με πάρει από κάτω! Γουστάρω και ένα καινούριο ρούχο, και ένα βραδάκι με κοντομάνικο και φουτεράκι στην πλάτη, και βόλτα στην λιακάδα… Αυτά δεν τα χαρίζω! Ζήτω η Άνοιξη!

πεταλούδες ελεύθερες πετούν

Παλιά κοιμόμουν με το ραδιόφωνο ανοικτό, άκουγα Μαλβίνα, θείο Νώντα και δεύτερο πρόγραμμα. Ξυπνούσα πάντα με κάποιο τραγούδι, που τύχαινε εκείνη την ώρα να παίζει. Ένα πρωινό που ακόμα θυμάμαι, ξύπνησα με τον Απρίλη μου ξανθέ και Μάη μυρωδάτε… Δεν μ’ άρεσε ο Μπιθικώτσης, άκουγα πανκ, αλλά παραδέχτηκα πως η μουσική ήταν γλυκιά και απογειωτική. Ντύθηκα ανάλαφρα και με ανάλαφρες κινήσεις, πήρα την τσάντα και ξεκίνησα για το σχολείο… Μάλλον θα έκανα κοπάνα την πρώτη ώρα. Είχε έναν καταπληκτικό ήλιο, μπαίναμε στην Άνοιξη! Η σκληρή μου κουλτούρα δεν μου επέτρεπε ευαισθησίες αλλά όσο να ‘ναι, λίγο το τραγούδι, λίγο ο ήλιος με είχαν κάνει πιο χαλαρό. Στην είσοδο της πολυκατοικίας, η γιαγιά του δευτέρου μονολογούσε… Σημάδι από τον Θεό είναι αυτό! Σημάδι! Ε ρε που μπλέξαμε είπα από μέσα μου αλλά της χάρισα ένα συγκαταβατικό χαμόγελο! Βγήκα έξω και τρελάθηκα! Χιλιάδες κιτρινόμαυρες πεταλούδες πετούσαν γύρω μου! Αυτό ήταν το σημάδι! Κόσμος παραξενεμένος σταμάταγε, κοίταγε, συζητούσε… Τι ήταν αυτό; Μέχρι να φτάσω στο σχολείο είχα καταλήξει σε ένα συναίσθημα που με κατέκλυζε! Αισιοδοξία! Αισθάνθηκα ότι μπορώ να τα κάνω όλα και πως έχω και συμμάχους! Θυμάμαι πως μια μεγάλη μερίδα συμμαθητών μου σιχαινόταν, μια μικρότερη ανησύχησε (σημάδι!), πολλοί δεν ασχολήθηκαν και μερικοί γούσταραν. Ένας φίλος μου έγραψε ένα ποίημα για μια που του άρεσε, της το έδωσε αλλά δεν την έπεισε. Μετά από μερικές ώρες όλα είχαν γίνει όπως πριν! Οι πεταλούδες εξαφανίστηκαν, εγώ έμεινα χωρίς συμμάχους, ο φίλος μου μπουκάλα και η γιαγιά με το σημάδι της…

Η αλήθεια είναι πάντως πως κάποια στιγμή φοβήθηκα “το πέταγμα της πεταλούδας” και ας κορόιδευα

Δηλαδή εγώ τώρα τι πρέπει να κάνω;

Η Άνοιξη μας καλεί! Ανανεωθείτε, νιώστε παιδιά, κάτι νέο γεννιέται! Καλά τώρα σοβαρά μιλάτε; Ακόμα και εδώ θα μου πείτε πως θα πρέπει να αισθανθώ και να εκφραστώ; Μου βγάζετε έναν δεκάλογο με ανοιξιάτικες πράξεις και με νευριάζει ακόμα περισσότερο! Νούμερο ένα ασχοληθείτε με τον κήπο σας! Που ζεις ρε; Ποιο κήπο; Οι τέσσερις γλάστρες που χτυπάει η μια πάνω στην άλλη το μπαλκόνι που ίσα που χωράει το ένα μου πόδι; Νούμερο δύο ανανεώστε την γκαρνταρόμπα σας! Άκου λέξη! Γκαρνταρόμπα… Δώσε λεφτά εσύ και θα φτιάξω και γκαρνταρόμπα με όλα τα χρώματα και τις νέες τάσεις της μόδας! Δεν συνεχίζω με νούμερα απλά θα τα αραδιάσω χύμα. Αισθάνομαι παιδί αλήθεια είναι! Όχι μόνο την Άνοιξη αλλά και τον Χειμώνα, γιατί παίρνω χαρτζιλίκι και όχι μισθό! Α ναι! Και οι νεραντζιές μυρίζουν υπέροχα αλλά τις μυρίζω μπροστά από τον ΟΑΕΔ φιλαράκι και κάπως μου έρχεται… Και ποια λουλούδια και πουλιά και φτερουγίσματα τι είναι αυτά; Εγώ πάντως κούκου δεν άκουσα μόνο κάτι φωνές από το κάτω διαμέρισμα που η διαχειρίστρια έβριζε την ένοικο γιατί δεν είχε λεφτά να πληρώσει τα κοινόχρηστα. Και τα λουλούδια μου προκαλούν αλλεργίες, κοκκινίλες, φτερνίσματα. Και δεν φτάνει μόνο αυτό είμαι και αλλεργικός στις μέλισσες και τρέχω να κρυφτώ όταν με πλησιάζουν απειλητικά. Α και η Άνοιξη είναι η εποχή του έρωτα που ανοίγει ο καιρός και κάνουμε εκδρομούλες. Μόνο που εγώ δεν έχω λεφτά ούτε μέχρι το Θησείο και την Πλάκα να πάω πόσο μάλλον να “φορτωθώ”  ένα δεύτερο άτομο και βενζίνες, φαγητά, καφέδες. Άσε θα μείνω στο σπίτι θα ακούω τις φωνές της από κάτω, θα βρίζω τους δημοσιογράφους στην τηλεόραση κα θα εκτονώνομαι. Λοιπόν, σόρυ αν θα στην σπάσω, θα με πεις γκρινιάρη, σπαστικό και μονόχνοτο, αλλά φιλαράκι η Άνοιξη είναι μια εποχή και εγώ ζω σε μια δική μου εποχή. Ή μάλλον μια εποχή που δεν την διάλεξα εγώ για να ζω αλλά τελικά ζω! Είναι μια εποχή που δεν έχει εποχές, είναι μονότονη! Στο κάτω κάτω της γραφής ακόμα και οι επιστήμονες το λένε πως οι εποχές άρχισαν να καταργούνται με τις τρύπες του όζοντος και τα ρέστα!

ψωμάκι του κούκου

Είναι από τα πρώτα λουλούδια που ανθίζουν την άνοιξη. Έχει και πολλές άλλες ονομασίες όπως μούσκαρι ή καλογήρια ή σταφυλοϋάκινθος (λόγω του χρώματός του). Οι βολβοί του τρωγόντουσαν στην αρχαιότητα, διότι θεωρούνταν αφροδισιακοί. Κάποια μέρη του λουλουδιού επίσης χρησιμοποιούνται στην μαγειρική. Θυμάμαι κάθε φορά όσο ήμουν μικρή και πήγαινα με την μαμά μου για λουλούδια στην εξοχή γυρνούσα με τα χέρια μου γεμάτα από ψωμάκι του κούκου και ζητούσα να έχουμε μόνο τέτοια λουλούδια στο σπίτι. Ακόμα και αν ήμουν μέσα στο αμάξι και έβλεπα κάπου το λουλούδι μου έκανα ολόκληρο χαμό για να σταματήσουμε να κόψουμε μερικά. Και πάντα στην γιορτή της μητέρας το δώρο μου ήταν μια ανθοδέσμη μόνο με ψωμάκι του κούκου. Για να σταματήσει λοιπόν αυτό γιατί δεν πήγαινε άλλο με τόσο μοβ η μαμά μου γύρισε και μου είπε πως το λένε έτσι γιατί ακριβώς το τρώνε οι κούκοι μετά το κοπιαστικό τους ταξίδι μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα και ότι εγώ τα μαζεύω όλα και δεν θα έχουν να φάνε. Έχω να σας πω πως με έπιασαν κλάματα από τις τύψεις που δεν θα έτρωγαν εκείνη την Άνοιξη και θα πέθαιναν και ήμουν απαρηγόρητη. Η δε μαμά δεν το περίμενε και δεν ήξερε τι να μου πει για με συνεφέρει.

Προσέξτε πως χειρίζεστε τις εμμονές των παιδιών σας