Τζιτζιφιές: το «γκανιάν» του φαληρικού όρμου

Ο όρμος του Φαλήρου φιλοξενεί στους κόλπους του γειτονιές με ιδιαίτερο ιστορικό και πολιτισμικό
ενδιαφέρον. Το αρχαίο Φάληρο αναφέρεται ως το πρώτο και αρχαιότερο επίνειο της Αθήνας.

Με την κατασκευή του λιμανιού του Πειραιά, αρχικά από τον Θεμιστοκλή και στην συνέχεια από τον Περικλή, το Φάληρο συνέχισε να είναι το δεύτερο λιμάνι της Αθήνας. Εκεί, η κάθε συνοικία έχει το δικό της κομμάτι θάλασσας, που ανοίγει διαδρόμους προς τον Σαρωνικό κόλπο.

Πίσω από τη θάλασσα, η Λεωφόρος Ποσειδώνος διατρέχει τις γειτονιές του όρμου, ανοίγοντας δρόμους από ξηράς. Το τραμ ακολουθεί ξανά τη δική του παραθαλάσσια ηλεκτροκίνητη διαδρομή και ενώνει με τον πιο ρομαντικό τρόπο το βαρύ αστικό τοπίο του κέντρου με το δροσερό αεράκι της θάλασσας. Στον φαληρικό όρμο όλα περνάνε μέσα από το νερό και αναδύονται πασπαλισμένα με έναν συνδυασμό σύγχρονης και παλιάς Αθήνας!

Tα τζίτζιφα και τα μπουζούκια πάνε θάλασσα

Αυτή η μικρή περιοχή, στριμωγμένη ανάμεσα σε θάλασσα και ξηρά, με τα σχεδόν δυσδιάκριτα όριά της, κατάφερε να μεγαλουργήσει τις προηγούμενες δεκαετίες και έκανε το όνομά της εφάμιλλο της νυχτερινής διασκέδασης και της πρωινής δροσιάς που προσέφεραν οι αμμουδερές παραλίες της.

Οι Τζιτζιφιές ήταν παραλιακός οικισμός της Αθήνας στον όρμο του Φαλήρου μεταξύ Παλαιού Φαλήρου και Μοσχάτου. Το κέντρο του συνοικισμού ήταν ακριβώς στη διασταύρωση της παραλιακής λεωφόρου με τη Λεωφόρο Θησέως, όπου παλαιότερα βρισκόταν και η διασταύρωση των Τραμ Αθηνών-Παλαιού και Νέου Φαλήρου.

Η Καλλιθέα υπήρξε ένας από τους βασικούς τόπους συγκέντρωσης των προσφύγων αμέσως μετά την αποβίβασή τους στον Πειραιά, ήδη από το 1919. Το 1922 κατέφτασαν 20.000 άνθρωποι από τον Πόντο κυρίως, αλλά και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Τότε δημιουργήθηκε ο προσφυγικός καταυλισμός των Τζιτζιφιών.

Οι Τζιτζιφιές, μέχρι και τη δεκαετία του 1960, ήταν μια γειτονιά παραλιακή. Ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, υπήρξε ένας από τους πιο αγαπημένους εξοχικούς προορισμούς της πρωτεύουσας, όπου οι εκδρομείς κατέβαιναν στην πεντακάθαρη παραλία των Τζιτζιφιών για να κάνουν το μπάνιο τους. Τη δεκαετία του ’70 όμως, η παραλία μπαζώθηκε. Έτσι, στο όνομα της ανάπτυξης, χάθηκαν οι βόλτες στην αμμουδερή ακροθαλασσιά και μαζί τους και οι τζιτζιφιές, τα δέντρα που φύτρωναν στην περιοχή και από τα οποία πήρε το όνομά της η συνοικία.

Στην περιοχή υπήρχανε πολλά υπαίθρια ταβερνάκια πλάι στο κύμα, τα οποία έδωσαν το δικό τους στίγμα στην γλυκιά συνοικία. Μετά το ’40 άκμασε εκεί το ρεμπέτικο, με πολλά από τα γνωστά ονόματα της μουσικής αυτής, Βαμβακάρη, Mπάτη, Mπαγιαντέρα, Παπαϊωάννου, Pοβερτάκη, Περιστέρη, Kαρίπη και άλλους, να δίνουν το παρών. Τη δικιά τους νότα στην ιστορία της περιοχής έδωσαν και τα νυχτερινά κέντρα διασκεδάσεως, τα οποία μεσουρανούσαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Τέτοια κέντρα ήταν το ιστορικό «Φαληρικόν», όπου έγινε για πρώτη φορά η σύμπραξη Τσιτσάνη-Παπαϊωάννου το 1956 και από το οποίο πέρασαν και άλλα μεγάλα ονόματα, όπως ο Πάνος Γαβαλάς, ο Μπιθικώτσης και η Μαρίκα Νίνου. Το κέντρο «Ο Καλαματιανός», το οποίο βρισκόταν απέναντι από το «Φαληρικόν» και εγκαινιάστηκε με το δίδυμο Βαμβακάρη-Παπαϊωάννου και η «Νοσταλγία», στην οποία εμφανιζόταν ο Σπύρος Ζαγοραίος.

Το 1924, στην περιοχή που βρισκόταν στα νότια του οικισμού της Καλλιθέας, κοντά στην παραλία, η Ελληνική Εταιρεία Ιπποδρομιών ξεκίνησε τις εργασίες της για την ανέγερση ιπποδρόμου. Οι πρώτοι ιπποδρομικοί αγώνες έγιναν το 1925 σε εορταστικό κλίμα, με 20.000 θεατές εντός του ιπποδρόμου και 30.000 που παρακολουθούσαν απʼ έξω. Τα χρόνια της κατοχής, οι ιπποδρομίες απαγορεύθηκαν.

Info

Τζιτζιφιά (Ziziphus Jujuba)

Δέντρο αγκαθωτό και φυλλοβόλο, με καταγωγή την Ασία. Το μέγιστο ύψος του φυτού σε πλήρη ανάπτυξη φτάνει τα δέκα μέτρα. Ανθοφορεί την άνοιξη και μέχρι τις αρχές καλοκαιριού. Οι καρποί του όταν είναι άγουροι μοιάζουν με τις ελιές, σταδιακά γίνονται καφέ όταν ωριμάζουν και γλυκαίνουν. Στη γεύση μοιάζουν με ώριμο μήλο. Χρησιμοποιούνται για μαρμελάδες, καραμέλες, γλυκό του κουταλιού, λικέρ κ.α. Λέγεται, ότι την περίοδο που ανθίζει εκπέμπει ένα ελαφρύ αλλά χαρακτηριστικό ευχάριστο άρωμα το οποίο διαχέεται σε μεγάλη έκταση.

To Πάρκο που ένωσε ξανά την πόλη με τη θάλασσα

Όταν το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό, ξέραμε ότι πολύ σύντομα θα γινόταν Κέντρο Πολιτισμού της Αθήνας, αφού φιλοξενεί πλείστες εκδηλώσεις, ενώ πρόσφατα η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Εθνική Λυρική Σκηνή βρήκαν τη νέα τους βάση εκεί, στην Καλλιθέα. Πέραν όλων αυτών, όμως, μετατράπηκε και σε κέντρο αναψυχής και αθλητισμού μιας ολόκληρης πόλης: το Πάρκο με τη θέα, τη βιοποικιλότητα, τους διάφορους χώρους, τους ποδηλατοδρόμους και το κανάλι ιστιοπλοΐας προσφέρει δραστηριότητες που μπορείς να ανακαλύψεις δίπλα στην αθηναϊκή ριβιέρα. Για ρομαντικούς περιπάτους, ποδηλατάδες ή αθλητικές εξορμήσεις, η πόλη έχει το hot spot της.

Το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος καταλαμβάνει το 85% της συνολικής έκτασης του ΚΠΙΣΝ και αποτελεί τον μεγαλύτερο δημόσιο μεσογειακό κήπο στον κόσμο, αλλά και σημείο αφετηρίας στη στρατηγική προσπάθεια για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης του πολίτη.

Ο Renzo Piano, αρχιτέκτων του έργου, έθεσε ως πρωταρχικό στόχο του την επανασύνδεση των κατοίκων και των επισκεπτών με τη θάλασσα και τον επαναπροσδιορισμό του ονόματος της περιοχής: Καλλιθέα. Ένας από τους τρόπους που χρησιμοποίησε για να το πετύχει αυτό, ήταν ανυψώνοντας το έδαφος και σχεδιάζοντας ένα κεκλιμένο πάρκο που από τη στεριά κατευθύνεται στη θάλασσα.

Στην πορεία, η σύνδεση με τη φύση πραγματοποιήθηκε και με τη φύτευση πληθώρας φυτικών ειδών: ελιές, σχίνα, κουμαριές, χαρουπιές, κουτσουπιές, δάφνες, κυπαρίσσια, αλλά και μια πολύ μεγάλη ποικιλία ελληνικών αυτοφυών αρωματικών φυτών. Η επιλογή των φυτών έγινε, ώστε να εναλλάσσεται η εποχική ανθοφορία και να δημιουργούνται ιδιαίτεροι χρωματισμοί. Στα
πλαίσια της περιβαλλοντικής ευαισθητο-
ποίησης, δημιουργήθηκε και ο λαχανόκηπος που προάγει την αστική καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων και την πρακτική κηπουρική.

Όλα τα κατάφυτα μονοπάτια συναντιούνται στο ξέφωτο με το γρασίδι, όπου πραγματοποιούνται και πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ ο λαβύρινθος. περιστοιχισμένος από ελιές, είναι ένας κυκλικός, καταπράσινος χώρος ηρεμίας. Αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την τοποθεσία του, σε ένα σχετικά πιο απομονωμένο και ταυτόχρονα υπερυψωμένο σημείο του Πάρκου, συνθέτουν το ιδανικό περιβάλλον για απόδραση από τους βιαστικούς ρυθμούς της καθημερινότητας.

Στο Πάρκο, τα παιδιά βρίσκουν τη χαρά τους, αφού με ασφάλεια και προσοχή, οι παιδικές χαρές και οι πίδακες νερού προσφέρουν εμπειρίες εφάμιλλες με τις διακοπές στο χωριό. Παράλληλα, οι δραστηριότητες που προσφέρονται είναι ιδανικές για οικογένειες που θέλουν να ξεφύγουν από την καθημερινή ρουτίνα.

Το χαρακτηριστικότερο σημείο του ΚΠΙΣΝ είναι το κανάλι. Έχει μήκος 400 μέτρα, πλάτος 30 μέτρα και βάθος από 70 έως 150 εκατοστά. Αναπτύσσεται ανάμεσα και κατά μήκος του κτιριακού συγκροτήματος και της εσπλανάδας, δημιουργώντας μια μεταφορική συνέχεια της θάλασσας από την ακτή του Φαλήρου στο ΚΠΙΣΝ. Το Κανάλι δεν έχει μόνο διακοσμητικό χαρακτήρα, αλλά φιλοξενεί σε εβδομαδιαία βάση μαθήματα ιστιο-
πλοΐας και καγιάκ για παιδιά και ενήλικες.

Info

Το Πάρκο περιλαμβάνει 16 είδη δέντρων, 161 είδη θάμνων και μία ποικιλία από αγρωστώδη και βολβούς. Κάθε μήνας φέρνει ένα νέο χρώμα και κάθε εποχή προβάλλει ένα διαφορετικό συνδυασμό από άνθη και φυλλώματα. Στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος έχουν ήδη εμφανιστεί και διαφορετικά είδη πουλιών που είτε ξεχειμωνιάζουν είτε σταθμεύουν κατά την αποδήμησή τους.

Υπάρχουν βίντεο και ψηφιακές ξεναγήσεις στο Πάρκο του Ιδρύματος, οι οποίες διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας, που το Πάρκο παρέμεινε κλειστό. Αρκετός κόσμος αντέδρασε σε αυτό το κλείσιμο, αφού το Πάρκο ήταν η καλύτερη διαφυγή από τη συνεχόμενη κλεισούρα στο σπίτι.

Ο καθαρισμός του καναλιού γίνεται με 2 ρομποτικούς μηχανισμούς, οι οποίοι αφαιρούν μέρος της άλγης από τον πυθμένα. Επιπλέον, 1-2 φορές τον χρόνο διενεργείται προγραμματισμένος καθαρισμός του καναλιού, ο οποίος διαρκεί περίπου 4 εβδομάδες και περιλαμβάνει: αποστράγγιση του καναλιού, καθαρισμό του πυθμένα με βούρτσες και νερό υπό πίεση, καθώς και καθαρισμό των σωληνώσεων και των αντλιοστασίων.

Το Τραμ φτάνει ακόμη Τζιτζιφιές

Το τραμ δημιουργήθηκε για να εισέρχεται μέσα στο αστικό τοπίο, ενώνοντας δήμους, γειτονιές, εικόνες και εμπειρίες. Διασχίζοντας την πόλη, προσφέρει στους επιβάτες περισσότερο μια χαλαρή βόλτα, παρά μια αναγκαία μετακίνηση. Η Αθήνα, μέσα από τα παράθυρα του τραμ, «εξελίσσεται» από μεγάλη πρωτεύουσα σε γραφική, παραθαλάσσια περιοχή. Το τραμ ξεκινάει από το Σύνταγμα, φτάνει ως τις Τζιτζιφιές και διασχίζει σχεδόν όλη την αθηναϊκή παραλία, που μοιάζει ξεχωριστό κομμάτι της. πόλης.

Το τραμ ήταν κάποτε σήμα κατατεθέν της πόλης. To 1882 τα βαγόνια του έκαναν την εμφάνισή τους. Στην αρχή ιππήλατο, στη συνέχεια με ατμό και έπειτα με ηλεκτρικό, το τραμ μας τροφοδοτεί ακόμη με τις χαρακτηριστικές εικόνες των ανθρώπων που κρέμονταν σχεδόν στον αέρα για να φτάσουν στον προορισμό τους. Εκείνο το τραμ αλώνιζε στο κέντρο και έφτανε ως τις Τζιτζιφιές. Το σύγχρονο τραμ δεν θα μπορούσε να αφήσει τη γραφική περιοχή στην «απʼ έξω».

Οι πρώτες γραμμές του Τραμ συνέδεσαν το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια, δηλαδή τα Πατήσια, τους Αμπελοκήπους και την Κολοκυνθού, καθώς και την Πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και το Κεραμεικό Δίπυλο, ενώ αργότερα, το 1902, εξυπηρέτησαν τις οδούς Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών. Το ατμήλατο τραμ του Φαλήρου ξεκίνησε να λειτουργεί το 1887. Με αφετηρία μπροστά στην Ακαδημία Αθηνών, διέσχιζε τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, έφτανε στις Τζιτζιφιές, κι από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, κατέληγε στο Φάληρο, όπου υπήρχαν τότε παραθαλάσσια κέντρα αναψυχής και θαλάσσια λουτρά. Στις 30 Οκτωβρίου του 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία επρόκειτο να αντικαταστήσουν σταδιακώς τα ιππήλατα. Έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης και λειτούργησσν μέχρι το 1953. Όσον αφορά το τραμ του Περάματος, αυτό λειτούργησε έως το 1977.

Το τραμ λειτούργησε ξανά το 2004 και από τότε είναι ο βασικός τρόπος μετακίνησης προς τα νότια προάστια. Για μια βόλτα στην Καλλιθέα και στις Τζιτζιφιές, για μια ανάσα στο πάρκο ή στη θάλασσα, το τραμ είναι ο καλύτερος τρόπος για να χορτάσεις την πόλη σε όλες τις εκφάνσεις της. Κι όταν αρχίσει να αχνοφαίνεται η θάλασσα από τη στροφή, τότε ξέρεις ότι είσαι στην ωραιότερη πόλη της Ευρώπης.