Ανάσταση: νίκη της ζωής

Με φόβο και απελπισία προσέρχονται οι πιστοί χριστιανοί, ιδίως οι ορθόδοξοι, σε τούτο το Πάσχα. Γιατί πώς να εορτάσουν την εορτή των εορτών και πώς να πανηγυρίσουν το πανηγύρι των πανηγυριών, την ώρα που τα πνευματικά τους αδέλφια σκοτώνονται μεταξύ τους στην Ουκρανία;

Ίσως οι πιο ψύχραιμοι να παρηγορούνται ενθυμούμενοι πως ποτέ δεν έπαψαν οι πόλεμοι. Και οι πλέον γνωστικοί να αναλογίζονται πως έτσι κι αλλιώς όλοι οι πόλεμοι αδελφοκτόνοι είναι· οργανωμένες δολοφονίες ανθρώπου από άνθρωπο. Και ότι, παρ’ όλα αυτά, η ζωή δεν σταματά, συνεχίζεται. Και όλα είναι κύκλος: εναλλαγή σκότους και φωτός, πλούτου και φτώχειας, καλοσύνης και κακίας, θανάτου και ζωής.

Και όμως! Η ζωή δεν είναι κύκλος. Κανένας πόλεμος και καμιά καταστροφή, απ’ όσα τουλάχιστον συνέβησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν έθιξαν τόσο ριζικά την υπόσταση του δυτικού ανθρώπου όσο τούτη εδώ η σύρραξη και όλα όσα αναγγέλλονται σαν συνέχειά της. Διότι –ας το πούμε και αυτό– δέκα είναι οι πληγές του Φαραώ και είναι ζήτημα αν μέχρι τώρα έχουμε δει τις τρεις ή τέσσερις απ’ αυτές. Ξεκινήσαμε με την οικονομική κρίση, περάσαμε στην πανδημία και τώρα ζούμε τη διάλυση ενός έθνους στην καρδιά της Ευρώπης. Μιλάμε για πυρηνικό ολοκαύτωμα σαν πιθανό ενδεχόμενο, η φτώχεια εισρέει σαν τσουνάμι στον πρώτο κόσμο, οργουελοποιείται η πολιτική και τα μήντια. Και ποιος ξέρει τι ακολουθεί;

Ζούμε την αποτυχία του δυτικού πολιτισμού, που δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο αυτοκαταστρεφόμενος, πολεμώντας εναντίον φανταστικών ή πραγματικών βαρβάρων. μαζί μ’ αυτό ζούμε και την αποτυχία των συμβατικών θρησκειών, που αποδεικνύονται για μια ακόμα φορά εξαρτήματα του ανθρώπου της φθοράς. Ακόμα και η αγάπη, το έλεος και η δικαιοσύνη, στα στόματα των θρησκευτικών ηγετών γίνονται μετωνυμίες της έχθρας, της οργής και της εκδίκησης.

Αναρωτιέμαι: Μπορεί κανείς τέτοιες ώρες να βρει παρηγοριά στη νοσταλγική θρησκευτικότητα των πασχαλινών ή οποιωνδήποτε άλλων λαογραφικών εθίμων; Μπορεί να επαναπαυθεί στο μεταφυσικό υπερκατόρθωμα ενός χολυγουντιανού Χριστού που σάρωσε, δήθεν, τους κακούς, και επέβαλε τη δικαιοσύνη χάρη στη θεϊκή του δύναμη, ή στις συμβολικές λατρείες του φυσικού κύκλου (Χειμώνας, Άνοιξη κ.ο.κ.);

Δεν ξέρω· ίσως να μπορεί… Πάντως η δική μου προσωπική απάντηση στο συλλογικό και υπαρξιακό αδιέξοδο του κόσμου μας, θρησκευομένου και μη, είναι η πίστη στην Ανάσταση. Πίστη, όχι σε μια θεωρητική απλώς πεποίθηση για κάτι που συνέβη στο ιστορικό παρελθόν, αλλά σαν προσπάθεια συμμετοχής σε μια ζωντανή εμπειρία· σε μια ενεργή πράξη.

Πάσχα στα εβραϊκά σημαίνει «πέρασμα», «διάβαση». Για τους Εβραίους είναι η απελευθέρωση από τη δουλεία του Φαραώ. Για τους χριστιανούς είναι το πέρασμα από την επικράτεια του θανάτου στο βασίλειο της ζωής.

Όμως τι είναι ζωή; Για όσους πιστεύουν στην Ανάσταση, η ζωή δεν είναι φυσική επιβίωση. Αυτή είναι απλώς ένα βήμα προς τη ζωή· και μάλιστα βήμα μετέωρο. Τη ζωή δεν την κερδίζουν οι πρωταθλητές της επιβίωσης. Την κερδίζουν, παρά τις ήττες και τις αποτυχίες τους, εκείνες οι υπάρξεις που παραμένουν αυθεντικές μέσα σε όλα όσα τις καλούν να ψευτίσουν. Το είχαν υποψιαστεί οι αρχαίοι τραγικοί και το διακήρυξε με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο ο Πλάτων (Πολιτεία 361e-362a): ο δίκαιος θα μαστιγωθεί, θα βασανιστεί, θα τον ρίξουν στη φυλακή, θα τον τυφλώσουν με πυρωμένα δαυλιά και, αφού πάθει όλα τα κακά, στο τέλος θα τον παλουκώσουν. Και έτσι θα μάθει…

Αυτό προσπαθούμε και εμείς εορτάζοντας την Ανάσταση: να μάθουμε πώς μένει κανείς ζωντανός στις συνθήκες του θανάτου, δίκαιος μέσα στην αδικία, άφθαρτος μέσα στη φθορά. Αυτό σπουδάζουμε (όχι σαν διανοητική θεωρία, αλλά σαν εμπειρικό βίωμα, πάθος και υπαρκτική δεξιότητα μαζί) όσοι συμμετέχουμε στη νηστεία και στις ακολουθίες της Σαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας, τα ψυχοσάββατα, τις προηγιασμένες λειτουργίες, τους χαιρετισμούς, τον Μεγάλο Κανόνα, τις καθημερινές μεγαλοβδομαδιάτικες συνάξεις, στην αναστάσιμη θεία λειτουργία.

Ο Χριστός της χριστιανικής εκκλησίας ανέστη «εκ νεκρών». Νίκησε τον θάνατο, όχι προσπερνώντας τον, αλλά διαπερνώντας τον — πέρασε στη ζωή διά του θανάτου. Οι χριστιανοί εμβαπτίζουμε τελετουργικά τα δικά μας πάθη στο πάθος του θεανθρώπου και έτσι μαθαίνουμε να διακρίνουμε τα βάσανα και τις ήττες σαν πέρασμα προς την πραγματική αλήθεια και την όντως ζωή.

Αυτή είναι η ελπίδα όλων των αδικοχαμένων, που μέσα στην απώλειά τους, στην ήττα τους από τους ισχυρούς του κόσμου τούτου, φρόντισαν να μη χάσουν έναν ελάχιστο κόκκο προσωπικής αυθεντικότητας και αλήθειας.

Ο Χριστιανισμός δεν είναι ιδεολογία. Στον βαθμό που εκπίπτει σε ιδεολογία, τότε γίνεται μέρος του προβλήματος του κόσμου τούτου.

Πιστεύω, λοιπόν, στην Ανάσταση, θα πει συστοιχώ τη ζωή μου, όλη μου την ύπαρξη, με το πρόσωπο του αναστημένου. Συντονίζω τη δική μου ζωή στη δική του εκούσια θυσιαστική αυτοπροσφορά· και φιλοδοξώ και ελπίζω να συμμετέχω στο επίτευγμά του, στην Ανάσταση — που καταλήγει τελικώς σε κοινό υπαρξιακό μας επίτευγμα, στην κοινή μας πράξη: στην κοινότητα των αγίων.