Αυτήν την περίοδο μιλήσαμε με πάρα πολλούς ανθρώπους, φίλους, γνωστούς και αγνώστους. Το ερωτηματολόγιο της ΗΠΖ ήρθε να καλύψει μία ανάγκη και δική μας και πολλών, που ήθελαν να απαντήσουν.

Ένα πανδημικό test δημοκρατίας για τα ελληνικά media

Σόνια Χαϊμαντά / Δημοσιογράφος, διδάσκουσα Π.Δ. 407 στο τμήμα ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ

Είναι προφανές ότι η έρευνα του “Η πόλη ζει” κάνει την έκπληξη, ίσως και τη διαφορά, παραδίδοντας στο αναγνωστικό κοινό μια εξαντλητική πολύπτυχη “βεντάλια” λογικοφανών ή και μη αναμενόμενων απαντήσεων, αναφορικά με τη στάση των πολιτών απέναντι στην υγειονομική και οικονομική κρίση του κορωνοϊού.

Ωστόσο, ιδιαίτερα στην ενότητα που αφορά στην κατανάλωση ΜΜΕ, η συνολική εικόνα των απαντήσεων γεννά και νέες απορίες καθώς σκιαγραφεί έναν αναμορφωμένο χάρτη σχέσεων πολίτη – media, με γκρίζες ζώνες, πολλούς άγνωστους Χ και μεταβλητές.

Αποτελεί η σφαίρα επιρροής των MME μια συμπαγής μπάλα με περιορισμένες κεντρόφυγες δυνάμεις, ή μια φούσκα που και στην περίπτωση της πανδημίας ήταν και είναι έτοιμη να σκάσει ανά πάσα στιγμή; Αποτελεί το μιντιακό στερέωμα ένα αφ’ υψηλού βάθρο των εκπροσώπων της Πολιτείας (πρωθυπουργός, λοιμωξιολόγοι, υφυπουργοί – διαχειριστές κρίσεων), μια «αρένα» σύγκρουσης συμφερόντων, ή μια επίπεδη «αγορά» δημοσίου διαλόγου με interactivity και ερείσματα πολυφωνίας;

Το βέβαιο είναι ότι δεν είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε τα συμπεράσματα του ερωτηματολογίου για τα ΜΜΕ αν δεν τα εντάξουμε, δεν τα προσεγγίσουμε ολιστικά, σε συνάρτηση με άλλες παραμέτρους, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και αξιακές.

Αποφεύγοντας υπεραπλουστεύσεις, θα πρέπει να δούμε αν και στην περίπτωση της πανδημίας, τα ΜΜΕ λειτούργησαν ως «καθρέφτες» μιας ώριμης κοινωνίας ή ως διαβιβαστές και πολλαπλασιαστές της κυρίαρχης γραμμής και τάξης, αν δηλαδή επέλεξαν να ακολουθήσουν τη διαδραστική προσέγγιση – παίζοντας το “χαρτί” της δημοκρατίας και πλουραλισμού – και να αφουγκραστούν τους φόβους, τις αγωνίες, τις απορίες των πολιτών ή αν προτίμησαν ή αναγκάστηκαν, λειτουργώντας αυτοσυντηρητικά, να περιοριστούν σε ρόλο μεταφραστή, κομιστή, διερμηνέα της κεντρικής πολιτικής και συστημικής γραμμής.

Σε κάθε περίπτωση, οι πολίτες φάνηκαν να έχουν γνώση των φίλτρων που χρησιμοποιούνται, έχοντας εμπειρία από τον πρότερο έντιμο ή …ανέντιμο βίο των Μέσων, επιλέγοντας να «παρακολουθούν ειδήσεις» στην συντριπτική τους πλειονότητα με την ένταση της παρακολούθησης να βαίνει μειούμενη, όσο κατεβαίνουμε σε ηλικιακές κατηγορίες.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι 65+ επέδειξαν τη μεγαλύτερη πίστη στα δελτία ειδήσεων, κυρίως στην τηλεόραση, στην οποία γύρισαν την πλάτη οι νεαρότερες ηλικίες.
Η έρευνα μας είπε αυτό που ήδη περιμέναμε: Για τη χαμηλή διείσδυση του Ραδιοφώνου, προφανώς λόγω του περιορισμού των μετακινήσεων με το αυτοκίνητο.

Για την περαιτέρω απαξίωση των εφημερίδων που έχασαν άλλο ένα 18% της κυκλοφορίας τους (στο ήδη -70% ποσοστό απώλειας τα τελευταία 10 χρόνια), για την ολοένα αυξανόμενη διείσδυση των sites.

Εδώ όμως έχουμε μια ανατροπή: Όλο και περισσότερο ενηλικιώνεται και ωριμάζει το κοινό των online εφημερίδων και των social media με την κουλτούρα της εύκολα προσβάσιμης και δωρεάν χρήσης Μέσων να καθίσταται κυρίαρχη, προκαλώντας ωστόσο σημαντικές αναταράξεις σε θέματα δημοκρατίας μιας και οι νεοεισερχόμενοι χρήστες της τρίτης ηλικίας, είναι αρκετά επιδεκτικοί στα fakenews και στο clickbait.

Εντυπωσιακό είναι ότι 1 στους 2 τηλεθεατές ηλικίας 36-49 ετών χαρακτηρίζουν «κακή» την ενημέρωση από την τηλεόραση, ένα μέσον που στην εποχή της πανδημίας προβιβάζεται μεν, όχι με καλή διαγωγή δε, καθώς οι συντριπτικές πλειοψηφίες των επιμέρους ηλικιακών κατηγοριών δίνουν αρνητικό πρόσημο.

Η απουσία άλλων θεμάτων από τα ΜΜΕ, πλην της επιδημίας, αποτελεί ένα λογικό παρακολούθημα για τους συμμετέχοντες στην έρευνα.

Πάντα τα Μέσα στην Ελλάδα, κυρίως η τηλεόραση, διακατέχονται από εμμονές: Προάγονται τα μονοθεματικά δελτία που συνδυάζουν ενημέρωση μετά παραθυράτων σχολιαστών – έτσι γλιτώνουν και μισθούς ρεπόρτερ και έξοδα ρεπορτάζ -υιοθετείται το μοντέλο του παρουσιαστή – «καθοδηγητή», απομίμηση και ρέπλικα ενός μονοκρατορικού μοντέλου με χαρακτηριστικά «πατερούλη» που οδηγεί την κοινή γνώμη, ενώ απαξιώνονται σημαντικά ζητήματα πέραν του «κεντρικού» και επίμαχου όπως η διεθνής ειδησεογραφία ή οι τοπικές ελληνικές ειδήσεις (πολύ μακριά από την Αθήνα, άρα αδιάφορα).

Ο όλος προβληματισμός πάντως σχετίζεται με τον αιώνιο και διαχρονικό λαϊκό γρίφο με την «κότα και το αβγό». Ο πολίτης έφτιαξε τα media στα μέτρα του, σαν καθρέφτη της κοινωνίας όπου ζει, ή τα media έπλασαν τον πολίτη; Το ερώτημα παραμένει διαχρονικά ανοικτό…Εξαρτάται από το επίπεδο της Δημοκρατίας.

Η γνώμη μας

Και αν ο μεγάλος χαμένος φαίνεται από τα στοιχεία να είναι το ραδιόφωνο και οι εφημερίδες, κατά τη γνώμη μας, χρειάζεται αλλού να στρέψουμε την προσοχή μας. Στους μεγάλους κερδισένους, τα sites και τα social. Υπάρχει, πάντα θα υπάρχει, η παράμετρος της έγκυρης και σοβαρής ενημέρωσης. Που σέβεται τον αναγνώστη, την είδηση, την κατάσταση.

Με την δική μας οπτική, άπειρες ήταν οι στιγμές που site στο κυνηγητό του «κλικ» γελοιοποιήθηκαν, παραπληροφόρησαν, απέκρυψαν και τελικά, έχασαν ακόμα περισσότερο την σοβαρότητά τους.

Ακόμα πιο τραγελαφική ήταν η κατάσταση στα social, όπου εκεί διάφοροι τύποι θεωρούν ότι είναι αρχισυντάκτες, δημοσιογράφοι, αναλυτές και «επιστήμονες».

Δεκάδες ποστ που αναπαρήγαγαν fake news, μη διασταυρωμένες ειδήσεις, μοχθηρές ανακοινώσεις, ηλιθιότητες και έσπερναν πανικό και διχασμό. Το διαδίκτυο όλο και περισσότερο ευτελίζεται και όχι πολύ αργά, θα κριτικαριστεί (όπως έγινε και με την τηλεόραση) από μεγάλες μερίδες. Αξιοσημείωτα τα μεγάλα ποσοστά που δεν ενημερώνονταν ούτε από sites.

Τέλος, για να πούμε και κάτι θετικό, respect σε ευφυολογήματα και αστεία που βοήθησαν στην αποδραματοποίηση της κατάστασης και χάρισαν γέλιο σε πολλούς από εμάς.

Πλατφόρμα: https://kwiksurveys.com/
Διάρκεια: 28 Απριλίου – 8 Μαΐου 2020 | Πλήθος απαντήσεων: 1410
• Ποσοστό Συμμετοχής Ανδρών / Γυναικών*: 40% / 60%
• Συμμετοχή ανά Ηλικιακή κατηγοριοποίηση*: 18-24: 8%, 25-35: 19%, 36-49: 35%, 50-65: 34%, 65 και άνω: 6%
• Οικογενειακή Κατάσταση*: Μόνος/η: 30%, Δύο άτομα: 24%, Με παιδιά (1): 16%, Με παιδιά (2) 19%, Με παιδιά (3+): 4%, Άλλο: 7%
• Οικονομική κατάσταση*: Κακή: 16%, Μέτρια: 67%, Καλή: 18%
• Τετραγωνικά μέτρα χώρου διαμονής κατά την καραντίνα*: έως 50 τμ. 13%, 51-70 τμ. 19%, 71-100 τμ. 40%, 101 τμ. και άνω: 28%
• Εργασία κατά την περίοδο της καραντίνας*: καθόλου: 38%, εκ περιτροπής: 11%, τηλε-εργασία: 24%, κανονικά: 16%, άνεργος-η: 10%
• Τόπος Διαμονής*: Αθήνα: 76%, Επαρχία: 21%, Εξωτερικό: 4%

*Λόγω αυτόματης στρογγυλοποίησης από την πλατφόρμα, ενδέχεται το σύνολο να είναι από 98-102%