Από την Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη
Κανθάρου λιμήν
Ο λιμήν του Κανθάρου – το κεντρικό και εμπορικό λιμάνι – ήταν ο μεγαλύτερος από τους τρεις λιμένες του Πειραιώς και ονομαζόταν “μέγας λιμήν”. Η ονομασία του προέκυψε είτε λόγω του σχήματός του (“κάνθαρος”: σκαθάρι) είτε λόγω ενός εγχωρίου ήρωος που είχε το όνομα αυτό.
Από το έργο “Περί Ἀθηνῶν” του Μενεκλέους μαθαίνουμε:
“Ἔχει δὲ ὁ Πειραιεύς λιμένας τρεῖς, πάντας κλειστούς. Εἷς μὲν ἔστιν ὁ Κανθάρου λιμήν καλούμενος, ἐν ὧ τά νεώρια ἑξήκοντα, εἶτα Ἀφροδίσιον, εἶτα κύκλω τοῦ λιμένος στοαί πέντε.” [Έχει ο Πειραιάς τρία λιμάνια, κλειστά ολα. Ένα είναι ο αποκαλούμενος Κάνθαρος, στο οποίο υπάρχουν εξήντα νεώρια, έπειτα το Αφροδίσιον, έπειτα σε κύκλο γύρω από το λιμάνι είναι πέντε στοές.]
Ο Κάνθαρος χωριζόταν σε τρεις ζώνες: τον Ἀλκιμο, το Εμπόριον και την Ηετιώνεια ακτή. Στο Εμπόριον γίνονταν οι μεταφορές των εμπορευμάτων και η αποθήκευσή τους.
Ο Λέων του Πειραιώς, το περίφημο άγαλμα λέοντος που συναντάμε στο λιμάνι, είναι αντίγραφο του αυθεντικού, το οποίο βρίσκεται στην είσοδο του Ναυστάθμου της Βενετίας και πιθανολογείται πως είναι ταφικό μνημείο κάποιου σημαντικού ανδρός.
Κατά την διάρκεια των Διισωτηρίων, της μεγάλης θερινής εορτής του Πειραιώς κατά τον μήνα Σκιροφοριώνα, στο λιμάνι λάμβαναν χώρα αγώνες ταχύτητας πλοίων με εφήβους κωπηλάτες.
Λιμήν Ζέας
Από το λεξικό του Ησυχίου μαθαίνουμε πως:
“Εἷς τῶν ἐν Πειραιεἶ λιμένων, οὕτω καλούμενος ἀπὸ τοῦ καρποῦ τῆς ζειᾶς”. [Ένα από τα λιμάνια του Πειραιά έτσι αποκαλείται από τον καρπό της ζειάς].
Μια άλλη εκδοχή θέλει το λιμάνι να έχει ονομαστεί από τον βωμό της θεάς Εκάτης Ζέας, που υπήρχε εκεί.
Η οχύρωση της πειραϊκής ακτής πραγματοποιήθηκε επί άρχοντος Κόνωνος το 394 π.Χ. και ο οχυρωματικός περίβολος είναι σχεδόν 4 χλμ.
Το λιμάνι της Ζέας αποτελούσε τον μεγαλύτερο πολεμικό λιμένα του Πειραιώς. Εκεί εντοπίζουμε και τους νεωσοίκους, που παρείχαν φύλαξη και προστασία των τριήρων, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες.
Στο μέρος του λιμένος που σήμερα ονομάζεται “Βοτσαλάκια”, υπήρχε Ασκληπιείο και το Σηράγγειο. Το Σηράγγειο ανακαλύφθηκε το 1897 και είναι μινυακή κατασκευή. Είναι εν μέρει φυσικό σπήλαιο, το οποίο έχει διαμορφωθεί τεχνητά και ήταν στην αρχαιότητα αφιερωμένο στον τοπικό ήρωα Σήραγγο (σύμφωνα με άλλους ειδικούς, ήταν κατασκευασμένο από τον Σήραγγο). Στο μέρος αυτό υπήρχε και βωμός με χαραγμένη την επιγραφή “ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟΥ”.
Λιμήν Μουνυχίας
Ο λιμήν της Μουνυχίας είναι το σημερινό ονομαζόμενο “Μικρολίμανο”.
Εδώ πρωτοκατοικείται ο Πειραιάς περίπου στην τελική νεολιθική εποχή (4.500 – 3200 π.Χ.) στην δυτική πλευρά του λόφου της Καστέλλας.
Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες, Θράκες, Κρήτες, αλλά κυρίως Μινύες.
Από το λεξικό Σουίδα, αλλά και από το “Ἀττικῶν ὀνομάτων συναγωγή” του Παυσανίου μαθαίνουμε πως ο Πειραιάς τα πολύ παλιά χρόνια ήταν νησί:
“Πρότερον ο Πειραιεύς νήσος, ὅθεν καὶ τοὔνομα εἴληφεν ἀπὸ τοῦ διαπερᾶν” [Αρχικά ο Πειραιάς ήταν νησί, από όπου και έχει λάβει το όνομά του, επειδή διαπερνάς (την θάλασσα για να φτάσεις σε αυτόν).]
…αλλά και για τον Μινύα ήρωα Μούνυχο:
“οὗ τὰ ἄκρα Μούνυχος κατασχών Μουνυχίας Ἀρτέμιδος ἱερόν ἱδρύσατο” [του οποίου τα άκρα ο Μούνυχος μόλις κατέκτησε, ίδρυσε ιερό της Μουνυχίας Αρτέμιδος].
Ο Παυσανίας μας πληροφορεί πως το Ιερό δεν βρισκόταν στην Ακρόπολη (στον σημερινό Προφήτη Ηλία), αλλά κοντά στο λιμάνι (πλησίον του σημερινού Ναυτικού Ομίλου).
Την πληροφορία πως ο Πειραιάς ήταν νησί την εντοπίζουμε και στα “Γεωγραφικά” του Στράβωνος:
“Τὸν τε Πειραιά νησιάζοντα πρότερον καὶ πέραν τῆς ἀκτῆς κείμενον οὗτος φασὶν ὀνομασθῆναι”.
Την εποχή που έζησε ο Στράβων, στην περιοχή υπήρχε το Αλίπεδο, μια ελώδης έκταση από το Ν. Φάληρο μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό στο Λιμάνι. Η ένωση του Πειραιώς με την Αττική γη οφείλεται σε προσχώσεις από τον Κηφισσό, στον οποίο άλλοτε χυνόταν ο Ιλισσός και ο Ηριδανός.
