Όποιος είχε την ευκαιρία να διαβάσει τα τελευταία άρθρα που έγραψα θα έχει συνειδητοποιήσει ότι ένα από τα θέματα στο οποίο επιστρέφω συχνά είναι αυτό της «τεχνητής νοημοσύνης».
Στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να εμβαθύνουμε σε ένα θέμα που απαιτεί να αντιμετωπίσουμε ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα για την ύπαρξή μας: υπάρχει κάτι ιδιαίτερο και μοναδικό στον άνθρωπο; Υπάρχει κάτι που μπορεί να ονομαστεί «ψυχή»… και πού κατοικεί; Τι είναι η συνείδηση; Είναι χαρακτηριστικό στοιχείο μόνο του ανθρώπινου είδους; Τι μπορεί να οριστεί ως νοημοσύνη; Τι είναι η διανόηση; Υπάρχει ελεύθερη βούληση;
Η τεχνητή νοημοσύνη απαντά εν μέρει σε μερικά από αυτά τα ερωτήματα με κίνδυνο να αδειάσει τη ζωή μας από νόημα, εξαλείφοντας εκείνα τα «μεταφυσικά» συστατικά που κάνουν το μυστήριο της ζωής μοναδικό, ανεπανάληπτο και ελεγειακό.
Ωστόσο, υπάρχουν χώροι αναποφασιστικότητας στους οποίους η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Χώροι αβεβαιότητας που βγαίνουν από κάθε λογική και κάθε σύνταξη. Χώροι απρόβλεπτου που αρνούνται να ενταχθούν στην κατανόηση και την πρόβλεψη.
Αυτοί είναι οι χώροι στους οποίους η επιστήμη δίνει τη θέση της στην τέχνη και την ανθρώπινη ευαισθησία, που μοιάζουν να είναι οι μόνες γλώσσες ικανές να εκφράσουν τις αποχρώσεις που χαρακτηρίζουν μια πραγματικότητα τόσο περίπλοκη που δεν μπορεί να περιληφθεί σε καμία λογική.
Με αυτόν τον τρόπο γεννιούνται εξαιρετικά εκλεπτυσμένες ανθρώπινες εκφράσεις, με αφοπλιστική ομορφιά και πολυπλοκότητα, όπως η τραγωδία, το θέατρο, η μουσική, η ποίηση…
Ίσως αυτός είναι ο λόγος που πολλοί πρωταγωνιστές του ελληνικού έπους είχαν θεϊκές συνιστώσες ή βρέθηκαν αναγκασμένοι να διαπραγματευτούν με θεϊκές δυνάμεις ξένες προς κάθε ντετερμινισμό. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που ο Αχιλλέας γεννήθηκε από μια θεότητα της θάλασσας και κάνει τον τρωικό πόλεμο μια εκπληκτική περιπέτεια.
Μεγάλος, απέραντος Αχιλλέας. Ήρωας ανάμεσα στους ήρωες, θεϊκός ανάμεσα στους ανθρώπους, γενναιόδωρος ανάμεσα στους θνητούς, μας εκπλήσσει εδώ και γενιές με την απερισκεψία του, που τον ωθεί να αποδεχθεί τη σύγκρουση με τον Έκτορα, παρά τις σκοτεινές προφητείες της Πυθίας.
Αυτό που μας εκπλήσσει, ωστόσο, είναι η πιο αναμενόμενη δράση, η πιο συνεπής από την εσωτερική λογική του δράματος. Θα μπορούσε ο Αχιλλέας να είχε αποφύγει τη μάχη; Η ίδια η σκέψη μας προκαλεί μια περίεργη και λεπτή ναυτία. Όχι. Αυτός ο μεγάλος ήρωας έπρεπε να πολεμήσει! Η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη, αναπόφευκτη, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φύση του!
Αλλά τότε η επιλογή του Αχιλλέα εξακολουθεί να έχει νόημα υπό το πρίσμα του αναπόφευκτου; Θα μπορούσε ο Όμηρος να στερήσει τη θέλησή του από τον ήρωα και να εμπιστευτεί τις πράξεις του σε μια απλή μοιρολατρία, μετατρέποντας την επιλογή σε μια οντολογική ταυτολογία; Με τίποτα! Η επιλογή του Αχιλλέα, η θέλησή του, ήταν απαραίτητη για να δώσει νόημα στη δράση. Ένας Αχιλλέας που δεν διαλέγει δεν θα άξιζε τίποτα περισσότερο από έναν «ρομποκόπ», έναν «εξολοθρευτή» χωρίς δόξα και ηρωισμό.
Ο Αχιλλέας κινείται σε έναν χώρο ανάγκης στον οποίο η πρόβλεψη προσφέρει λογική και συνοχή. Αυτή είναι η δομή πάνω στην οποία περιστρέφεται σχεδόν όλη η ελληνική τραγωδία. Μια εξαιρετικά σύνθετη ψυχολογική και πολιτισμική δομή που, ίσως, εναρμονίζεται περισσότερο από κάθε άλλη με τον ιστό της πραγματικότητας.
Είναι πιθανό ολόκληρη η ζωή μας να βασίζεται στις εντάσεις που συμβαίνουν μεταξύ της αντιληπτής ανάγκης και της σημαντική δράσης. Θα μπορούσε σχεδόν να ειπωθεί ότι η βαθιά κατανόηση της φύσης μας, του «grund» μας, μας κάνει κατά κάποιο τρόπο συνεργούς και συμμετέχοντες στο πεπρωμένο μας, μετατρέποντας την αδυσώπητη μοίρα σε «ελεύθερη μοιρολατρία». Η ελεύθερη βούλησή μας θα μεταφραζόταν έτσι στην ικανότητα να ζούμε τη φύση μας συνειδητά.
Υποθέτω ότι δεν ήταν τυχαίο ότι στους Δελφούς, στην πρόσοψη του ιερού του Απόλλωνα, ήταν σκαλισμένη η περίφημη φράση: «γνώθι σαυτόν»!
