Όλοι εκείνοι «οι μεγαλωμένοι» της Κυψέλης και των γύρω περιοχών δεν έχουν ξεχάσει τις δημοτικές πισίνες. Μια όαση δροσιάς τα καλοκαίρια για τα μικρά παιδιά. Κάποιοι άλλοι ακόμα, δεν ξεχνούν τις κρυφές τους βουτιές στα συντριβάνια της περιοχής και το ξύλο που έτρωγαν όταν τους αντιλαμβάνονταν η μαμά ή ο μπαμπάς. Η διαφορά ήταν ότι στη μία περίπτωση υπήρχε η επίσημη άδεια, ενώ στην άλλη όλα γινόντουσαν υπό τη σκιά του φόβου και της σκανταλιάς. Έχει μια ίντριγκα το «απαγορευμένο».
Στη συμβολή των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας βρισκόταν η δημοτική πισίνα που μάζευε καθημερινά εκατοντάδες παιδιά που πλατσούριζαν με μανία. Η κυρία Καίτη μας λέει πως το θυμάται λες και ήταν χτες. «Παιδί μου, σαν να μην πέρασε μια μέρα από εκείνες τις γλυκές εποχές. Θυμάμαι πως τον γιατρό τον έτρεμα! Όταν όμως ήταν να πάω για να μου δώσει το μαγικό χαρτί που θα με «έριχνε» στην πισίνα ο φόβος εξαφανιζόταν με μιας. Πολλές φορές ήταν και τόπος συνάντησης με τις συμμαθήτριές μου από το σχολείο. Τι χαρά νιώθαμε δεν μπορείς να φανταστείς».
Και τα χρόνια πέρασαν και οι δημοτικές πισίνες ή αλλιώς δεξαμενές είτε καλύφθηκαν με μπετόν, είτε έγιναν συντριβάνια, που δεσπόζουν ακόμα και σήμερα, θυμίζοντάς μας έστω και αμυδρά πως κάτι άλλο υπήρχε πριν εδώ.
Το πρώτο συντριβάνι στην Ελλάδα
Το πρώτο συντριβάνι της Αθήνας, έχει έναν συμβολικό χαρακτήρα για την πόλη. Βρίσκεται στο Ζάππειο και υπενθυμίζει την αρχή της σύγχρονης υδροδότησης της πόλης.
Από την αρχαιότητα η Αττική είχε σημαντικά προβλήματα με τα υδάτινα αποθέματά της. Η λύση δίνεται στις αρχές της δεκαετίας του `30, όταν ολοκληρώθηκαν τα έργα της τεχνικής λίμνης του Μαραθώνα. Για πρώτη φορά διοχετεύτηκε στην Αθήνα άφθονο και καθαρό νερό. Το έργο κατασκευής του φράγματος και την εκμετάλλευση του δικτύου ύδρευσης είχε αναλάβει η αμερικανική κατασκευαστική εταιρεία ULEN. Για να πραγματοποιηθούν τα εγκαίνια της υδροδότησης της Αθήνας, η ULEN κατασκευάζει και δωρίζει στο ελληνικό δημόσιο έναν ηλεκτρικό πίδακα. Το συντριβάνι τοποθετήθηκε σε ειδικό χώρο που είχε διαμορφωθεί στους κήπους του Ζαππείου. Η αρχή της υδροδότησης έγινε τον Ιούλιο του 1931.
Η ημέρα εκείνη θεωρήθηκε ως η πρώτη περάτωση του μεγαλύτερου μέρους των έργων ύδρευσης της πρωτεύουσας.
Τότε τα συντριβάνια, αποκαλούνταν ως «αναβρυτήρια» και αποτελούσαν πόλους έλξης δροσιάς τα καλοκαίρια. Επιπλέον αποτελούσαν διαχρονικά τόπο συνάντησης και αναφοράς για τους Αθηναίους.
«Έβγα στα ρηχά»
Είναι 1964, Ιούνιος, περιμένουμε να περάσει ο μήνας για να φύγουμε για διακοπές στον Ασπρόπυργο στο εξοχικό μας και μετά τον Αύγουστο να πάμε στον Παππού και στην Γιαγιά στη Σίφνο.
Ξαφνικά η μαμά αρχίζει να μας ντύνει εμένα και την αδελφή μου για θάλασσα, μας βάζει το μαγιό μας, το φανελάκι και τα παπούτσια της θάλασσας που δεν είναι τίποτε άλλο από τα παπούτσια που μας χτυπάγανε μπροστά στο πόδι και τα έκοψε και τα κάναμε πέδιλα.
Φεύγουμε από το σπίτι, μένουμε στην Πλατεία του Αγίου Παντελεήμονα και προχωράμε στην πλατεία προς την πλαϊνή πλευρά της εκκλησίας και το ξαφνικά, «ΘΑΥΜΑ ΜΙΑ ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΓΕΜΑΤΗ ΝΕΡΟ».
Δάκρυα στα μάτια, μια δύναμη στα πόδια που θέλει να με ρίξει μέσα χαρά, μεγάλη χαρά.
Η δεξαμενή ήταν μια πισίνα, όπως την λένε σήμερα, περίπου 45 μέτρα μήκος με 7 μέτρα πλάτος μάλλον, που είχε από τη μια πλευρά ρηχά νερά και από την άλλη βαθιά νερά. (γιατί ο πάτος της δεξαμενής ήταν επικλινής κατά το μήκος όπως σήμερα οι πισίνες). Από την πλευρά που ήταν τα βαθιά νερά, υπήρχε μια μαγική χοντρή σωλήνα που έβγαζε πολύ μα πολύ νερό και από την άλλη πλευρά της στα ρηχά υπήρχαν κάτι τρύπες (υπερχείλιση) που το ρούφαγαν. Και οι δύο έκαναν μεγάλο θόρυβο και το νερό ήταν παγωμένο μα πάρα πολύ παγωμένο.
Έμπαινες από τα ρηχά και προχωρούσες και όσο προχωρούσες βάθαινε και το νερό αγκάλιαζε το λαιμό σου και ξαφνικά ακουγόταν η φωνή της κυρίας Νίτσας που ήταν λέει του Δήμου Αθηναίων και πρόσεχε τα παιδιά να μην πνιγούν, να λέει «έβγα στα ρηχάααα».
Παίζαμε με τα άλλα παιδιά με τα νερά γελούσαμε και ήμασταν ευτυχισμένα γιατί ήμασταν όλα τα παιδιά της γειτονιάς μαζί, πάρα πολλά παιδιά, σαν μια οικογένεια.
Έλα όμως που η εμπειρία δεν είχε τελειώσει. τα Θεοφάνεια μας πήρε ο μπαμπάς μου και πήγαμε πάλι στη δεξαμενή. Λες να κάνουμε μπάνιο με ζεστό νερό σκέφτηκα; Όχι εκείνη την ημέρα ήταν πάρα πολύς κόσμος και ρίξαμε το Σταυρό στη δεξαμενή όπως το θέλει το έθιμο των Θεοφανείων.
Το χειμώνα όταν μεγάλωσα και άλλο την μετατρέπαμε σε γήπεδο 25 Χ 25 και παίζαμε μπάλα κάθε μέρα.
Θα μου μείνει αξέχαστη η δεξαμενή, που μας αγκάλιαζε και χειμώνα και καλοκαίρι, τώρα είναι θαμμένη και άθικτη στην πλαϊνή πλευρά της εκκλησίας από την πλευρά της Πιπίνου.
Περικλής Φραντζέσκαρος
«Πριν μπούμε στο νερό κάναμε την προσευχή μας»
Όταν ήμουν 10 χρονών υπήρχε στον Άγιο Παντελεήμονα ένα δημοτικό κολυμβητήριο όπως το λέγαμε, με γλυκό νερό, που ανανεώνονταν συνεχώς και μια στοιχειώδη περίφραξη. Για να μπορούμε τα παιδιά να κάνουμε μπάνιο έπρεπε να περάσουμε μια ορισμένη διαδικασία. Πηγαίναμε στον γιατρό του δήμου που μας εξέταζε και μας έδινε το χαρτί για το αν μπορούμε να μπούμε ή όχι στην πισίνα. Με τη σειρά μας δίναμε τα χαρτιά στον φύλακα που βρισκόταν πάντα στην είσοδο. Υπήρχε και μια κυρία που ήταν υπεύθυνη για να μην πάθουμε κάτι. Ήταν τσαούσα και συχνά μας μάλωνε. Πριν μπούμε στο νερό κάναμε μια σειρά, την προσευχή μας και έπειτα ένας ένας κατεβαίναμε από τη σκαλίτσα που ήταν τοποθετημένη στην άκρη. Στην πισίνα μπορούσες να μπεις μόνο μία φορά την ημέρα, γιατί υπήρχαν ωράρια ανάλογα με τις ηλικίες των παιδιών. Κάθε ώρα ήταν και για διαφορετική ηλικία. Μέχρι τις αρχές του ’60 λειτουργούσε, έπειτα την κλείσανε καθώς ένα παιδί χτύπησε με το κεφάλι σε μια κολόνα που υπήρχε στη μέση της πισίνας. Υπήρχαν βέβαια και τα συντριβάνια που μπαίναμε στα μουλοχτά, αλλά εκεί τα νερά ήταν πολύ βρόμικα.
Παναγιώτης Καραμάνης
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Τόλη που μας παραχώρησε το σπάνιο φωτογραφικό υλικό.
Οι φωτογραφίες από τη συλλογή του Ν. Ε. ΤΟΛΗ έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ το 2001, στο βιβλίο «Τα παιδιά, 1946-1961».
Ηνωμένοι φωτορεπόρτερ: Ευριπίδης Μάρτογλου, Δημήτρης Τριανταφύλλου, Δημήτρης Φλώρος, Δημήτρης Φωτεινόπουλος.
Ευχαριστούμε την Ελένη Ηλία για την άμεση ανταπόκριση και το υλικό, τη Ναταλία Σαμαρά για το ενδιαφέρον και την έρευνά της και τον Παναγιώτη Καραμάνη που όποτε τον χρειαστούμε σπεύδει να βοηθήσει.
