Μια περιήγηση σε τόπους της Αθήνας, όπου τα ανθρώπινα πάθη και η Ιστορία διασταυρώθηκαν με τη βία και τον θάνατο.
Μια καταγραφή των σκοτεινών πλευρών της αθηναϊκής πατριδογνωσίας, απ’ όπου αναβλύζει η απωθημένη αστεακή «μνήμη του αίματος».

Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο κτίσματα ή άλλα σημεία του αστικού τοπίου να αθροίζουν νέες και ευδιάκριτες στοιβάδες στο ιστορικό παλίμψηστο της πόλης. Σπάνια, εντούτοις, κάποιο από αυτά συνδέεται οργανικά με μια ακέραιη πολιτική και κοινωνική περίοδο. Στην κατηγορία αυτή, κυρίαρχη θέση καταλαμβάνει αδιαμφισβήτητα το Πολυτεχνείο της Αθήνας.

Το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κτήρια στην τοπιογραφία της Αθήνας. Κατασκευάστηκε την περίοδο 1862-1876 σε σχέδια του δημιουργικότερου Έλληνα αρχιτέκτονα του 19ου αιώνα, Λύσανδρου Καυταντζόγλου, ενώ το 1920-1932 προστέθηκε νέο κτήριο («Γκίνη»), προς την οδό Στουρνάρη και τη δεκαετία του 1950 δύο ακόμα πτέρυγες προς τις οδούς Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα.

Πέρα από τον χαρακτήρα του τοπόσημου, στη μακρόχρονη και πολυκύμαντη διαδρομή του το ΕΜΠ έχει συνδεθεί και με σημαντικές στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας, με κορυφαία ασφαλώς την αντιδικτατορική εξέγερση του Νοεμβρίου του 1973.

Γωνία Στουρνάρη και Πατησίων, ξημερώματα 17ης Νοεμβρίου 1973. Μερικές ώρες αργότερα, ακριβώς στο σημείο απ’ όπου έχει ληφθεί η φωτογραφία, θα δολοφονηθεί ο Μ. Μυρογιάννης.

Το ίδιο σημείο, 49 χρόνια μετά.
photo: Κατερίνα Ράγκου

Την Κυριακή 18 Νοεμβρίου η κατάσταση γύρω από το Πολυτεχνείο παρέμενε τεταμένη, παρά την καταστολή της εξέγερσης από τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου και την επιβολή στρατιωτικού νόμου. Κάποιες απόπειρες να συγκροτηθούν διαδηλώσεις είχαν αντιμετωπιστεί άμεσα από τις αστυνομικές δυνάμεις που είχαν κατακλύσει την περιοχή, αλλά σποραδικές οδομαχίες και επεισόδια εξακολουθούσαν να σημειώνονται. Γύρω στις 2.15′ το μεσημέρι, ο 20χρονος ηλεκτρολόγος από τη Μυτιλήνη, Μιχάλης Μυρογιάννης, κατέβαινε την οδό Στουρνάρη, όταν στη συμβολή με την οδό Πατησίων δέχτηκε επίθεση από αστυνομικούς. Επιχειρώντας να ξεφύγει, κινήθηκε βιαστικά προς την Ομόνοια, αλλά προτού προλάβει να απομακρυνθεί δέχτηκε μία σφαίρα στο κεφάλι. Σε κωματώδη κατάσταση μεταφέρθηκε στον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου εξέπνευσε λίγες ώρες αργότερα.

Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά αργότερα, δράστης της δολοφονίας ήταν ο συνταγματάρχης Πεζικού Νίκος Ντερτιλής. Στη δίκη για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο του 1975 ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, ο προσωπικός οδηγός του, Αντώνης Αγριτέλης, που με το τζιπ τον είχε μεταφέρει στο σημείο, κατέθεσε σχετικά: «Παρετήρησα ότι αστυφύλακες έδερναν έναν νεαρό. Ξαφνικά αυτός κατόρθωσε να αποσπασθεί από τους αστυφύλακες. Τότε ο Ντερτιλής, που είχε αντιληφθεί το επεισόδιο, έβγαλε από το μπουφάν του το περίστροφό του και πυροβόλησε χωρίς να πολυσκεφθεί. Ο νεαρός έπεσε κάτω σαν κοτόπουλο. Έμεινε επί τόπου ακριβώς στη διασταύρωση Πατησίων και Στουρνάρη, προς την πλευρά της Ομόνοιας. Εγώ φαντάστηκα ότι του έριξε στα πόδια και περίμενα να κινηθεί. Όταν όμως είδα να σχηματίζεται μια λίμνη από αίμα και μια μικρή άσπρη λιμνούλα από μυαλά, κατάλαβα ότι τον πυροβόλησε στο κεφάλι και ήταν ήδη νεκρός. Μετά, σαν να μη συνέβαινε τίποτα, μπήκε στο τζιπ και κτυπώντας με στην πλάτη, μου είπε: “Με παραδέχεσαι ρε; Σαράντα πέντε χρονών άνθρωπος και με τη μια τον πέτυχα στο κεφάλι”».

Στη συνέχεια, ο Ντερτιλής κατευθύνθηκε προς το κτήριο του ΟΤΕ, όπου για να διαλύσει συγκεντρωμένους πολίτες άρχισε να πυροβολεί στον αέρα και κατόπιν επέστρεψε στην περιοχή της Ομόνοιας. Μόλις έφτασε, κατέβηκε από το τζιπ για να εποπτεύσει την κατάσταση πεζός και, όπως ανέφερε ο Αγριτέλης, πλησιάζοντας μια ομάδα λοκατζήδων και αστυφυλάκων που βρίσκονταν εκεί, τους προέτρεψε: «Βαράτε στο ψαχνό! Εγώ έδωσα το παράδειγμα!».

Στη δίκη του Πολυτεχνείου, ο Ντερτιλής κηρύχθηκε ένοχος για ανθρωποκτονία από πρόθεση και καταδικάστηκε σε ποινή ισόβιας κάθειρξης. Πέθανε στη φυλακή το 2013.

Ακριβώς δώδεκα χρόνια μετά τη δολοφονία του Μυρογιάννη, το (αιματηρό) σκηνικό επαναλήφθηκε σχεδόν πανομοιότυπο μόλις μερικές δεκάδες μέτρα μακρύτερα. Ήταν αργά το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου 1985, όταν η καθιερωμένη πορεία για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου είχε ολοκληρωθεί και ομάδες διαδηλωτών αποχωρούσαν προς την πλατεία Εξαρχείων. Επί της οδού Στουρνάρη είχε σταθμεύσει μία κλούβα των ΜΑΤ γεμάτη με αστυνομικούς, μεταξύ των οποίων και ο 26χρονος Θανάσης Μελίστας. Μία ομάδα διαδηλωτών, ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν και ο 15χρονος Μιχάλης Καλτεζάς, φώναξε συνθήματα εναντίον τους και εκτόξευσε βόμβες μολότοφ προς την κλούβα που άρπαξε φωτιά. Οι αστυνομικοί έσπευσαν να απομακρυνθούν από το φλεγόμενο αστυνομικό αυτοκίνητο. Την ίδια στιγμή, ο Μελίστας πυροβόλησε προς το πλήθος των συγκεντρωμένων, που εκείνη τη στιγμή υποχωρούσαν, τραυματίζοντας θανάσιμα τον Καλτεζά στο κεφάλι. Η είδηση της δολοφονίας δημιούργησε ένταση και οδήγησε στην κατάληψη από ομάδες αντιεξουσιαστών του κτηρίου του Χημείου, το οποίο εκκενώθηκε την επομένη (18/11) μετά από επιχείρηση της αστυνομίας.

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1988 ο Μελίστας καταδικάστηκε φυλάκιση 2.5 ετών με αναστολή, όμως στις 26 Ιανουαρίου 1990 το Μικτό Ορκωτό Εφετείο τον αθώωσε, αποδεχόμενο πως επρόκειτο μεν για ανθρωποκτονία από πρόθεση αλλά εν βρασμώ ψυχικής ορμής και σε κατάσταση άμυνας.