Γιατί ονομάστηκε «Άγιοι Απόστολοι» η εκκλησία του Κανάρη στην Κυψέλη;

Πολύ δυνατός αέρας.

Θα ρίξει τη μέρα ολόκληρη

από τη χρονοστήλη

και θα τη σπάσει

Η Αποδυνάμωση, Κική Δημουλά

Όπως έχει ξαναγραφεί στο φιλόξενο βήμα της ΗΠΖ, ο Πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης (1794-1877) είχε επιλέξει μεταπολεμικά (1853) να διαμένει σε ένα απλό και ταπεινό σπίτι στην Κυψέλη. Η εν λόγω πρωθυπουργική κατοικία δεν παρέπεμπε σε αριστοκρατική έπαυλη ούτε απασχολούσε πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό. Λόγιοι και περιηγητές της εποχής επισκεπτόμενοι τον ευσεβή Ναύαρχο, κάνουν λόγο για «οικία με πρασίνους περσίδας, με μικρόν περιβόλιον και κρήνην εν μέσω ροδόνων». Σε αυτό το χώρο «εκάθητο ο πολιοκρόταφος ήρως με το σώμα κεκυρτωμένον επί βρυοσκεπούς εδωλίου». Άλλη περιγραφή της εποχής αναφέρει ότι ο Κανάρης διέρχεται «το φθινόπωρον του βίου του, καλλιεργών κηπάριον ή ως ξυλουργός ή τρέφων όρνιθας, κατοικεί δε εν πενιχρά καλύβη ήτις είναι ωσάν όασις στην πέριξ των Αθηνών ερημία. Έχει δε απέναντι την θάλασσαν, ης εδέσποσεν κάποτε. Ο κοιτών αυτού λιτός, εφαίνετο αρμόδιον κατάλυμα της εν αυτώ ενοικούσης τιμίας ψυχής…»

agoi apostoloi ekklisia gamou kypseli topgamos 02 Γιατί ονομάστηκε «Άγιοι Απόστολοι» η εκκλησία του Κανάρη στην Κυψέλη; — **Το εκκλησάκι του Μπουρλοτιέρη στην Κυψέλη, που γιορτάζει στις 30 Ιουνίου (Άγιοι Απόστολοι).**

Λίγο πιο μέσα στο εσωτερικό του κτήματος υπήρχε ένα εκκλησάκι που αποτέλεσε καρπό του θρησκευτικού συναισθήματος του Μπουρλοτιέρη. Η ανέγερση του εν λόγω ναϊδρίου ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1873 από τον Πυρπολητή και τη σεβάσμια σύζυγό του Δέσποινα Κανάρη (το γένος Μανιάτη). Το ναϊδριον (που σώζεται και σήμερα σε άριστη κατάσταση) αφιερώθηκε από το ζεύγος των κτητόρων στους Αγίους Αποστόλους και πανηγυρίζει στις 30 Ιουνίου («Σύναξις των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων»). Κάθε χρόνο στην Κυψέλη, Λαός και Κλήρος πραγματοποιούν Λιτανεία της εικόνας μέσα σε κλίμα συγκινησιακής φόρτισης. Συχνά, το πολύνικες Πολεμικό Ναυτικό τιμά με την παρουσία του (άγημα & μπάντα) τις εκδηλώσεις…

tampela 2 Χρύσανθος απροσκύνητος Γιατί ονομάστηκε «Άγιοι Απόστολοι» η εκκλησία του Κανάρη στην Κυψέλη; — Στην κυψελιώτικη γειτονιά των «απροσκύνητων», στην πρόσοψη των Αγίων Αποστόλων υπάρχει και αυτή η κατατοπιστική μαρμαρόπλακα για τα πέτρινα χρόνια της Κατοχής…

Και συνήθως κάπου εδώ η σχετική αφήγηση τελείωνε αφήνοντας όλους εμάς (αναγνώστες, γράφοντες, συζητητές και θαμώνες της Φωκίωνος Νέγρη) με ένα ερώτημα… Γιατί δόθηκε το όνομα –ειδικώς– των Αγίων Αποστόλων στο παρεκκλήσιο της Κυψέλης; Με ποιο σκεπτικό ή από ποια συναισθηματική παρόρμηση κινούμενος ο Μπουρλοτιέρης επέλεξε τους «πανσόφους αλιείς» για αυτό το –υψηλού συμβολισμού– έργο ζωής; Ορθολογικά, θα ανέμενε κάποιος να είχε επιλεγεί ο προστάτης των ναυτικών Άγιος Νικόλαος που μας θυμίζει και την κεντρική εκκλησία των Ψαρών! Ειδάλλως, ο ναΐσκος θα μπορούσε να είχε αφιερωθεί στην Παναγία…. Κάποια θέματα όμως δεν υπακούουν στους νόμους της λογικής, των πιθανοτήτων και των προσδοκιών. Κάποιες φορές, η ασφαλέστερη οδός που οδηγεί στην αλήθεια είναι η οδός της καρδιάς. Και στην περίπτωσή μας μάλλον η εξήγηση-απάντηση βρίσκεται ανάμεσα σε προσωπικά παιδικά βιώματα, αρμύρα και μπαρούτι…

Αρχικά, κατά την «έρευνα γραφείου» για τον Ψαριανό Κανάρη της Κυψέλης προέκυψε ότι στις 12 Ιουνίου 1922 επί τη εκατονταετηρίδι της ανατίναξης της τουρκικής ναυαρχίδας του Καρά Αλή, έγινε μια σχετική ομιλία στο Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας (νυν Εθνικό Ιστορικό Μουσείο-«Παλιά Βουλή»). Συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος της Εταιρείας Κων/νος Ράδος μίλησε για τη χρήση των πυρπολικών και παρουσίασε στο εμβρόντητο ακροατήριο το ναυμαχικό Λάβαρο του Κανάρη όπου ήταν επ’ αυτού εζωγραφισμένοι οι… Άγιοι Απόστολοι. Ο ευλαβέστατος μπουρλοτιέρης είχε πάντα μαζί του αυτό το Λάβαρο σε κάθε παράτολμη ναυτική καταδρομή. Στις οριακές στιγμές κατά την εν Χίω πυρπόλησιν… «μέσα στο κυματόδαρτο σκοτάδι», ο Κανάρης έκανε τάμα στην Παναγία να κατασκευάσει μια εκκλησία επ’ ονόματι των Αγίων Αποστόλων, όταν η Ελλάδα ελευθερωθεί. Έτσι κι έγινε. Όταν οικοδομήθηκε ο ομώνυμος ναός στην Κυψέλη, ο Ναύαρχος τοποθέτησε το πολεμικό Λάβαρο πάνω στην Αγία Τράπεζα. Παράλληλα, στο σχετικό δημοσίευμα αναφέρεται ξεκάθαρα πως «όμοιον ναόν» είχαν και στα Ψαρά οι γονείς του Κανάρη (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, 14/06/1922).

ktitorikiβ Γιατί ονομάστηκε «Άγιοι Απόστολοι» η εκκλησία του Κανάρη στην Κυψέλη; — **Κτητορική επιγραφή από το υπέρθυρο της εισόδου.**

Για λόγους τεκμηρίωσης, παρατίθεται απόσπασμα από το άρθρο με τίτλο «Το Λάβαρον του Κανάρη»:

«[…] Το λάβαρον τούτο έφερεν εις όλας τας πυρπολήσεις ο Κανάρης έχων ακράδαντον πίστιν προς αυτό, επ’ αυτού είνε εζωγραφισμένοι οι Άγιοι Απόστολοι, είνε κατά το ήμισυ κεκαυμένον και διάτρητον εκ σφαιρών. Δια τον λόγον τούτον είχε τάξει τη Θεοτόκω κατά την εν Χίω πυρπόλησιν άμα της Ελλάδος ελευθερουμένης, να κατασκευάση και ναόν επ’ ονόματι των Αγίων Αποστόλων (όμοιον ναόν είχον και εις το Φτελιόν των Ψαρών οι γονείς αυτού, σωζόμενον ακόμη) και ον ωκοδόμησεν εν Κυψέλη […]».

Εν συνεχεία, η έρευνα «πεδίου» έδειξε ότι όντως στη θέση «Διόχι» στα Ψαρά (πλησίον του Φτελιού που αναφέρει ο Κων. Ράδος) σώζεται, ακόμα και σήμερα, εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων. Μάλιστα, η εκεί περιοχή (τοπωνύμιο) λέγεται «του Μπουρέκα» που παραπέμπει στη μητέρα του Ναυάρχου, Μάρω Κανάρη το γένος Μπουρέκα. Έτσι, η επί τόπου έρευνα στη γενέτειρα του Μπουρλοτιέρη συγκλίνει με τα στοιχεία που ευρέθησαν από την αρχική μελέτη των γραπτών τεκμηρίων.

Συνεπώς, ο Κανάρης προς εκπλήρωση του προσωπικού του τάματος και εις ανάμνηση των νεανικών βιωμάτων στο οικογενειακό ξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στα Ψαρά, έκτισε το ομώνυμο (και όμοιον) εκκλησάκι στην Κυψέλη το 1873 θέτοντας στην Αγία Τράπεζα το ναυμαχικό Λάβαρο…

Ψαρά εκκλησάκι Κανάρης Γιατί ονομάστηκε «Άγιοι Απόστολοι» η εκκλησία του Κανάρη στην Κυψέλη; — Το ξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στα Ψαρά (ΠΗΓΗ: Φωτογραφικό αρχείο του προέδρου της Αδελφότητας Ψαριανών κ. Ανδρέα Καραγιώργη).

Έκτοτε, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα τι απέγινε «το διάτρητον εκ σφαιρών» Λάβαρο. Φυλάσσεται στο σπίτι κάποιου απογόνου του ζεύγους Κανάρη; Επεστράφη στην εκκλησία της Κυψέλης και κάηκε στην πυρκαγιά τον Ιούνιο του 1978;…

Τώρα τελευταία μάλιστα, σε αυτή τη γειτονιά με τις πικροδάφνες συζητιέται –χαμηλόφωνα– ότι κάθε φορά που οι αέρηδες λυσσομανάνε στο ξωκλήσι των Ψαρών, τρεμοπαίζουν τα καντήλια στους Αγίους Αποστόλους της Κυψέλης… Λέτε…;