Εσείς έχετε πάθει ποτέ “κρίση πανικού”; Κι αν όχι εσείς, έχετε κάποιο φίλο/συγγενή που τις αντιμετώπιζε ή αντιμετωπίζει ακόμη; Στοιχηματίζω ότι τα “ναι” ακούγονται ηχηρά, όσο διαβάζετε αυτές τις γραμμές. Σίγουρα πάντως, θα έχετε ακούσει τέτοιες περιγραφές άγχους. Νομίζω οι πιο εύστοχες  που έχω ακούσει προσωπικά, είναι δύο: “Είναι σαν μια στρατιωτική μπότα να μου πατάει το στήθος” και “Είναι σαν κάποιος να μου κρατάει το λαιμό και να τον σφίγγει”. Εικόνες δυνατές, που μάλλον όμως δεν περιγράφουν ούτε στο ελάχιστο την καθημερινότητα, όσων υποφέρουν από διαφόρων ειδών αγχώδεις διαταραχές.

Εδώ και καιρό, οι διαταραχές άγχους, οι κρίσεις πανικού ήταν η μάστιγα της εποχής. Λένε μάλιστα, ότι μεγάλο ποσοστό ανθρώπων κυκλοφορεί με Xanax στην τσάντα τους, ενώ τα αντικαταθλιπτικά μπαίνουν ολοένα και περισσότερο στις ζωές των ανθρώπων.

Το ίδιο και οι ψυχοθεραπείες. Όλα αυτά πριν τον αναγκαστικό εγκλεισμό/ καραντίνα. Τώρα, άραγε, τι συμβαίνει σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που ήδη υπέφεραν; Και πόσοι βιώνουν -ξαφνικά- αγχώδεις διαταραχές, εξαιτίας της νέας κατάστασης;

Όλα αυτά τα ερωτήματα με έκαναν να θελήσω να ψηλαφίσω το θέμα. Γιατί, μέσα από ένα ρεπορτάζ, μόνο να το ακουμπήσεις επιφανειακά μπορείς. Ευτυχώς, μέσα από ενδελεχές ψάξιμο, και ερχόμενη σε επαφή με φορείς που αυτήν την περίοδο έχουν ανοίξει δωρεάν γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης, μίλησα με την δρ. Αλεξάνδρα Πάλλη, ψυχολόγο- ψυχοθεραπεύτρια.

Τι είναι τελικά οι αγχώδεις διαταραχές

Η κουβέντα μας ξεκίνησε  με την αποσαφήνιση αυτού ακριβώς του σημείου.

Α. Π “To άγχος είναι μία φυσιολογική απάντηση σε μια απειλή, σημαντικό και χρήσιμο γιατί μας προστατεύει. Όταν όμως είναι πολύ έντονο, διαρκεί μεγάλο διάστημα ή είναι δυσανάλογο με τις περιστάσεις, τότε συνιστά μία αγχώδη διαταραχή.

Κάνει την εμφάνισή της πιο συχνά σε δύσκολες κοινωνικές συνθήκες και σε καταστάσεις κρίσεων καθώς διαταράσσεται η καθημερινότητα και η ρουτίνα ενός ανθρώπου.

Φανταστείτε το σαν την βροχή και την καταιγίδα: η βροχή είναι η ευεργετική, η καταιγίδα όμως φέρνει πλημμύρες και καταστροφές.

Υπάρχουν αρκετοί τύποι αγχωδών διαταραχών, για παράδειγμα:  Η διαταραχή γενικευμένου άγχους, η διαταραχή κοινωνικού άγχους, η διαταραχή πανικού και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Επιδρούν στη διάθεση του ατόμου, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του, δημιουργώντας προβλήματα στην καθημερινή ζωή και λειτουργία του ατόμου. Τα άτομα που πάσχουν από αυτές αναζητούν βοήθεια από τους ειδικούς και τα αποτελέσματα είναι πολύ καλά”.

Αγχώδεις διαταραχές αυτήν την περίοδο

Άραγε έχει αυξηθεί ο αριθμός των ατόμων που βιώνουν τέτοια συναισθήματα; Τι λένε τα “ποσοστά” και “τα νούμερα”; Και το βασικότερο, γιατί τώρα; 

“Με βεβαιότητα. Δεδομένου ότι η ψυχολογία των ατόμων καθορίζεται και από το εξωτερικό περιβάλλον, από τα μείζονα γεγονότα της ζωής, αναμενόμενη είναι σημαντική αύξηση των ατόμων με αγχώδεις εκδηλώσεις, καθώς και με φοβίες σχετικά με την υγεία, τα μικρόβια, τις ασθένειες.

Τα «ποσοστά» των ανθρώπων που βιώνουν καταστάσεις πανικού και κρίσεις άγχους σε περιόδους καραντίνας αυξάνονται, ενώ ταυτόχρονα γίνεται και πιο δύσκολη η διαχείρισή τους.

Μου διηγείται μια κυρία με πολύ χιούμορ, για το μεγάλο άγχος του συζύγου της το διάστημα αυτό: “ό,τι στατιστική ακούει για τον κορωνοϊό, για νέους, για ηλικιωμένους, πάντα τον αφορά, πάντα τον περιλαμβάνει, τόσο που μοιάζει να έχει ξεχάσει πια εντελώς την πραγματική του ηλικία!”

Επιβαρυντικός παράγοντας είναι και οι αναπάντεχες απώλειες που μπορεί να προκύψουν για κάποιον και να του δημιουργήσουν μεγαλύτερη κρίση άγχους, όπως τα οικονομικά προβλήματα, η ανεργία, αλλά και οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και φυσικά, η αγωνία για κάποιον δικό του που νοσεί ή και η εργασία του, εάν κάνει ένα νοσοκομειακό επάγγελμα και εκτίθεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Βέβαια παίζει πάντα καθοριστικό ρόλο και αυξάνει ή μετριάζει τις πιθανότητες εμφάνισης συμπτωματολογίας το πώς τα εισπράττει κανείς τα γεγονότα και αυτό διαφέρει ανάλογα με την προσωπικότητα. Άτομα με μεγάλη ανάγκη ελέγχου, καθώς και άτομα με προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές είναι περισσότερο ευάλωτα.

Εκτιμώ ότι θα υπάρχει μια αύξηση των εκδηλώσεων άγχους και στα άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, όλη αυτή η πληροφόρηση που ορθά τους στοχοποιεί για να τους προστατεύσει, δεν μπορεί παρά να αυξάνει τον φόβο και το άγχος τους για την υγεία τους και τον φόβο θανάτου.

Σκεφτείτε ότι σε άλλες χώρες, που οι ηλικιωμένοι γνωρίζουν, εκ των προτέρων, ότι θα μείνουν για μήνες μέσα στο σπίτι, πόσο επιβαρυντικό είναι για την ψυχολογία τους.

Επιπλέον, διάφορες μελέτες σχετικά με την απομόνωση λόγω της υποχρεωτικής καραντίνας, αναφέρονται σε αυξημένα ποσοστά συμπτωμάτων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, χαμηλή διάθεση, στρες, συμπτώματα μετατραυματικού στρες, καθώς και συναισθηματική εξουθένωση.

Η ευερεθιστότητα, επίσης, καθώς και η χαμηλή διάθεση εμφανίζει υψηλή συχνότητα εμφάνισης σε άτομα που υποχρεούνται σε καραντίνα διαρκείας. Η έλλειψη υποστήριξης δυσκολεύει ακόμα τα πράγματα.

Είναι δύσκολη η πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή στα γραφεία των ψυχολόγους και αυτό επιβαρύνει την ψυχική κατάσταση των θεραπευόμενων. Κάποιοι φοβούνται πολύ να βγουν από το σπίτι, κάποιοι δεν χρησιμοποιούν την τεχνολογία ώστε να είναι σε επαφή με τον θεραπευτή τους μέσω διαδικτύου και οι περισσότεροι δεν έχουν έναν εντελώς προσωπικό χώρο στο σπίτι για να μιλήσουν ελεύθερα, αφού όλη η οικογένεια βρίσκεται διαρκώς εκεί”

Οι γραμμές βοήθειας (Αιγινήτειο-ΕΚΠΑ/ Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία κ.α) που έχουν ανοίξει είναι πολύ σημαντική πρωτοβουλία. Όμως, ανέκαθεν, τα ψυχολογικά θέματα, τουλάχιστον στην ελληνική κοινωνία, αποτελούσαν – και πολλές φορές αποτελούν ακόμη- “ταμπού”. Οι άνθρωποι δεν ζητούν βοήθεια, μόνο και μόνο από ντροπή. Να μην τους πουν … “τρελούς” ή ο,τιδήποτε άλλο. Τώρα, οι άνθρωποι απευθύνονται αρκετά σε αυτές τις γραμμές;

“Οι πρωτοβουλίες ενώθηκαν και από την αρχή της εβδομάδας, υπάρχει μια πενταψήφια γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τον κορωνοϊό, το 10306, η κλήση στην οποία είναι δωρεάν. Από την εμπειρία μου στην γραμμή, αλλά και από συζητήσεις με συναδέλφους που συμμετέχουν, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι καλούν άτομα κάθε ηλικίας απ΄ολόκληρη την χώρα.

Ενώ στο γραφείο μου απευθύνονται πιο εύκολα νεώτερα άτομα και περισσότερο γυναίκες, έχοντας τα λιγότερα ταμπού να αναζητήσουν βοήθεια, στην τηλεφωνική γραμμή τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Πιστεύω ότι η ανωνυμία που εξασφαλίζει το τηλεφώνημα είναι καθοριστική και διευκολύνει οποιονδήποτε να καλέσει χωρίς κανένα κοινωνικό στίγμα, κανένα φόβο μην χαρακτηριστούν σαν ψυχικά αδύναμοι. Ίσως να βοηθά και το αυθόρμητο στοιχείο της κλήσης – “είδα τον αριθμό στην τηλεόραση και κάλεσα” – που δεν αφήνει χρόνο για σκέψη και άμυνες”.

Πόσο έχει αλλάξει η διαδικασία της θεραπείας ή ακόμη και το περιεχόμενο; Ποια θέματα συζητιούνται, ποια προβλήματα ταλανίζουν κυρίως τους θεραπευόμενους;

“Συνεχίζω τις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες και την επαφή με τους θεραπευόμενους μέσω διαδικτύου ή τηλεφωνικά. Έχουν αλλάξει πολύ οι συνεδρίες. Είναι ασυνήθιστο και δύσκολο να βρίσκεσαι μπροστά σε μια οθόνη συνέχεια. Όταν η πραγματικότητα είναι σε τέτοια αναστάτωση και απειλείται η ίδια η ζωή, η θεραπευτική διαδικασία αλλάζει, διακόπτονται τα άλλα θέματα και όλα αφορούν την κρίση. Ακόμα και η σχέση με τους θεραπευόμενους έχει αλλάξει.

Σε αυτήν την περίοδο, με ρωτούν όλοι στην αρχή της συνεδρίας τι κάνω, πως είμαι, πως είναι οι δικοί μου, ερωτήσεις που σε άλλες περιόδους θα είχα αφήσει προσεκτικά αναπάντητες και θα είχα επικεντρωθεί στις δικές τους ανάγκες. Τώρα όμως αισθάνομαι υποχρέωση να τις απαντήσω, αφού τα εξωτερικά γεγονότα καθορίζουν την τωρινή σχέση.

Έτσι, αυτήν την περίοδο, οι συνέπειες του εγκλεισμού είναι το κύριο θέμα των συνεδριών. Η δυσκολία από την στέρηση της ελευθερίας, η αίσθηση περιορισμού στο σπίτι, οι δυσκολίες στις σχέσεις με τους συγκατοίκους, η πίεση από την έλλειψη προσωπικού χρόνου και χώρου για όσους ξαφνικά εργάζονται εξ αποστάσεως, οι συνεχείς ώρες συνύπαρξης με το άλλο φύλο, που μάλλον είχαν ξεσυνηθίσει πολλοί από εμάς.

Ορισμένοι όμως αντιμετωπίζουν λιγότερο προφανή προβλήματα που αφορούν τις συνέπειες αυτής της κρίσης στις σχέσεις τους. Ένας άνδρας μου περιγράφει ότι πιέζεται σημαντικά από την δυσφορία των γονιών του, που δεν θα πάει να τους δει στο χωριό το Πάσχα, ένας άλλος αγχώνεται για την σχέση που μόλις ξεκινούσε και διακόπηκε λόγω του εγκλεισμού, μια γυναίκα για την σεξουαλική δυσλειτουργία του συζύγου της. Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή, η κάθε ψυχοθεραπευτική απάντηση εξατομικευμένη”.

Το πρόβλημα της έλλειψης προσωπικού χώρου και χρόνου είναι κάτι πολύ σημαντικό και μπορεί να οδηγήσει σε αναβολή αιτήματος για βοήθεια. Υπάρχουν απλοί τρόποι να αντιμετωπιστεί το άγχος;

“Επικοινωνία, τεχνικές χαλάρωσης, πρόγραμμα και ένα ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον χωρίς επιθετικότητα, συγκρούσεις, επικρίσεις. Δουλεύοντας με ζευγάρια, παρατηρώ την αύξηση των δυσκολιών τους μέσα στην καθημερινότητα του εγκλεισμού.

Δεν είναι τώρα η στιγμή να λύσουμε τις δυσκολίες που είχαν οι σχέσεις, και ειδικά οι συζυγικές σχέσεις, πριν τον κορωνοϊό.

Τώρα, χρειάζεται να μαζέψουμε όλα τα ψυχικά αποθέματά μας για να αλληλοβοηθηθούμε, να βγούμε όσο το δυνατόν πιο δυνατοί από την κρίση. Γιατί αυτή τη δύναμη θα την χρειαστούμε για να ξαναβάλουμε τις ζωές μας σε τάξη”.

Υπάρχουν και συνάνθρωποι με πιο βαριάς μορφής ψυχικές διαταραχές, οι οποίοι ούτως η άλλως βίωναν σε μεγάλο βαθμό κοινωνικό αποκλεισμό λόγω αυτών. Πώς μπορούν εκείνοι να αντιμετωπίσουν την απομόνωση;

“Εδώ, είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος της οικογένειας και της ενεργοποίησης του υποστηρικτικού δικτύου. Και η συνέχιση της θεραπευτικής παρακολούθησης που είχαν. Ξέρετε, για τους ανθρώπους με σοβαρά ψυχικά προβλήματα, οικογένεια δεν είναι μόνο η φυσική, αλλά, κατά κάποιον τρόπο, ακόμα και οι θεραπευτές τους και η σχέση μαζί τους μπορεί να είναι εξαιρετικά βοηθητική στην φάση αυτή”

Παιδιά και διαταραχές άγχους

Στο μυαλό μας, έχουμε πάντα τα παιδιά. Πώς μπορεί να βιώνουν μια κατάσταση που είναι δύσκολη στη διαχείρισή της. Έχουν κίνδυνο να αντιμετωπίσουν διαταραχές άγχους; Και τι θα ήταν καλό να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν να μην διαταραχθεί η ψυχολογία τους;

“Ευτυχώς, είναι όπως με τον κορωνοϊό. Και σε αυτήν την περίπτωση, τα παιδιά σπάνια εμφανίζουν παθολογία. Ευτυχώς. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε δυσκολίες στην συμπεριφορά τους, οι οποίες, όπως μαθαίνουμε στην εξελικτική ψυχολογία από τα πρώτα έτη του Πανεπιστημίου, είναι αντανάκλαση της αλληλεπίδρασης μέσα στο σπίτι και της σχέσης με τους γονείς.

Είναι σημαντικό να μιλήσουμε στα παιδιά για τον ιό με λέξεις σαφείς και ειλικρινείς, ανάλογα με την ηλικία τους, να απαντήσουμε στις ερωτήσεις τους όταν και όποτε αυτές γίνουν, να τα καθησυχάσουμε. Υπάρχουν κείμενα που θα βοηθήσουν τους γονείς, στην σελίδα μου μπορείτε να βρείτε και κάποια -επιστημονικά ορθά- κόμικς.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε διαρκώς ότι ο εγκλεισμός είναι μια μεγάλη ανατροπή της καθημερινότητάς τους, της σχολικής τους ζωής, του προγράμματός τους και φυσικά της κίνησης.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά, ακόμα και τα βρέφη, βιώνουν το στρες των γονέων και των σημαντικών προσώπων δίπλα τους, χωρίς να χρειάζεται καν να ειπωθεί κάτι.

Κάποιες φορές, ακούω γονείς να με διαβεβαιώνουν ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει την συζήτησή μας, λόγω ηλικίας. Έχουν δίκιο σε αυτό, τα νοήματα μπορούν να είναι άγνωστα, αλλά το παιδί συμμετέχει πλήρως με την συναισθηματική του ευφυΐα, άρα καταλαβαίνει πάρα πολύ καλά τα συναισθήματά μας.

Η χρυσή συμβουλή που θα έδινα για την περίοδο αυτή, που όλοι γνωρίζουμε, αλλά κάποιες φορές δυσκολευόμαστε να εφαρμόσουμε: Δείτε την περίοδο του εγκλεισμού ως μια μοναδική ευκαιρία να περάσετε χρόνο μαζί με το παιδί σας, τόσο χρόνο συνεχόμενο, όσο δεν έχετε ξαναπεράσει ίσως από την εποχή που ήταν βρέφος. Απολαύστε την.”

Το ψυχολογικό και κοινωνικό “μετά”

Από τις λίγες γνώσεις που έχω, νομίζω ότι το άγχος, πολλές φορές, δεν εκδηλώνεται τη στιγμή που βιώνουμε μια έντονη κατάσταση. Αλλά μετά, εκεί που υποτίθεται ότι όλα βαίνουν καλώς. Είναι πιθανόν να εκδηλώσει ένα άτομο πχ. κρίση πανικού, αφού τελειώσει η πανδημία και ο εγκλεισμός; Θα αφήσουν όλα αυτά “αποτύπωμα” στην ψυχή μας;

“Σε σημαντικό αριθμό ατόμων, το άγχος δεν εκδηλώνεται κατά την διάρκεια της προσπάθειας να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, αλλά μετά. Αυτό συμβαίνει κυρίως με ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Για παράδειγμα, βλέπουμε παιδιά αμέσως μετά τις πανελλαδικές να νοσούν σωματικά από την εξάντληση του ανοσοποιητικού συστήματος που προκάλεσε το μακροπρόθεσμο στρες των εξετάσεων. Όμως, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η κορύφωση του άγχους δεν έπεται των γενονότων”

Αυτό όμως που -νομίζω- προκαλεί τεράστιο άγχος σε όλους μας, είναι η ανησυχία για το μετά. Πώς θα είναι η ζωή, τι θα αφήσει όλο αυτό, πώς θα το θυμόμαστε. Φυσικά, κανένας δεν μπορεί να κάνει “πρόβλεψη”, αλλά από ψυχολογικής πλευράς, τι είναι πιθανό να συμβεί στο μέλλον; Όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, την καθημερινότητα ή τις συνήθειές μας.

“Σίγουρα δεν θα βγούμε αλώβητοι από αυτή την κρίση. Ο φόβος για την υγεία θα μας συνοδεύσει και στην συνέχεια. Θα χρειαστεί χρόνος για να αισθανθούμε ξανά ασφαλείς.

Κατά τη γνώμη μου, το μεγάλο ερώτημα αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η κοινωνική απόσταση είναι μια πρακτική που εναντιώνεται στην βιολογία και στον ψυχισμό του ανθρώπου. Το πόσο θα μας δυσκολέψει στην συνέχεια και το πότε θα αποκατασταθεί, θα καθοριστεί από την ίδια την εμπειρία, αλλά και από την διάρκεια του εγκλεισμού.

Κάθε κρίση μπορεί να είναι ευκαιρία, αλλά μπορεί να είναι και καταστροφή. Από εμάς θα εξαρτηθεί τι θα μάθουμε από αυτή, πώς θα επανεκτιμήσουμε τα υλικά αγαθά, τον χρόνο, τα πρόσωπα που θέλουμε κοντά μας και τους στόχους της ζωής μας. Είμαι αισιόδοξη, όπως πάντα”

Η κ. Αλεξάνδρα Πάλλη είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια. Αριστούχος του Γουτεμβέργιου Πανεπιστημίου του Mainz Γερμανίας και αριστούχος Διδάκτωρ της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ. Η διδακτορική διατριβή της έχει αντικείμενο την επικοινωνία σε οικογένειες που ένα παιδί ή ενήλικας παρουσιάζει ψυχοπαθολογία.

Έχει μετεκπαιδεύσεις σε ψυχοθεραπείες περισσότερων κατευθύνσεων, στην Ελλάδα, στην Γερμανία, στην Αγγλία και στην Ιταλία. Εφαρμόζει την συστημική ψυχοθεραπεία, την συμπεριφορική θεραπεία οικογένειας και την ψυχοεκπαίδευση. Αναλαμβάνει ενήλικες, ζευγάρια και οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Παράλληλα με την κλινική της εργασία, διοργανώνει σεμινάρια για την επικοινωνία σε εταιρείες αξιοποιώντας τις τεχνικές της ψυχοεκπαίδευσης.

Είναι μακροχρόνιος συνεργάτης του ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας) και από κοινού επιστημονικά υπεύθυνη και διδάσκουσα στα διετή μεταπτυχιακά προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης για ειδικούς ψυχικής υγείας.

Έχει πολλές ομιλίες σε κοινό, σε σχολεία, σε συλλόγους ασθενών και έχει συμμετάσχει σε παγκόσμια συνέδρια ως καλεσμένη ομιλήτρια. Ξεκουράζεται διαβάζοντας βιβλία, περπατώντας χιλιόμετρα με καλούς φίλους στην φύση, ακούγοντας μουσική και αρθρογραφώντας στο ELLE, στο MAD-TV και σε ενδιαφέροντα ηλεκτρονικά έντυπα.

Fb : alexpalli | email: [email protected] | τηλ. 6977602898 | διευθ: Αλεξ. Σούτσου 8, Κολωνάκι.

• Ευχαριστώ θερμά την κυρία Πάλλη, τόσο για το ενδιαφέρον και το χρόνο της, όπως επίσης και για τις τόσο διαφωτιστικές πληροφορίες.
• Ευχαριστώ επίσης την Α’ πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική – Αιγινήτειο Νοσοκομείο, που έσπευσε να βοηθήσει όταν τους είπα ότι ενδιαφέρομαι να κάνω ρεπορτάζ για τις αγχώδεις διαταραχές, όπως και την καθηγήτρια ψυχιατρικής Μαρίνα Οικονόμου και τον Διευθυντή του Νοσοκομείου, καθηγητή Λάμπη Παπαγεωργίου.