Τα τελευταία χρόνια έχει μπει για τα καλά στο λεξιλόγιο μας η λέξη Ζεν. Αντιπροσωπεύει όμως τελικά αυτή η λέξη αυτή την έννοια του χαλαρού; Κατά κάποιον τρόπο ναι, θα πω εγώ, αν και την ώρα την άσκησης κάθε άλλο παρά χαλαρή δεν ήμουν. Η συγκέντρωση που απαιτεί ο διαλογισμός δε σου επιτρέπει ένταση ή αρνητικά συναισθήματα. Μπορεί να νιώσεις -ως πρωτάρης- δυσαρέσκεια για το αν ανταποκρίνεσαι στους κανόνες, αν η στάση του σώματος είναι η κατάλληλη, αλλά με έναν μαγικό τρόπο όλοι οι ενδοιασμοί μειώνονται. Επισκέφθηκα το Zen Center Athens για να παρακολουθήσω την «διάλεξη» του Bernd Bender, σε μία συνάντηση άσκησης η όποια είχε περισσότερο διαλογισμό παρά λόγια. Ο Bernd μας συστήθηκε, μας εμπιστεύτηκε πώς ξεκίνησε η διαδρομή του και μας απάλλαξε από τυχόν ενοχές ¨πίστης¨. Δηλαδή ξεκαθάρισε πως αν και το Ζεν είναι παρακλάδι του Βουδισμού αφορά όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Η άσκηση ξεκινά με έναν συγκεκριμένο τρόπο καθίσματος αλλά χωρίς να αναγκάζει κανέναν να υποστεί πόνο ή ενόχληση. Εξάλλου ένας από τους στόχους – όπως κατάλαβα εγώ- είναι να υπακούμε το σώμα μας, να αγαπάμε τον εαυτό μας και να μην τον φτάνουμε στα άκρα, προκειμένου να γινόμαστε αρεστοί. Έφυγα από το Zen Center Athens με μία απίστευτη ενέργεια την οποία δεν ήμουν πρόθυμη να σπαταλήσω κάπου. Επέστρεψα στο σπίτι κι άφησα το σώμα και την ενέργεια μου να μου ¨μιλήσουν¨. Τώρα ξέρω ότι για να μυηθώ στον Ζεν διαλογισμό, δεν χρειάζεται να πάω ούτε Ιαπωνία, ούτε Κίνα, αφού ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος έχει φροντίσει γι’ αυτό!
Ερωτήσεις που θέσαμε στον Κωνσταντίνο:
Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι αυτή η σιωπή που απαιτείται για την άσκηση του Ζεν;
Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι αυτή η σιωπή που απαιτείται για την άσκηση του Ζεν; Όλα παράγονται από το κίνητρο. Εάν το κίνητρο είναι εσωτερικό κι έχεις μπει στον δρόμο του Ζεν βλέπεις ότι τα όρια των αντοχών σου είναι τελείως διαφορετικά. Το να ασκείται κάποιος στο Ζεν, σημαίνει να γνωρίζει τον εαυτό του κι έτσι μ’ αυτό τον τρόπο πετάει περιττά πράγματα απ’ αυτόν. Στην ουσία αποβάλλει την ψευδαίσθηση που έχουμε ότι είμαστε ξεχωριστοί από τους άλλους ανθρώπους κι από το περιβάλλον. Όσο αποβάλλει αυτόν τον εγωικό εαυτό κι εμφανίζεται εκείνος που είναι φυσικά ενωμένος με όλα, τότε νιώθει την ένωση. Άρα, ο προσανατολισμός του Ζεν είναι να δεις προς τα μέσα.
Για να γίνει αυτό χρειάζεσαι τη σιωπή και την συγκέντρωση στο μέσα σου. Έρχονται παρεμβάσεις απ’ έξω -μία από αυτές είναι κι ο θόρυβος- όσο όμως στρέφεσαι προς τα μέσα, τόσο γνωρίζεις και αναδεικνύεται ο φυσικός εαυτός που δεν έχει ανάγκη όλα αυτά τα επίκτητα κομμάτια και τις ψευδαισθήσεις που δημιουργεί ο νους. Αντιστρέφεται το να μην αντέχεις τη σιωπή κι αρχίζεις να μην αντέχεις στον θόρυβο. Όσο βαδίζεις στο δρόμο του Ζεν τόσο είσαι ένα με την πραγματικότητα όπως είναι κάθε στιγμή! Άρα, αν η πραγματικότητα έχει εκκωφαντικό θόρυβο γίνεσαι ένα με αυτόν χωρίς πρόσημο αρνητικό ή θετικό. Αρχίζεις και πετάς το «μου αρέσει», « δεν μου αρέσει».
Στο Μοναστήρι…
Μεταμορφωτική εμπειρία. Όταν είχα πάει για συνέντευξη το 1999 μου είπαν ότι: «Για να γίνει κάτι βίωμα πρέπει να το κάνεις εκατό μέρες.» Έτσι τις ξέκλεψα από την καθημερινότητα εκείνης της περιόδου και έμεινα με τον μοναχό, που με οδήγησε και με μύησε στο Ζεν για τρεις μήνες. Το πρόγραμμα περιλάμβανε σιωπή έτσι ωθήσε αναγκαστικά προς το μέσα σου. Είσαι εσύ, με τον εαυτό σου!
Χριστιανισμός- Ζεν. Κοινά σημεία…
Βρίσκει κανείς πολλά κοινά. Σαν τρόπο ζωής, μείωση του εγωισμού, άσκηση και καλλιέργεια της συμπόνιας. Απλώς στο Ζεν δεν πας μέσω τρίτου, βγαίνουν από μέσα σου και φυσικά. Δεν έρχονται δογματικά σαν εντολές απ’ έξω, ούτε ως φοβερίσματα, ότι αν δεν είσαι ¨έτσι¨ κάποιος θα σε τιμωρήσει.
Στην βουδιστική σκέψη υπάρχουν διάφορα παρακλάδια. Το Ζεν προέρχεται από τη Μαχαγιάνα και διδάσκει ότι δεν ασχολείσαι με το να σώσεις και να απελευθερώσεις μόνο τον εαυτό σου, αλλά να σώσεις όλα τα έμβια όντα γνωρίζοντας ότι είναι άπειρα. Δεν υπάρχει όριο εξάντλησης της συμπόνιας. Κάνεις μια βουτιά προς τα μέσα, βλέπεις την ενότητα όλων, όπως είναι φυσικά, κι αυτό προσπαθείς να το μεταδόσεις όσο πιο πολύ και σε όσους πιο πολλούς μπορείς. Γιατί όταν αλλάζουν οι άνθρωποι αλλάζει το περιβάλλον που ζούνε αλλά κι η σύνδεση τους με αυτό. Η βουδιστική σκέψη μεταδίδει κυρίως συμπόνια.
Κριτήρια για μοναχός…
Δεν υπάρχουν στεγανά. Περισσότερο έχει να κάνει με το τι διακρίνει ο δάσκαλος σαν λόγο (σ.σ για ποιον λόγο το επιλέγεις) και σαν δυνατότητα.
Η άσκηση στο Zαζέν απαιτεί ηρεμία, εμπιστοσύνη αλλά κι ένα κάθισμα με συγκεκριμένη στάση σώματος. Την πρώτη φορά, μάλλον λόγω της περιέργειας, πέρασε ο χρόνος πιο εύκολα. Στην δεύτερη συνάντηση ένιωσα μία μικρή δυσφορία. Γιατί όμως μπορεί να συμβαίνει αυτό;
Αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχει συνηθίσει ο εγωικός νους να τον βάζεις μπροστά στον τοίχο. Θέλει να κοιτάει συνέχεια μπροστά και να ζητά πράγματα. Όμως με αυτήν την άσκηση μαθαίνεις να «παραδίδεσαι» και να αφήνεις αυτά που παράγει ο νους που, συνήθως, είναι απόρροια της δομημένης απληστίας που έχει το ανθρώπινο είδος. Η αιτία πόνου, όπως έχει πει ο Βούδας 2.600 χρόνια πριν, είναι αυτή η λαγνεία και η απληστία κάποιου που δεν αισθάνεται ποτέ πλήρης. Γιατί αν έχεις, που όλοι μας έχουμε βρεθεί σε αυτή την θέση, την συνεχή ανάγκη για «κάτι άλλο», δεν είσαι ήσυχος, δεν είσαι γεμάτος, ούτε γαλήνιος και ευτυχισμένος. Κι αυτό δεν εξαρτάται από το οικονομικό υπόβαθρο. Μπορεί να είσαι ο πιο φτωχός ή ο πιο πλούσιος.
Νομίζουν οι άνθρωποι ότι αν κατακτήσουν κάτι θα ευτυχίσουν κι ενώ το κατακτούν κι ευτυχούν για λίγο, αυτό γίνεται σύστημα και μετά θέλουν κάτι άλλο για να νιώσουν πάλι ευτυχία. Αν είναι τυχεροί, ικανοί και τα πετυχαίνουν όλα αυτά βρίσκονται σε έναν «παράδεισο» για άλλους που δεν τα έχουν πετύχει. Κι όμως βλέπεις ότι πάλι δεν είναι χαρούμενοι. Γιατί πλέον έχει συνηθίσει το σύστημα τους (σώμα – νους) να αναζητά πάντα κάτι κι αυτό να τους τρέφει για να αισθάνονται ζωντανοί.
Διαπίστωσα ότι στο Zen center μπορεί να παρακολουθήσει κάποιος μαθήματα Ζεν χωρίς να χρειαστεί να πληρώνει συνδρομή, παρά μόνο ο,τι επιθυμεί ο ίδιος ως προσφορά.
Για το Ζεν δεν υπάρχει συγκεκριμένο αντίτιμο. Έχουμε ένα κείμενο που μιλά για δωρεά και το αφήνουμε στην διακριτική ευχέρεια κάθε ασκούμενου. Ορίζουμε ενδεικτικά ένα συμβολικό ποσό απλώς για να υπάρχει ένα μέτρο.
Αυτό έγκειται στην φιλοσοφία του Ζεν;
Ναι! Στην φιλοσοφία που λέει: « Δεν περιμένεις κάτι. Ούτε να κερδίσεις σε χρήμα, ούτε σε δόξα.» Βέβαια, θα ρωτούσε κάποιος πως συντηρείται ο χώρος; Αυτή την στιγμή έχω την δυνατότητα να τον συντηρώ. Στην Ιαπωνία, συντηρείται από μνημόσυνα, τελετές και κάθε ναός ή μοναστήρι έχει το χωριό ή την πόλη σαν υποστηρικτές του. Όπως είναι εδώ οι δικές μας εκκλησίες. Ωστόσο, επειδή και στην Ιαπωνία υπάρχει συγκέντρωση των ανθρώπων στις πόλεις, λιγοστεύει ο κόσμος που μπορεί να στηρίξει τα μοναστήρια που βρίσκονται σε χωριά με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Πρέπει λοιπόν να βρεθούν τρόποι για να επιβιώσει ένας τέτοιος χώρος.
Ο δρόμος του Ζεν στην Ιαπωνία
Έγινα μοναχός στο Hosshinji με δάσκαλο τον Koten Roshi και πια ακολουθώ το γιαπωνέζικο Ζεν. Είμαστε συνδεδεμένοι με τον δάσκαλο μας (Ζεν μάστερ) κι είναι μαζί μας δύο φορές τον χρόνο και μία τρίτη φορά πηγαίνουμε εμείς στην Ιαπωνία. Κάθε Ιούνιο κάνουμε sessin στο μοναστήρι κι έτσι έχουμε μία πολύ καλή επαφή με έναν σπάνιο άνθρωπο.
Ο ίδιος με μύησε μοναχό. Το sotozen έχει 5 βαθμούς. Μετά την μύηση ως μοναχός μπορείς να πάρεις άλλους πέντε αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι γίνεσαι ζεν μάστερ όταν ολοκληρώσεις αυτή την πορεία. Για να γίνεις ζεν μάστερ πρέπει να έχεις πετύχει το σατόρι που είναι η φώτιση κι αυτό στο διαβεβαιώνει ο δάσκαλός σου. Δεν αυτοπροσδιορίζεσαι.
Ο δάσκαλος δηλαδή που έχει επιβεβαιωθεί από τον δάσκαλο του μπορεί πια να αξιολογήσει. Η μετάδοση του ντάρμα (της γνώσης αυτής) πάει από μυαλό σε μυαλό και όχι από τυπική διαδικασία. Μας ενδιαφέρει ωστόσο- κι έχουμε κάνει και Έλληνες μοναχούς- να μπορεί να διδάξει κάποιος και εντός της χώρας.
Περίοδος μύησης και σαρκικοί πειρασμοί.
Στο Ζεν επιτρέπεται να κάνεις οικογένεια και παιδιά, δεν είναι άγαμος δρόμος. Για ‘μένα είναι σημαντικό αυτό, γιατί έρχεται πιο κοντά στην φύση του ανθρώπινου είδους και δεν του ζητά να κάνει πράγματα που συνήθως είναι αντίθετα. Εκείνο όμως που ζητά το Ζεν είναι να μην κάνεις κατάχρηση της σεξουαλικότητας, να έχεις συναίσθηση και συμπόνια και να μην προκαλείς πόνο μ’ αυτήν. Αυτό σημαίνει ότι παύεις να είσαι εγωκεντρικός λαμβάνοντας κι αδιαφορώντας για τον άλλον άνθρωπο.
Ουσιαστικά σου μαθαίνει να ενώνεσαι χωρίς ανταγωνισμό, αλλά να βλέπεις το άλλο φύλο συμπληρωματικά όπως συμβαίνει στην φύση κι οι διαφορές μας να μην συγκρούονται αλλά να χωράνε σ’ ένα πιο ανοιχτό σύνολο, ώστε να μπορούμε να συμβιώνουμε αρμονικά.
Εξαρτάται όμως κι από τον δάσκαλο. Γνωρίζω δάσκαλο (στο San Francisco) που σου λέει ότι: « Για να σε μυήσω μοναχό του Ζεν, θα πρέπει για πέντε χρόνια να μείνεις στην ίδια προσωπική κατάσταση. Είτε είσαι ελεύθερος, είτε δεσμευμένος» Γιατί; Για να μπορέσεις να τιθασεύεις αυτή την αρχέγονη τεράστια δύναμη του ερωτικού πάθους!
Το Zen center στο San Francisco άνοιξε την δεκαετία του 70’ την περίοδο της μεγάλης σεξουαλικής απελευθέρωσης. Υπήρξε λοιπόν η παρεξήγηση ότι: ανοίγει το μυαλό, φεύγουμε από τα δόγματα και τους κανόνες, άρα να η σεξουαλικότητα ελεύθερη κι ωραία! Επειδή όμως πληγώθηκαν άνθρωποι -και η ουσία στο Ζεν είναι να μην πονάς, να μην πληγώνεις τον άλλον – κι επειδή κάποιοι δάσκαλοι έχουν περισσότερη δύναμη από μία μαθήτρια, έναν μαθητή να τιθασεύουν τα συναισθήματα τους, προσπάθησαν να βάλουν ένα όριο σαν αυτό που σας περιέγραψα σαν κανόνα.
Είμαι αρχάριος… Τι πρέπει να ξέρω;
Είμαι αρχάριος… Τι πρέπει να ξέρω;
Το ιδανικό θα ήταν να μην ξέρεις τίποτα! Και αυτά που ξέρεις να τα ξεχάσεις. Γιατί, λέμε στο Ζεν ότι ο νους του αρχάριου είναι αυτός που μπορεί και μαθαίνει, ενώ ο νους του ειδήμονα είναι κλειστός γιατί θεωρεί τον εαυτό του γνώστη. Ο Ζεν νους κουβαλά το not knowing. Όπως είπε ο Σωκράτης: «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» κι όπως θα σου πει κι ο δάσκαλος μου, αν τον ρωτήσεις τι σημαίνει το ζεν. Τίποτα! Καλό θα είναι λοιπόν να μην γνωρίζει κάποιος κι απλά με όλη του την καρδιά να κάνει όσο πιο πολύ μπορεί ζαζέν, ή στο σπίτι του ή με την sangha. Καλό θα είναι να κάνει και τα δύο γιατί δεν είναι βιώσιμο να ασκείται μόνο στο σπίτι του. Θα ξεφύγει κάποια στιγμή γιατί το μυαλό είναι πολύ δυνατό και παίζει διάφορα παιχνίδια.
Το ήσυχο κάθισμα είναι όμορφο όταν δεν προσπαθείς να πετύχεις κάτι. Όσο προσπαθείς να πετύχεις κάτι, διατηρείται η ψευδαίσθηση του ξεχωριστού εαυτού κι έτσι δεν θα πετύχεις ποτέ, τίποτα. Όταν μάθεις απλά να κάθεσαι αυτό αλλάζει δομικά, από μέσα και μόνιμα. Δεν χρειάζεται δηλαδή να σκεφτείς για να πράξεις. Πράττεις αυθόρμητα με συμπόνια κι αυτή είναι η ομορφιά της πρακτικής αυτής. Γι’ αυτό και είναι ζωντανή 2.600 χρόνια. Γιατί αφορά όλους τους ανθρώπους, όλων των εποχών, ανεξαρτήτως θρησκείας, καταβολής, δόγματος, φύλου κ.α Είναι πέρα και πάνω από όλα αυτά.
Γιατί πέρα και πάνω από όλες αυτές τις διαφοροποιήσεις που είναι μορφές- τις βλέπουμε, υπάρχουν- υπάρχει και το όλον που τα ενώνει και στο ζαζέν, όταν κάθεσαι, είσαι ενωμένος ήδη με το όλον. Παρόντες, ακίνητοι και «ένα» με τον όλον που και εκείνο είναι ακίνητο στην μεγάλη του διάσταση.
Μετά την άσκηση στο Ζαζέν δεν έχεις καμία διάθεση να σπαταλήσεις την ενέργεια σου άσκοπα. Νιώθεις πληρότητα. Αυτό τουλάχιστον ένιωσα εγώ…
Χρησιμοποίησες την λέξη ενέργεια. Αυτή η άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της. Πληρότητα: Καθαρή θέαση. Έτσι δουλεύει αυτή η πρακτική χωρίς να το καταλαβαίνεις. Στο sessin που κάναμε πέντε μέρες στο μοναστήρι και στο βουνό ήταν συγκλονιστική η ενέργεια (11 καθίσματα την ημέρα μέσα στη σιώπη). Είχες την αίσθηση της πληρότητας, της διαύγειας και του να είσαι εκεί παρόν, για πολλές μέρες! Αυτό γίνεται τρόπος ζωής. Γίνεσαι ένα με το τώρα. Γιατί αν ο νους δεν είναι στο «τώρα», δεν ζεις τη ζωή. Είσαι αλλού.
Δεν σημαίνει ότι το μυαλό σταματά να σκέφτεται. Απλώς δεν απαντάς, δεν αναλύεις τη σκέψη άρα δεν πιάνεσαι από αυτή για να «φύγεις». Παραμένεις στο τώρα. Γιατί όπως η καρδιά χτυπάει, έτσι και το μυαλό κάνει σκέψεις αλλά αυτές οι σκέψεις δεν είσαι εσύ και δεν έχουν την δύναμη να σε παρασύρουνε γιατί δεν σου δημιουργούν συναισθήματα (είτε θλίψη, είτε χαρά). Όταν το μυαλό φύγει το προσκαλείς ευγενικά στο τώρα!
Ευχαριστούμε πολύ τον Κωνσταντίνο Σγουμπόπουλο
info
*Για όλους όσοι θέλουν να ζήσουν την εμπειρία του Ζαζέν μπορούν να απευθυνθούν στο Zen Center Athens, ενώ οι φίλοι του Ζεν μπορούν να αποκτήσουν το Εισαγωγικό βιβλίο «Διαλογισμός στο Ζεν», που εκδίδει το Ζεν center σε συνεργασία με τις εκδόσεις Εστία.
Official page: http://www.zencenterathens.com/
