Η επιλογή των αρχόντων και η κατανομή των δικαστών με κλήρωση ήταν στην Αθήνα ένας από τους κύριους τρόπους διασφάλισης του δημοκρατικού πολιτεύματος και αποτροπής της διαφθοράς. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Αθ. Πολ. 63, 64) εξαίρεση αποτελούσαν οι αξιωματούχοι του στρατού και του ιππικού, ο ταμίας των στρατιωτικών κι άλλοι… Όπως επίσης οι ταμίες των θεωρικών, ο επιμελητής των κρηνών, ο σωφρονιστής, ο κοσμητής, οι δάσκαλοι και παιδοτρίβες των εφήβων, οι οποίοι εκλέγονταν δια ανατάσεως της χειρός (χειροτονία).

Από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. η κλήρωση γινόταν με τη χρήση μαύρων και λευκών κυάμων. Οι λευκοί κύαμοι (κουκιά) ήταν τόσοι, όσοι οι αξιωματούχοι που έπρεπε να εκλεγούν και οι υπόλοιποι μαύροι.

Κατά τον 4ο αι. π.Χ. η διαδικασία της κλήρωσης συστηματοποιήθηκε και περιελάμβανε τη χρήση ειδικών λίθινων μηχανισμών, των κληρωτηρίων.

Αυτά είχαν οριζόντιες εγκοπές, για την τοποθέτηση χάλκινων πλακιδίων με τα ονόματα των υποψηφίων που κληρώθηκαν, ή με άλλα στοιχεία της κλήρωσης. Ο αριθμός των εγκοπών ενός κληρωτηρίου εξαρτιόταν από το αντικείμενο της κλήρωσης.

Τα κληρωτήρια που χρησιμοποιούνταν για την κατανομή των δικαστών και την επιλογή των αρχόντων, έφεραν πολλές σειρές εγκοπών, στις οποίες τοποθετούνταν χάλκινα πλακίδια (πινάκια) με τα ονόματα των υποψηφίων. Η διαδικασία της κλήρωσης για την επιλογή των δικαστών άρχιζε νωρίς το πρωί κάθε δικάσιμης μέρας.

Στην αριστερή πλευρά των κληρωτηρίων υπήρχε κοίλη εγκοπή για την υποδοχή χάλκινου σωλήνα, ο οποίος απέληγε στο άνω μέρος σε χοάνη και στο κάτω μέρος έφραζε με μεταλλικό εξάρτημα.

Ο υπεύθυνος για την κλήρωση αξιωματούχος έριχνε στη χοάνη σφαιρίδια, άλλοτε λευκά (εγκριτικά) και μαύρα (απορριπτικά) κι άλλοτε σφαιρίδια με στοιχεία της κλήρωσης (π.χ. ονόματα των φυλών). Τα σφαιρίδια έπαιρναν τυχαία θέση μέσα στο μεταλλικό σωλήνα και ο υπεύθυνος της κλήρωσης απελευθέρωνε ένα -ένα τα σφαιρίδια αφαιρώντας το μεταλλικό εξάρτημα του σωλήνα.

Στο πεδίο του κληρωτηρίου ΕΜ 13255 έχουν χαραχθεί δύο σειρές ορθογώνιων εγκοπών σε κατακόρυφη διάταξη (πριν το 162-161 π.X.). Σώζονται επτά εγκοπές στην πρώτη σειρά και οκτώ στη δεύτερη για την τοποθέτηση πλακιδίων με τα ονόματα των υποψηφίων ή με άλλα στοιχεία της κλήρωσης.

Σύμφωνα με τις διαστάσεις του μνημείου εκτιμάται ότι υπήρχαν 12 εγκοπές σε κάθε σειρά, αριθμός που υποδεικνύει κλήρωση για τον ορισμό σώματος 12 αξιωματούχων, ενός από κάθε μια από τις 12 φυλές της Αθήνας κατά τη συγκεκριμένη εποχή.

Οι δύο σειρές των εγκοπών, η κάθε μία από τις οποίες φαίνεται ότι λαξεύθηκε σε διαφορετικό χρόνο, υποδεικνύουν ότι το κληρωτήριο τροποποιήθηκε για να χρησιμοποιηθεί σε διπλές κληρώσεις (συνκληρώσεις). Πιθανώς η δεύτερη σειρά αφορούσε στον καθορισμό του αξιώματος ή τη σειρά της διαδοχής των αρχόντων, αν το αξίωμα ήταν κοινό, ή για τον καθορισμό των χώρων των δικαστηρίων, αν η κλήρωση αφορούσε σε δικαστές.

*ΚΛΗΡΩΣΗ – ΚΛΗΡΩΤΗΡΙΑ: Τα κληρωτήρια που χρησιμοποιούνταν για την κατανομή των δικαστών και την επιλογή των αρχόντων, έφεραν πολλές σειρές εγκοπών, στις οποίες τοποθετούνταν χάλκινα πλακίδια (πινάκια) με τα ονόματα των υποψηφίων.

Η κλήρωση των δικαστών γίνεται και από τους εννέα άρχοντες, στους οποίους προστίθεται ως δέκατος ο γραμματέας των θεσμοθετών, καθένας δε απ’ αυτούς εκλέγει τους δικαστές της φυλής του.
Αριστοτέλους, Αθηναίων
Πολιτεία, 59.7

Τα μέλη των δικαστηρίων εκλέγονται από τους εννέα άρχοντες με κλήρωση με βάση τις φυλές. ο γραμματέας των θεσμοθετών κληρώνεται από την δέκατη φυλή.
Αριστοτέλους, Αθηναίων
Πολιτεία, 63.1

Όλες οι στρατιωτικές αρχές εκλέγονται με ανάταση του χεριού. Παλαιότερα, οι Αθηναίοι στρατηγοί εκλέγονταν ένας από κάθε φυλή, τώρα όμως από το σύνολο των Αθηναίων.
Αριστοτέλους, Αθηναίων
Πολιτεία, 61.1

*το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 2019