Το «υβρίδιο» ανθρώπου και λύκου είναι πολύ δημοφιλές τόσο στις λαϊκές παραδόσεις, όσο και στη λογοτεχνία τρόμου. Ποια αλήθεια όμως κρύβεται πίσω από τον επίμονο και πανταχού παρόντα θρύλο;
Η παράδοση για ανθρώπους που μεταμορφώνονται σε λύκους αλλά και σε άλλα άγρια θηρία είναι πανάρχαια και χάνεται στα βάθη της προϊστορίας. Αποτελεί τα υπολείμματα της συλλογικής μνήμης του είδους μας, προτού ο άνθρωπος αποκτήσει αυτοσυνείδηση και θέσει τις βάσεις του πολιτισμού. Η λέξη λυκάνθρωπος υπάρχει σε όλες τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες με διάφορες παραλλαγές. Στη Βρετανία και στις αγγλόφωνες χώρες ο λυκάνθρωπος ονομάζεται werewolf. Στη Γερμανία, ο λυκάνθρωπος λέγεται wer-wolf, στην Ισπανία lob-ombre, στην Πορτογαλία lob-omem, στην Ιταλία lupo-manaro και στη Γαλλία και τις γαλλόφωνες χώρες loupgarou. Ο λύκος είναι ένα ζώο με ιδιαίτερη σχέση στη μυθολογική αλλά και στη μαγική παράδοση. Δεν είναι ένα συνηθισμένο αρπακτικό. Διαθέτει κάτι απόκοσμα αλλόκοτο – κάτι που τον συνδέει άμεσα με το υπερφυσικό. Είναι ον ημινυκτόβιο, σιωπηλό και γκρίζο. Τα μάτια του λάμπουν κόκκινα στο φως της φωτιάς και κιτρινοπράσινα στο φεγγαρόφωτο. Το ανατριχιαστικό αλύχτισμά του συμπληρώνει την εικόνα ενός όχι ακριβώς φυσιολογικού ζώου. Με άλλα λόγια, είναι πλάσμα που διαθέτει κάτι το φευγαλέα δαιμονικό.
Στην Ευρώπη η λυκανθρωπία θεωρείτο μια άλλη εκδοχή της μαγείας. Άνθρωποι μεταμορφώνονταν σε λύκους και κατασπάραζαν ανθρώπους μέσα στη νύχτα. Περιγραφές μαγικών σάμπατ αναφέρουν μάγισσες που μεταφέρονται στον τόπο της τελετουργίας πάνω σε λύκους. Σε ορισμένες από τις τελευταίες, οι μάγισσες μεταμορφώνονταν σε αγέλες λύκων που περιπλανούνταν στην ύπαιθρο. Ένας παλιός λετονικός θρύλος αναφέρει ότι ανήμερα τα Χριστούγεννα άρχιζε η δωδεκαήμερη πορεία μιας αγέλης χιλιάδων λυκανθρώπων που είχαν οδηγό τον ίδιο το διάβολο με μορφή λύκου.
Η σχέση των λυκανθρώπων με τη σελήνη (πανσέληνο, νέα σελήνη) είναι πασίγνωστη και σχετίζεται με την ιδιότητά τους ως πλάσματα της νύχτας με την κυριολεκτική και μεταφορική/μαγική έννοια. Όταν οι λυκάνθρωποι τραυματίζονταν ή σκοτώνονταν, επέστρεφαν στην αρχική ανθρώπινη μορφή τους. Παραδοσιακά οι λυκάνθρωποι προτιμούσαν τη σάρκα των παιδιών και ιδιαίτερα των μικρών κοριτσιών. Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε ότι ο λυκάνθρωπος συνδυάζει δυο πανανθρώπινα και πανάρχαια ταμπού: του κανιβαλισμού και της σεξουαλικής διαστροφής.
Στη νεότερη ελληνική παράδοση θα πρέπει να αναζητήσουμε τους λυκανθρώπους κάτω από το όνομα των πασίγνωστων καλικαντζάρων. Σας φαίνεται περίεργο; Κι όμως τα περιβόητα αυτά σκανταλιάρικα πλάσματα του Δωδεκαημέρου δεν είναι τόσο αθώα όσο πρεσβεύει η μεταγενέστερη παράδοση. Απλώς, η παλιότερη μορφή του φρικαλέου ανθρωποφάγου πλάσματος της νύχτας εκφυλίστηκε στην καρικατούρα του γραφικού ξωτικού που παρενοχλεί τις νοικοκυρές την περίοδο μεταξύ Χριστουγέννων και Φώτων. Οι καλικάντζαροι χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Οι καλικάντζαροι της πρώτης κατηγορίας είναι συνήθως γιγαντόσωμοι, μαύροι και σκεπασμένοι από κατσαρό τρίχωμα. Στα χέρια τους έχουν τεράστια γαμψώνυχα. Ο δεύτερος –και κυριαρχικός– τύπος καλικάντζαρου είναι πιο μικρόσωμος. Τα πλάσματα αυτά είναι μαύρα αλλά άτριχα, παραμορφωμένα και έχουν διάφορα κουσούρια. Είναι σχετικά αβλαβή και περισσότερο ενοχλητικά παρά επικίνδυνα.
- Στην Ελλάδα, ακόμα και στον 4ο π.Χ. αιώνα, στο όρος Λύκαιο (Αρκαδία) πραγματοποιούνταν τελετουργική ανθρωποφαγία. Στην πανήγυρη του Λυκαίου Διός θυσιαζόταν ένα παιδί. Όποιος τύχαινε να φάει από το κρέας του παιδιού «μεταμορφωνόταν» σε λύκο κι έφευγε στην ερημιά, για να ξαναγίνει άνθρωπος αν μέσα στα εννέα χρόνια που ακολουθούσαν δεν δοκίμαζε ανθρώπινο κρέας.
- Από τη Γαλλία έρχεται η πολύ γνωστή περίπτωση του τέρατος του Ζεβωντάν το οποίο πρωτοεμφανίστηκε το 1764 και σε διάστημα είκοσι χρόνων είχε κατακρεουργήσει δεκάδες ανθρώπους και ζώα. Δεν ήταν απλός λύκος και η ύπαρξή του είναι ιστορικά τεκμηριωμένη πέραν πάσης αμφιβολίας. Η μεγάλη διαμάχη ήταν, και εξακολουθεί να είναι, σχετικά με τη φύση του.
- Ο μυθολογικός/μαγικός συμβολισμός του λύκου είναι εκείνος των χθόνιων, σκοτεινών δυνάμεων. Ανατρέχοντας στις πιο πρωτόγονες και λιγότερο «φτιασιδωμένες» μυθολογίες, βλέπουμε ξεκάθαρα τον αρχικό συμβολισμό του λύκου. Στην κελτική μυθολογία ο λύκος καταβροχθίζει τον ήλιο. Ο σκανδιναβικός λύκος Φένρις είναι εκείνος που φέρνει το κακό. Οι παραδοσιακές μάγισσες έχουν πάρε δώσε με λύκους.
