Ο Δημήτρης Προύσαλης ασχολείται με την συλλογή, καταγραφή, την  μελέτη των λαϊκών παραμυθιών και της αφήγησης τους από το 1999 και μοιράζεται τις ιστορίες που αγαπά από το 2003, θέλοντας να σηκώσει τα Αχ! του κόσμου ψηλότερα. Σας συστήνουμε τον συντάκτη των παραμυθιών μας!

Ποιο είναι το πρώτο παραμύθι που θυμάσαι από τα μικρά σου χρόνια;

Θυμάμαι πάντα την ιστορία που μου έλεγε ο πατέρας μου όταν μαλώναμε -συχνά- με τον αδερφό μου. Είναι η ιστορία των αδερφών με το δεμάτι που λέει:  Ένας πατέρας βλέπει τα πέντε παιδιά του να μαλώνουν κι επειδή δεν πιάνουν τόπο οι συμβουλές του και τα λόγια του πάνε χαμένα, τους στέλνει στο δάσος να του φέρουν ο καθένας μια βέργα.

Τους προτρέπει να τις δέσουν όλες μαζί και καλεί τον καθένα να σπάσει το δεμάτι. Αυτοί αποτυγχάνουν. Ύστερα τους ζητά να λύσουν το δεμάτι και να σπάσουν τη βέργα τους. Σπάνε όλοι τις βέργες τους και τους λέει: «Όσο είστε αγαπημένοι και μονιασμένοι, κανένας δε θα μπορέσει μήτε να σας σπάσει, μήτε να σας λυγίσει. Όσο είστε ο καθένας μόνος του και μαλωμένοι, θα σας κάνουνε κομμάτια…» Είναι μια διαχρονική ιστορία από τον Αίσωπο, που αργότερα έγινε λαϊκό παραμύθι.

Έκλαιγες με κάποιο; Γέλαγες; Και ποιο μισούσες;

Τα παραμύθια με έκαναν πάντα να σκέφτομαι. Μου επέτρεπαν να ταξιδεύω μαζί με τους ήρωες. Να ζω κι εγώ τις περιπέτειες τους. Δεν υπήρχε μήτε φόβος μήτε θυμηδία, παρά μονάχα η αίσθηση πως όλα μπορούν να συμβούν. Πως όλα είναι δυνατά! Κι αυτό ή δυνάμωνε και τις δικές μου προσπάθειες σε οτιδήποτε έκανα ή με δυσκόλευε.

Μου έδιναν τη δυνατότητα να βλέπω τη δική μου πραγματικότητα με άλλα μάτια και με μεγαλύτερη ασφάλεια. Υπάρχουν όμως ιστορίες που μπορεί να σε φορτίσουν σε μεγαλύτερη ηλικία όταν τις συνδέσεις με προσωπική σου εμπειρία σε ένα επίπεδο μεταφορικό.

Όταν ήσουν είκοσι ή τριάντα χρονών είχες σκεφτεί ποτέ να αφηγείσαι παραμύθι;

Δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό μου πως θα είχα τη σχέση που έχω τώρα. Με τη συνείδηση του φορέα-κουβαλητή της προφορικής παράδοσης, του ενεργητικού ενδιάμεσου που μπορούν οι ιστορίες του να επηρεάζουν ένα ακροατήριο.

Όμως ως δάσκαλος -εδώ και τριάντα χρόνια- χρησιμοποιούσα αφηγηματικά μέσα στην τάξη το υλικό των παραμυθιών, συνδέοντάς το άτυπα με τη μαθησιακή διαδικασία.  Θυμάμαι πάντα ,εκτός τάξης , στην καθημερινότητά μου, να μεταφέρω στις παρέες μου περίεργα, χιουμοριστικά και ευτράπελα συμβάντα από όσα μου συνέβησαν μέσα ή έξω απ’ αυτή.

Ο άνθρωπος είναι ζώο αφηγηματικό, δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ιστορίες, αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε όλους μας. Σήμερα, μετά από 20 σχεδόν χρόνια ενασχόλησης με ένα απίστευτα ενδιαφέρον υλικό κι ύστερα από 15 χρόνια αδιάλειπτης αφηγηματικής διαδρομής, δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς παραμύθια σε επίπεδο μελέτης ή αφήγησης.

Πότε το σκέφτηκες πρώτη φορά και πότε το έπραξες;

Βρέθηκα πριν από είκοσι περίπου χρόνια, το 1999 να παρακολουθώ ένα συνέδριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Εκεί άκουσα μια εισήγηση για την τέχνη της αφήγησης. Ύστερα βρέθηκα- από φιλομάθεια-σε ένα διήμερο εργαστήρι για την αφήγηση που με έφερε σε ένα ετήσιο βιωματικό σεμινάριο.

Στην αρχή έλεγα πως δε με ενδιαφέρει διόλου η αφήγηση, παρά μονάχα να αποκτήσω ένα ακόμη εργαλείο για να κάνω τη δουλειά μου στην τάξη λίγο καλύτερη. Η μαθητεία την περίοδο 2002-2003 με οδήγησε αφηγηματικά σε χώρους με παιδιά που έχουν βιώσει δύσκολες καταστάσεις.

Όταν είδα τι συνθήκη δημιούργησε εκεί η αφήγηση των παραμυθιών δεν σταμάτησα. Εδώ και δεκαπέντε χρόνια  αφηγούμαι με πρόθεση, με άποψη, με συγκρότηση, με δέος και ενθουσιασμό αλλά και με διαρκή αναστοχασμό.

Πες μας λίγα για το θεσμό που έχεις στο Πήλιο

Ήθελα πάντα να επιστρέψω κάτι σαν αντί-δώρο στο χωριό που γεννήθηκαν κι ανάσαναν οι δικοί μου, στον Άγιο Γεώργιο Νηλείας. Η ενασχόλησή μου με την αφήγηση με έφερε κοντά σε ανθρώπους του Πολιτιστικού Συλλόγου «Ο Κένταυρος» και οι αρχικές βραδιές αφήγησης του Αυγούστου από μένα έφερναν όλο και πιο πολύ κόσμο στις συναντήσεις.

Έπεσε μια ιδέα να γίνει ένα δοκιμαστικό φεστιβάλ τριήμερης διάρκειας που έφερε στο χωριό εξακόσια άτομα το 2011. Ύστερα τολμήσαμε να επεκτείνουμε το φεστιβάλ «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» και να το κάνουμε επταήμερο. Αισίως βρισκόμαστε το 2018 να ετοιμαζόμαστε για την όγδοη διοργάνωση μαζί με τη συνεργασία και ενός άλλου τοπικού φορέα, της ΠΗΛΙΟΝ ΟΡΟΣ.

Στην πορεία αυτή όλο το χωριό στήριξε και υποστηρίζει κάθε φεστιβάλ αφού προσφέρει δωμάτια για τους προσκεκλημένους αφηγητές και τους επιστήμονες που έρχονται να πάρουν μέρος. Επίσης προσφέρει και χορηγίες, σε είδος, για τους εθελοντές που έρχονται να βοηθήσουν στη λειτουργία του φεστιβάλ.

Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν προφορικές αφηγήσεις για μικρούς και μεγάλους, διαδρομές με τον τοπικό συρμό, τον Μουντζούρη, Θερινό Σχολείο Παραμυθιών με εισηγήσεις πανεπιστημιακών κι ειδικών, προβολές ταινιών, καλλιτεχνικές εκθέσεις, τιμητικές εκδηλώσεις-αφιερώματα και εργαστήρια.

Αφηγούνται Έλληνες αφηγητές αλλά και ξένοι που έρχονται με την υποστήριξη των Πρεσβειών τους και πολιτιστικών φορέων από τις πατρίδες τους. Εμείς αναδεικνύουμε τις φυσικές ομορφιές του χωριού μας και ο κόσμος χαίρεται με τα παραμύθια τις διακοπές του συνδέοντάς τες με τον πολιτισμό. Η είσοδος είναι δωρεάν για το κοινό.

Δημιουργείς δικά σου παραμύθια;

Έχω γράψει μια παιδική ιστορία δικής μου επινόησης με τίτλο: «Ο γαϊδαρά-κος των Χριστουγέννων» από τις εκδόσεις ΑΡΜΟΣ που είναι γραπτή λογοτεχνία για την παιδική ηλικία, αλλά οι ιστορίες που αφηγούμαι προέρχονται όλες από την προφορική παράδοση των λαών του κόσμου.

Με ενδιαφέρει ένα υλικό που να το έχει δοκιμάσει ο χρόνος. Να είναι ανώνυμο και προφορικής παράδοσης, να έχει υποστεί συλλογικές προβολές και να μιλάει διαχρονικά ακόμη και για τον αιώνα που ζούμε ή για εκείνους που θα έρθουν. Υπάρχει δημιουργικό στοιχείο πάντα στην αφήγηση, ποτέ δεν μεταφέρεις όσα συναντάς αυτούσια. Δεν μαθαίνεις κείμενο απ’ έξω.

Στην ουσία δεν υπάρχει κείμενο, αλλά μια βασική υπόθεση που ταξιδεύει κι αφού σε συγκινεί, αναλαμβάνεις την ευθύνη να την μοιραστείς σε όσους πιστεύεις πως μπορεί να τους αφορά εν δυνάμει,  μελετώντας με προσοχή τον κόσμο από όπου έρχεται η ιστορία και κρατώντας τα μηνύματα που κουβαλάει ξεκάθαρα.

Εμείς πρέπει τις ιστορίες να τις σεβόμαστε αφού εμείς είμαστε μια στιγμή από το ταξίδι τους στο χρόνο. Δεν έχουμε δικαίωμα να τις υπονομεύσουμε παρά μονάχα με την ποιότητά μας και μέσα από την αλήθεια τους να τις υπηρετήσουμε.  Να τις βοηθήσουμε να συνεχίσουν να ταξιδεύουν και να αλλάζουν τα μέσα και τα έξω των ανθρώπων.

Ορισμένα κλασικά παραμύθια χρειάζεται να εκσυγχρονιστούν; Το έχεις επιχειρήσει;

Τα λαϊκά παραμύθια έρχονται από ένα μεγάλο βάθος χρόνου και καθρεφτίζουν τις εποχές μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν. Δεν μπορούν παρά να κουβαλούν τις αντιλήψεις των κοινωνιών που τα εξέθρεψαν και να αντανακλούν όλο τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων του χτες.

Αν μάλιστα αφηγούμαστε παραμύθια από άλλους πολιτισμούς τότε χρειάζεται και η γνώση των κοινωνιών από όπου προέρχονται για να μπούμε στο ζουμί των νοημάτων τους και να κατανοήσουμε το πλέγμα των σχέσεων που παρουσιάζουν. Αυτό που τα κάνει ενδιαφέροντα είναι πως εξακολουθούν να μιλάνε για την καρδιά της ανθρώπινης ύπαρξης, τον πυρήνα του λαϊκού ανθρώπου που κουβαλάμε συνειδητά ή ασυνείδητα μέσα μας:

Θέλουμε την αποδοχή του άλλου, την ανάγκη να αναγνωρίζουν τον κόπο μας και να ζούμε με αξιοπρέπεια από αυτόν… Μια ισορροπημένη σχέση με όσους αγαπούμε, μια υγιή οικογένεια, την ασφάλεια του οίκου μας και του διπλανού μας, την ισότιμη αντιμετώπιση από τους άλλους, την κοινωνική δικαιοσύνη κλπ.

Κατά την άποψή μου τα παραμύθια δεν μπορούν να γίνουν κάτι άλλο από αυτά που δηλώνουν. Επειδή όμως δεν είναι μήτε ανώδυνα μήτε ουδέτερα, κάθε φορά που θα αποφασίσουμε να αφηγηθούμε κάποιο θα πρέπει να μελετήσουμε καλά τον κόσμο τους.

Δεν μπορεί να γίνει εκσυγχρονισμός (μπορεί άραγε να «εκσυγχρονίσει» κανείς τα ρεμπέτικα τραγούδια;) αλλά ενδεχομένως μια μικρή παρέμβαση μυθοπλαστικής φύσης που να μην τα υπονομεύει στα μηνύματα που κουβαλούν.

Έχω παρέμβει σε παραμύθι λαϊκό δίνοντας έναν άλλο τόνο στη ροή της ιστορίας σύμφωνα με νεώτερες αντιλήψεις αλλά δίχως να υπονομεύω το μήνυμά της. ¨Ενας ποντικοβασιλιάς θέλει να παντρέψει την κόρη του με τον πιο δυνατό γαμπρό.  Μέχρι που καταλαβαίνει πως ο πιο δυνατός είναι οι ποντικοί αφού περάσει από τον ήλιο, το σύννεφο, τον αέρα, τον πύργο.

Εγώ ξεκινώ την ιστορία από την ποντικοβασιλοπούλα που πηγαίνει να επισκεφτεί τον πατέρα της για να του ανακοινώσει ποιον αγαπά. Τον ποντικό Γκριζομούρη. Ο ποντικοβασιλιάς αρνείται να την παντρέψει με έναν τόσο ταπεινής καταγωγής γαμπρό και της προτείνει τον πιο δυνατό.

Η ιστορία έχει την ίδια διαδρομή αλλά στο τέλος αποδεικνύεται πως πιο δυνατοί είναι οι ποντικοί που έχουν αρχηγό τον Γκριζομούρη. Ο πατέρας παραδέχεται πως η κόρη του έχει δίκιο, δέχεται την επιλογή της, γίνεται γάμος και δίνει και το θρόνο στον γαμπρό του.

Είναι αλήθεια πως ορισμένα παραμύθια και μάλιστα κλασικά έχουν άλλο τέλος από αυτά που ξέραμε;

Ο σύγχρονος κόσμος γνωρίζει τα τελευταία σαράντα χρόνια τα παραμύθια μέσα από τις μεταφορές τους στον κινηματογράφο και την ταύτισή τους με την παιδική ηλικία ή τις λογής-λογής θεατρικές προσαρμογές και διασκευές. Αυτή η «αποπαίδωση» των υποθέσεων για να γίνουν ελκυστικά στο ευρύ καταναλωτικό κοινό μιας διευρυμένης ηλικιακής έκτασης, έβαλε το υλικό τους στη λογική της προκρούστειας προσέγγισης και του «στρογγυλέματός» τους.

Τα κλασικά παραμύθια έχουν μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα.  Ορισμένα τελειώνουν διαφορετικά. πχ παραλλαγές της Κοκκινοσκουφίτσας στη Γαλλία ή παραλλαγές της Σταχτοπούτας στην Ελλάδα όπου η ιστορία ξεκινάει με κανιβαλισμό-συμβολικό στοιχείο- και ηρωίδα δοκιμάζεται σε ένα δεύτερο μέρος και ως σύζυγος.

Οι μύθοι του Αισώπου είναι παραμύθια; Ποια η διαφορά μύθου και παραμυθιού;

Οι μύθοι του Αισώπου ανήκουν στην κατηγορία των διδακτικών ιστοριών. Φτιάχτηκαν με σκοπό να διδάξουν και αφορούν στην πλειονότητά τους ένα ενήλικο κοινό. Αποδίδονται στον Αίσωπο. Ένα πρόσωπο του 7ου π.Χ ,του οποίου η ύπαρξη αμφισβητείται αφού η πρώτη βιογραφία του γράφεται τον 14ο μΧ αι από τον Βυζαντινό Μάξιμο Πλανούδη και οι ιστορίες του καταγράφονται για πρώτη φορά τον 3ο πΧ αι. από τον Αθηναίο Δημήτριο, τον Φαληρέα.

Ο Μύθος που δεν είχε διδακτική βάση αλλά καθαρά θρησκευτική ήταν ιερός, πιστευτός και οδηγός ζωής. Λειτουργούσε ως αιτιολογικός προσπαθώντας να βάλει το χάος του κόσμου σε τάξη για τον παλιότερο άνθρωπο. Είχε ακόμη υπόσταση κοσμογονική, πολιτιστική, λατρευτική ή φυσική με ήρωες κυρίως θεούς ή ημίθεους σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία τραγικότητας στην οποία οι πρωταγωνιστές δεν μπορούσαν να παρέμβουν.

Άλλες φορές εξηγούσαν τη γέννηση του κόσμου, τα τελετουργικά λατρευτικών εκδηλώσεων, τη λειτουργία του φυσικού κόσμου κι άλλες την προέλευση πολιτισμικών εκδηλώσεων, καταγωγών κλπ. Στο παραμύθι, που είναι είδος μη πιστευτό, οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι.  Παρεμβαίνουν στη μοίρα τους και η ύπαρξη του έχει πρώτιστο λόγο την ψυχαγωγία αλλά και πολλές παράλληλες λειτουργίες με χαρακτήρα σκωπτικό, συμβουλευτικό, υποστηρικτικό κλπ.

Πολλές φορές μπορεί να συναντήσει κανείς αντανακλάσεις μυθικών και μυθολογικών στοιχείων στα λαϊκά παραμύθια. Σύμφωνα με τις απόψεις θεωρητικών μελετητών τα -μαγικά- παραμύθια αποτελούν πρώην μύθους που εξέπεσαν και αποϊεροποιήθηκαν και από ξεχωριστό είδος απέκτησαν μια καθημερινότητα. Έγιναν πιο προσεγγίσιμα.

Γιατί να ακούσει κανείς, σήμερα στην εποχή μας με τα τόσο σύνθετα προβλήματα παραμύθια λαϊκά;

Τα λαϊκά παραμύθια είναι ένας δρόμος πάνω στο χάρτη της ανθρώπινης εμπειρίας. Μας υπενθυμίζουν, χωρίς να ηθικολογούν και χωρίς καμία υπεροψία παντογνωσίας πώς να παραμείνουμε άνθρωποι, σε μία εποχή που σε πιέζει όλο και περισσότερο να το ξεχάσεις.

Μας ψιθυρίζουν πόσο όμορφο είναι να είσαι άνθρωπος και ταυτόχρονα πόσο δύσκολο είναι να κρατάς την ανθρωπιά σου, παλεύοντας με τις σκοτεινιές που κουβαλάμε όλοι στην προσπάθειά μας να αναζητήσουμε το φως.

Γιατί με έναν πολύ απλό και άμεσο τρόπο έχουν μιλήσει για το σύνολο των θεμάτων που αφορούν τις σχέσεις του ανθρώπου από άκρη σε άκρη πάνω στη γη. Μιλώντας πέρα από χρώματα,  θρησκείες, γλώσσες και από σύνορα και αναδεικνύουν την ενότητα του κόσμου.

Ποια είναι η δική σου σχέση με τα λαϊκά παραμύθια;

Είμαι αφηγητής λαϊκών παραμυθιών και μελετητής τους. Ερευνώ, συλλέγω και καταγράφω παραμύθια της προφορικής παράδοσης όπου βρεθώ και σταθώ. Έχω συμμετάσχει σε πολλά πανελλήνια, ελλαδικά και διεθνή συνέδρια με εισηγήσεις σχετικές με τα λαϊκά παραμύθια και την αφήγησή τους, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε σχετικά πρακτικά συνεδρίων.

Έχω κάνει ένα μεταπτυχιακό στην κατεύθυνση «Λαογραφία και Πολιτισμός» του ΕΚΠΑ με θέμα διπλωματικής «Ο λαϊκός λόγος στη σύγχρονη αφήγηση: Η περίπτωση των λαϊκών παραμυθιών» και είμαι υποψήφιος διδάκτορας του με θέμα: «Αναζητώντας την ταυτότητα του αφηγητή: Από τους λαϊκούς παραμυθάδες στους σύγχρονους ιστορητές».

Έχω επιμεληθεί -εκδώσει 12 βιβλία με παραμυθολογικό περιεχόμενο κι έχω την καλλιτεχνική διεύθυνση σε δύο φεστιβάλ αφήγησης στο Πήλιο και την Αθήνα. Τα τελευταία δύο χρόνια λειτουργεί υπό την ευθύνη μου   η Λέσχης Αφήγησης «Μοιράσου κι εσύ μιαν ιστορία» σε κεντρικό βιβλιοπωλείο της Αθήνας.

Είμαι ταυτόχρονα ο επιστημονικός εκπρόσωπος της Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη». Οργανώνω εργαστήρια για την τέχνη της αφήγησης, μεγαλώνω την κόρη μου με παραμύθια και τοποθετούμαι για όσα συμβαίνουν γύρω μου με παραμύθια για… Να έχει ο λόγος μου βαρύτητα.

Συγκινείσαι από την συγκίνηση των άλλων ή από το ίδιο το παραμύθι;

Η συνάντηση με κάθε ιστορία είναι από μόνη της μια συγκινητική στιγμή καθώς αντιλαμβάνεσαι πόση σοφία μπορεί να κρύβεται στον λόγο αγνώστων, κατά κανόνα αμόρφωτων-εκτός εκπαίδευσης- ανθρώπων. Εκπλήσσεσαι από την ευρύτητα των θεμάτων που έχουν τεθεί από τόσο παλιά αλλά εξακολουθούν να έχουν διαχρονική λειτουργία κι έρχονται να σε συναντήσουν από τις άκρες του κόσμου.

Η ίδια η επιλογή της ιστορίας δεν είναι τυχαία αφού κάτι μιλάει μέσα σου. Σε κάποιο επίπεδο σε συν-κινεί ψυχοδυναμικά με αυτά που κουβαλάει, τόσο πολύ που θα σκάσεις αν δεν την αφηγηθείς. Υπάρχουν στιγμές που το ακροατήριο-οι συνταξιδευτές μου- δημιουργούν τέτοια ατμόσφαιρα, που απομένεις εκστατικός. Εγώ όμως είμαι εκεί  για να πω την ιστορία.

Πρέπει να λειτουργήσω ουδέτερα για να μην τους «επιβάλω» τη δική μου φόρτιση. Πολλές φορές τα μηνύματα των παραμυθιών, στο τελείωμα τους, με συγκινούν ιδιαίτερα. Εκεί ένας κόμπος ανεβαίνει στο λαιμό αλλά έχω μάθει να το διαχειρίζομαι.Ο καθένας από το κοινό πρέπει να έχει την ελευθερία να νιώσει τα δικά του συναισθήματα.  Να προστατευτεί από τις όποιες προβολές του παραμυθά.

Πρόσφατα μέσα από ένα πρόγραμμα κοινωνικής δράσης του Εθνικού Θεάτρου σε συμπαραγωγή με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά «Παραμύθια από την Ομόνοια στο Λιμάνι» -που βρίσκεται σε εξέλιξη για τρίτη συνεχόμενη χρονιά για δομές ευπαθών κοινωνικών ομάδων της ευαίσθητης παιδικής ηλικίας και όχι μόνο αυτής-  βρεθήκαμε με τον μουσικό Φίλιππο Πλακιά σε μια δομή υποστήριξης και απεξάρτησης για γυναίκες άνω των 18 ετών για να αφηγηθούμε λαϊκά παραμύθια. Λέγοντας το παραμύθι της Αλήθειας είδαμε κάμποσες κοπέλες να δακρύζουν και να κλαίνε και με δυσκολία συγκρατηθήκαμε…

  Αφηγείσαι πάντα με έναν τρόπο ή το αλλάζεις ανάλογα την περίσταση;

Ο τρόπος είναι ένας, κι έχει ειλικρίνεια, αλήθεια, οικειότητα, νοιάξιμο για το υλικό που πρέπει να παραδοθεί αλλά και για όσους είναι εκεί για να το παραλάβουν. Το ύφος μονάχα αλλάζει ανάλογα με την υπόσταση της ιστορί-ας, το πλαίσιο στο οποίο κινείται. Δραματικό, ερωτικό, χιουμοριστικό, επικό, φιλοσοφικό, αυτό που στην Ινδία αποκαλούν «ράζα».

Προσπαθώ να βρεθώ στο μεδούλι της ιστορίας για να μπορέσω να το αφηγηθώ όπως του πρέπει. Άλλο ύφος έχει ένα γιαπωνέζικο παραμύθι, άλλο ένα αραβικό, άλλο ένα ινδιάνικο και κάθε ιστορία έχει τις δικές της αφηγηματικές απαιτήσεις.

Δεν φτάνει να βρεθείς μπροστά στο κοινό με μια ιστορία, πρέπει να ξέρεις καλά τι αφηγείσαι, πώς θα το αφηγηθείς, από πού προέρχεται, τι κώδικες κουβαλάει, σε ποιους θα το απευθύνεις, για ποιόν λόγο και με ποιο σκοπό αλλά να ξέρεις και τη δική σου θέση μέσα σε όλο αυτό. Όλα τα παραπάνω θεωρώ πως επηρεάζουν και τον τρόπο αφήγησης.

Συστηματοποιείς όσο μπορείς τα παραμύθια των λαών, δηλαδή αντανα-κλούν τα χαρακτηριστικά τους στα παραμύθια;

Σύμφωνα με τις απόψεις μελετητών και ειδικών τα παραμύθια αποτελούν τον καθρέφτη της ψυχής του κάθε λαού. Εκεί προβάλλονται και περιέχονται οι αντιλήψεις του, τα πιστεύω του, η φιλοσοφία ζωής, οι κώδικες κοινωνικής και προσωπικής ηθικής που ο κάθε λαός ακολουθεί και χαρακτηρίζεται από αυτά τα στοιχεία.

Υπάρχει ακόμη ένας διεθνής κατάλογος ταξινόμησης που επιτρέπει στους επιστήμονες έναν κοινό άξονα- μια κοινή γλώσσα μελέτης και συνεννόησης, μιας που τα λαϊκά παραμύθια διαθέτουν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό: Είναι ταυτόχρονα οικουμενικό υλικό που φέρνει τους λαούς κοντά.

Γιατί παρουσιάζονται κοινές υποθέσεις σε πολλά μήκη και πλάτη της γης, ενώ την ίδια στιγμή χτίζουν και διαμορφώνουν την εθνική ταυτότητα αφού μέσα στα παραμύθια αντανακλώνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε λαού ξεχωριστά.

Εγώ πάντα συνηθίζω σε όλες μου τις συλλογές να συμπεριλαμβάνω σημειώσεις ανθρωπολογικού και λαογραφικού χαρακτήρα που φωτίζουν το υπόβαθρο δημιουργίας και κινητικότητας κάθε υπόθεσης.

Για να μπορεί κανείς να αντιλαμβάνεται το μέγεθος των επιρροών και τα στοιχεία διαλόγου που ανοίγει η κάθε υπόθεση στο ταξίδι της στον κόσμο. Έτσι, έρχεται στην επιφάνεια ο κρυμμένος πλούτος κι αποκαλύπτεται μια διαδικασία συνεχών αλληλεπιδράσεων αλλά και παγιώσεων, διαμορφώσεων και μετασχηματισμών στην κίνηση της ιστορίας.

Μια υπόθεση σαφώς επηρεάζεται από το κοινωνικό-οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται, ανασαίνει και γίνεται αντικείμενο αναδιήγησης. Για παράδειγμα υπάρχει μια ιστορία που στην Κούβα είναι απόλυτα χιουμοριστική και σκωπτική για την ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στον θάνατο αλλά η ίδια υπόθεση στην Κρήτη παρουσιάζεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα τραγικότητας.

Έχεις κάποιο παραμύθι που ξεχωρίζεις, ένα που να αγαπάς περισσότερο;

Κατά καιρούς έρχονται στο προσκήνιο διαφορετικές ιστορίες. Μια αγαπημένη μου τούτη την περίοδο-κι όχι άδικα-είναι η ιστορία με το κολυμπρί από την Ινδία: Ένας ελέφαντας μια μέρα κάνοντας βόλτα στο δάσος αντικρίζει ένα κολυμπρί με την πλάτη στο χώμα και τα πόδια στον αέρα. Το ρωτάει τι κάνει και το κολυμπρί αποκρίνεται ότι ακούστηκε μια είδηση πως θα πέσει ο ουρανός να τους πλακώσει κι εκείνο έχει στυλώσει τα πόδια για να τον κρατήσει.

Ο ελέφαντας το κοροϊδεύει ρωτώντας το αν νομίζει πως με τέτοια ποδάρια μπορεί να κρατήσει κοτζάμ ουρανό και το κολυμπρί απαντά: «Εγώ τέτοια ποδάρια έχω, με αυτά θα τον κρατήσω». Μια αφρικάνικη παραλλαγή της μιλάει για ένα δάσος που κάποια μέρα ξεσπάει φωτιά κι όλα τα ζώα τρέχουν πανικόβλητα να σωθούν. Ένας ελέφαντας που οδηγεί το κοπάδι αντικρίζει κάτι παράξενο: Σε ένα ξέφωτο ένα κολυμπρί-το πιο μικρό πουλί στον κόσμο-ορμάει σε μια λακκούβα με νερό, παίρνει δυο στάλες νερό-τόσο χωράει το στόμα του-και χύνεται κόντρα στη φωτιά.

Ρίχνει τις στάλες και κάνει ξανά και ξανά το ίδιο και το ίδιο. Ο ελέφαντας τον προτρέπει να φύγει καθώς δεν μπορεί να τα βάλει με το θεριό που κατακαίει τα πάντα και το κολυμπρί του απαντά: «Εγώ δεν ξέρω αν στο τέλος καταφέρω να σβήσω τη φωτιά, αλλά κάνω αυτό που μου αναλογεί!»

14.Τα δικά μας παραμύθια με ποια μοιάζουν;

Τα ελληνικά παραμύθια έχουν πολλές ομοιότητες και πολλές διαφορές με αλλογενή παραμύθια. Αρκετά συχνά παρατηρεί κανείς μια διάθεση διδακτισμού -γενικά τα χαρακτηρίζει σε σύγκριση με τα παραμύθια των λαών της Ανατολής- που αποπνέουν μια βαθιά φιλοσοφική διάθεση για την ίδια τη ζωή.

Έχουν όμως ιδιαιτερότητες τα ελληνικά παραμύθια. Αποπνέουν μια θετική αντίληψη και στάση για την αντιμετώπιση της καθημερινότητας, δείγμα του ελληνικού λαού που στη διαχρονία της ύπαρξης και κατοικίας του σε αυτόν εδώ τον τόπο κλήθηκε πολλές φορές να σταθεί απέναντι σε τεράστιες δυσκολίες και αρνητικότητες με αισιοδοξία.

Από ‘κει κι ύστερα παρατηρεί κανένας αρκετές ομοιότητες. τόσο σε επίπεδο περιεχομένου υποθέσεων σε ορισμένα μοτίβα όσο και σε τεχνικό επίπεδο ανάμεσα στους λαούς της μεσογειακής ζώνης στον άξονα Μικρά Ασία- Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία. Πιθανά και λόγω των μετακινήσεων πληθυσμών ιστορικά.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι πως συναντούμε κοινά θέματα σε λαούς που ποτέ δεν γειτνίαζαν ή δεν κινήθηκαν στις ίδιες ιστορικά εποχές. Ήδεν έχουμε πληροφορίες για επαφές μεταξύ τους και εμπορικές συναλλαγές.

. Αφηγούνται παραμύθια στις άλλες χώρες;

Η αφήγηση είναι μια πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου από την εμφάνιση του στη γη μέχρι τότε που θα υπάρχει άνθρωπος, δηλαδή να ακούει κάποιος και να λέει ιστορίες. Υπάρχουν ακόμη και σήμερα γωνιές του κόσμου όπου κυριαρχεί η προφορικότητα, άρα οι λαϊκοί παραμυθάδες είναι στο προσκήνιο, ζωντανό κομμάτι της κοινωνικής οργάνωσης ζωής και πρακτικής.

Το φαινόμενο των «νεοαφηγητών» ξεκίνησε από τη στιγμή που η κλειστή αγροτική κοινότητα δέχτηκε την επιρροή και τις πιέσεις μιας κατακλυσμιαίας εφόρμησης του «πολιτισμού» μέσα από τον εκσυγχρονισμό. Διαλύθηκε η παλιά κοινωνική συνοχή, η συλλογική διαχείριση του χρόνου, ο κύκλος της ετήσιας ζωής μέσα από τις αγροτικές ασχολίες και το εορτολόγιο της θρησκείας που δημιουργούσαν ένα πλαίσιο.

Οι παραμυθάδες κυρίως στο δυτικό κόσμο άρχισαν να εξαφανίζονται και να αντικαθιστούνται από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, τον κινηματογράφο. Όμως η αφήγηση αποτέλεσε κι έναν τρόπο να κρατηθούν ζωντανές οι ταυτότητες ομάδων εθνοτικών.

Οι αυτόχθονες Ινδιάνοι της Αμερικής ύψωσαν τείχος αντίστασης απέναντι στην αλλοτρίωση του λευκού κατακτητή έποικου κρατώντας την προφορική τους παράδοση από γενιά σε γενιά. Αργότερα οι νέες συνθήκες στις πόλεις δημιούργησαν μετά τον Μάη του 68 την ανάγκη αναζήτησης μιας εναλλακτικής μορφής ψυχαγωγίας. Μέσα από την ήπια ατμόσφαιρα που έφτιαχνε η συνάντηση ανθρώπων σε παρέες με αφορμή την αφήγηση ιστοριών παλιών και η αίσθηση του «ανήκειν» και «μοιράζεσθαι» αναδύθηκε ξανά.

Σήμερα στο δυτικό κόσμο υπάρχει μια έντονη κινητικότητα. Στη Γαλλία υπάρχουν 8.000 αφηγητές, στη Γερμα-νία περίπου 2.000, στην Αγγλία κινούνται περίπου 1.000 άνθρωποι, στο Βέλγιο 600. Μόνο στο Μόντρεαλ του Καναδά υπάρχουν 150 αφηγητές.  Όταν σε όλη την Ελλάδα δεν ξεπερνούν συνολικά -μετά βίας-τους 50. Άλλοι είναι επαγγελματίες και ζουν αποκλειστικά από την αφήγηση και τα εργαστήρια που κάνουν, άλλοι έχουν μια ημι-επαγγελματική σχέση κι άλλοι είναι ερασιτέχνες.

16. Πώς κρίνεις την τηλεοπτική ή κινηματογραφική απόδοση των παραμυθιών;

Υπάρχει πάντα μια δυσκολία στην μεταφορά-απόδοση της τριτοπρόσωπης αφήγησης σε εικόνα. Ο προφορικός λόγος υπηρετεί και εκφράζεται μέσα από διαφορετικούς κώδικες σε σχέση με την οπτική προσέγγιση.

Οι εικόνες που φτιάχνει το λαϊκό παραμύθι είναι προσωπικές-του καθένα που θα ακούσει την ιστορία και θα ταξιδέψει νοερά. Οι εικόνες από μεταφορά του λόγου είναι του σκηνοθέτη που μας «επιβάλλει» τη δική του φαντασιακή σύλληψη. Ο ίδιος ο λαϊκός λόγος έχει άτυπες τεχνικές ροής, συμπύκνωσης, συμπερίληψης, γενίκευσης και απλούστευσης. Λεκτικά σχήματα και μορφές που δεν μπορούν να αποδοθούν παρά μόνο μέσα από τις φράσεις.

Πολλές φορές οι κινηματογραφικές αποδόσεις λειτουργούν ως διαστρεβλώσεις-παραποιήσεις που υπηρετούν κερδοσκοπικές ανάγκες. Για παράδειγμα, αναφέρω την κινηματογραφική ταινία Grimm -όπου οι σπουδαίοι για την προσφορά τους στη μελέτη των παρα-μυθιών Γερμανοί φιλόλογοι αδερφοί Γκριμμ– παρουσιάζονται σαν κυνηγοί μαγικών πλασμάτων και μια πολύ σημαντική παραμυθιακή υπόθεση στενάζει κάτω από την παρουσία της Μόνικα Μπελούτσι.

Ή μια πρόσφατη μεταφορά της Κοκκινοσκουφίτσας όπου ο λύκος είναι ο ίδιος της ο πατέρας που την απειλεί, υπονοώντας αιμομικτικές επιθυμίες.Στο λαϊκή εκδοχή δεν αναφέρεται καθόλου πατέρας αφού δεν τον αφορά το θέμα που διαπραγματεύεται η ιστορία. Είναι μια σχέση ανάμεσα σε γυναίκες.

Ο κινηματογράφος-κυρίως χολιγουντιανής προέλευσης- έχει πολλές φορές δημιουργήσει εξαμβλώματα σε επίπεδο ιστορικών γεγονότων-αντανάκλασης της γραφής των επών. Η ταινία π.χ Troy (Τροία) όπου ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Αγαμέμνονα μέσα στην Τροία, τη μέρα της κατάληψής της κι ο ίδιος σκοτώνεται εκεί από τον Πάρη.

Η μυθοπλασία είναι αναγκαίο στοιχείο εμπλουτισμού αλλά όταν παραποιεί και διαστρέφει τότε γίνεται υπονομευτικό στοιχείο στα χέρια ανίδεων και αδιάβαστων άρα επικίνδυνων ανθρώπων ή ομάδων. Από την άλλη υπάρχουν εξαιρετικές μεταφορές σε επίπεδο τηλεοπτικών σειρών όπως το Once upon a time (Μια φορά κι έναν καιρό…)-που προβλήθηκε μόνο στις ΗΠΑ, με αντανάκλαση γνωστών παραμυθιακών υποθέσεων σε σύγχρονο επίπεδο.

Υπάρχουν συντηρητικά και προοδευτικά παραμύθια;

Κατά την άποψή μου τα λαϊκά παραμύθια δεν μπορούν να έχουν τέτοιους διαχωρισμούς που είναι νεωτερικής αντίληψης και αφορούν σε άλλα περιβάλλοντα. Σίγουρα επειδή αντανακλούν την πνευματικότητα άλλων εποχών και παλιότερων κοινωνιών παρουσιάζουν στερεότυπα. Όμως θα έλεγα πως πολλές φορές παρουσιάζεται έντονα το στοιχείο της αντίθεσης που διακρίνει τον λαϊκό άνθρωπο.

Υπάρχουν π.χ αραβικά παραμύθια όπου η θέση της γυναίκας είναι συγκεκριμένη και μία τυχαία συνάντηση μιας κοπέλας με έναν άντρα άγνωστο, σε κοινό χώρο οδηγεί στην ατιμωτική εκδίωξη της από την πατρική εστία και επισείει την ποινή του θανάτου. Στον ίδιο λαό συναντάμε ιστορίες που σε στιγμές κρίσης και κινδύνου, όπου υπάρχει παρουσία ηρώων αντρικού και γυναικείου φύλου η συμβουλή της ηρωίδας είναι αυτή που φέρνει τη λύση και διώχνει τον κίνδυνο μακριά. Πιστεύω πως έχει να κάνει με την ιδιαιτερότητα του κάθε αφηγητή-φορέα της ιστορίας.

Από την άλλη, υπάρχουν εξαιρετικές ιστορίες του μακρινού χτες που μιλούν για φαινόμενα της σύγχρονης εποχής όπως πχ τις συνέπειες της υπεραλίευσης… Η΄τοποθετούνται απέναντι σε τρέχοντα ερωτήματα ζωτικής σημασίας μέσα σε εποχές εμπορευματοποίησης ή ξεπουλήματος-εκχώρησης του εθνικού πλούτου. Όπως για παράδειγμα σε ποιον ανήκει το νερό; Για μένα σημαντικό στοιχείο της κάθε αφήγησης είναι η επιλογή των κατάλληλων ιστοριών έτσι ώστε να μην αδικείται ή να μην υπονομεύεται η προφορική παράδοση και να μην έρχεται σε δύσκολη θέση το ακροατήριο.

Μίλα μας για τα πονηρά παραμύθια, υπάρχουν τέτοια, πότε αναπτύχθηκαν, πού και τι ιδιαίτερο έχουν;

Όπως ίσως έχω ξαναπεί, τα λαϊκά παραμύθια αποτέλεσαν ένα υλικό μέσα από υποθετικές καταστάσεις που θα μπορούσαν να έχουν συμβεί αλλά είναι φανταστικές προβολές. Ανάμεσα σε όλα τα θέματα με τα οποία καταπιάστηκαν οι άνθρωποι ή έφεραν στο κέντρο του ενδιαφέροντός τους είναι και υποθέσεις που αφορούν τη σεξουαλική έκφραση του λαϊκού ανθρώπου.

Αποτελούν έναν έμμεσο τρόπο για να γίνει μια «ανεκτική» περιδιάβαση ανάμεσα σε ιστορίες που θίγουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, στην πιο κρυφή της έκφραση, η οποία προκαλεί, προβληματίζει, ανασύρει, αναστοχάζεται, τοποθετείται και συμπεραίνει γύρω από την γονιμική και ζωοποιό ενέργεια μιας δύναμης μοναδικής σε δυνατότητες αλλά και συνέπειες.

Πρόκειται για μια αναφορά στα απόκρυφα του φαντασιακού συλλογικού που καθρεφτίζει ξεμπροστιάζοντας βασικές ανθρώπινες συμπεριφορές.

Παράλληλα εκθέτει κοινωνικές στάσεις κι ατομικές ηθικές σε όλους τους λαούς. Εμείς τα αποκαλούμε «άσεμνα» ή «αποκριάτικα» αλλά σε άλλες κοινωνίες (πχ Αφρική, Ασία, Αραβικός κόσμος) που απουσίαζε η ανατρεπτική και ελευθεριακή παράδοση της αποκριάς, λειτούργησαν ως υλικό μυητικό στην πορεία της ενηλικίωσης του νέου ανθρώπου που έπρεπε να προετοιμαστεί για την είσοδό του στο δύσκολο κόσμο των ενηλίκων.

Άρα να είναι προϊδεασμένος απέναντι σε όλα αυτά που μπορεί να τον εξέθεταν ή να τον έφερναν σε δύσκολη περίσταση ηθική.  Ενώ το έντονο χιουμοριστικό στοιχείο αλάφρυνε λίγο το βάρος της θεματικής σε επίπεδο κοινωνικής ανεκτικότητας. Εξάλλου όσο πιο αυστηρό και πιεστικό είναι το πλαίσιο του κοινωνικού ελέγχου που επιβάλλει μια κοινωνία στα μέλη της, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ανάγκη εκφόρτισης κι έκφρασης.

Πρόσφατα στο Μόντρεαλ του Καναδά, μια Αιγύπτια αφηγήτρια μου εκμυστηρεύτηκε πως οι άσεμνες ιστορίες της δύσης θα ωχριούσαν μπροστά στις ανάλογες ιστορίες που λένε οι γυναίκες των βεδουίνων της ερήμου μέσα στις τέντες τους. Εγώ πιστεύω πως όλες οι ανώνυμες προφορικές λαϊκές ιστορίες είχαν μια λειτουργία και λόγο ύπαρξης γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν.

Πάνω σε ένα τέτοιο υλικό δουλεύω εδώ και τρία χρόνια περίπου. Με ιστορίες άσεμνες από όλον τον κόσμο, έχοντας ως βάση τη σεξουαλική πράξη ανάμεσα στα δύο φύλα. Ελπίζω στο τέλος του 2018 να δει το φως της δημοσιότητας.

Υπάρχουν τρομακτικά παραμύθια;

Υπάρχουν παραμύθια που οι εμπλεκόμενοι πρωταγωνιστές διαφοροποιούνται από τη συνηθισμένη λειτουργία στην καθημερινή ζωή. Άλλες φορές ο τρόμος κρύβεται μέσα στις πράξεις τους-εκφράσεις ωμής βίας που οι περισσότερες έχουν μεταφορικό και συμβολικό περιεχόμενο- και άλλες φορές η ίδια η προέλευση, το ποιόν των συμμετεχόντων φέρνει στην επιφάνεια έντονα το στοιχείο του φοβικού.

Δράκοι, λάμιες, νεράιδες-δεν έχουν καμιά σχέση με το ροζ του Ντίσνεϋ- θεριά, νεκραναστημένοι και ζόμπι, στοιχειά και απόκοσμα πλάσματα φέρνουν στο φως ο,τι πιο σκοτεινό μπορεί να προκαλεί ανασφάλεια, δυσκολία στην αποδοχή, φόβο για την προσέγγισή του ή μια αισθητική απώθηση. Αλλά ας μην ξεχνούμε ότι έπαιζαν έναν ρόλο. Η βία των παραμυθιών έχει μια αιτιολόγηση.

Επειδή πολλοί μπορεί να βιαστούν να τα «αφορίσουν», θέλω να υπενθυμίσω πως η ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα στην ιστορία και οι πρακτικές βίας μέσα από ιδεολογίες ή μη, που ακόμη και σήμερα εφαρμόζονται και ακολουθούνται στους σύγχρονους «πολιτισμένους» καιρούς, κάνουν το παραδοσιακό υλικό να ωχριά μπροστά τους.

Η συνεχής έκθεση του νέου ανθρώπου σε συνθήκες, σκηνικά και εικόνες βίας μέσα από τα ΜΜΕ, τα βιντεοπαι-χνίδια κλπ (υπάρχουν πχ παιχνίδια που μαζεύει κανείς πόντους όταν πατάει με ένα αυτοκίνητο γριές σε μια προσομοίωση πόλης!) έτσι ώστε να «αναισθητοποιείται» με τρομάζει προσωπικά περισσότερο και με προβληματίζει έντονα.

Η εξουσία είχε προσπαθήσει ποτέ να φτιάξει παραμύθια κατά παραγγελία;

Δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές για κατά παραγγελία δημιουργία παραμυθιών. Σίγουρα όμως επειδή τα παραμύθια έχουν μια πολυσημική λειτουργία. Υπάρχουν αναφορές για τη χρήση συγκεκριμένων μύθων προκειμένου να καμφθούν αντιστάσεις και αρνήσεις δούλων και πληβείων που έκαμαν λευκή απεργία όταν η Ρώμη πολιορκούνταν και οι ίδιοι δεν θέλησαν να συνταχθούν με τα αφεντικά τους.

Τότε, λέγεται πως οι άρχοντες-κρατούντες επιστράτευσαν την αφήγηση μιας ιστορίας για να ενεργοποιήσουν τους υποτακτικούς τους. Τα τελευταία χρόνια η τέχνη της αφήγησης λόγω των πολλαπλών εφαρμογών της έχει αιχμαλωτιστεί από τις λογικές της επικοινωνίας, του καλπάζοντος καπιταλισμού και χρησιμοποιείται εξυπηρετώντας σκοπούς καθαρά χειραγωγικούς στην οικονομία, την πολιτική, το μάρκετινγκ.

Υπάρχουν σπουδές πάνω στο παραμύθι;

Ως αντικείμενο μελέτης μπορεί κάποιος να το συναντήσει στις παιδαγωγικές σχολές και στις φιλολογίες καθώς και όμορους μεταπτυχιακούς κύκλους. Σχετικά με την αφήγησή του όμως μπορεί κανείς να παρακολουθήσει εργαστήρια από παραμυθάδες με εμπειρία που να γνωρίζουν καλά το είδος. Από ‘κει και μετά η μαθητεία δεν σταματάει ποτέ και ακολουθεί ανάγκες αναστοχασμού – αυτοδιόρθωσης σε λογική συνεχούς εξέλιξης και βελτίωσης του παραμυθά.

Ποια η διαφορά των λαϊκών παραμυθιών από τη λογοτεχνία για παιδιά και νέους;

Τα λαϊκά παραμύθια είναι ένα ανθρωπολογικό είδος με καθολική παρουσία σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου καθώς δεν υπήρξε λαός που να μην έχει φτιάξει τα δικά του παραμύθια. Η παιδική λογοτεχνία είναι δημιούργημα των κοινωνιών της γραφής που εξελικτικά ανακάλυψαν την έννοια της παιδικότητας και των αναγκών της. Τα λαϊκά παραμύθια έχουν ανώνυμο δημιουργό, διαδίδονταν προφορικά. Δοκιμάστηκαν από το χρόνο και παρουσιάζονται μέσα από τη λειτουργία των παραλλαγών-πολλαπλών αφηγηματικών εκδοχών της ίδιας ιστορίας-υπόθεσης.

Η παιδική λογοτεχνία χαρακτηρίζεται από γραπτά έργα επώνυμων δημιουργών με δημιουργική μυθοπλαστική διάθεση συγκεκριμένης αποτύπωσης. Η χρήση του όρου «παραμύθια» σε οτιδήποτε έντυπης μορφής είναι καταχρηστική και παραπλανητική καθώς ο,τι είναι προϊόν μυθοπλασίας δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη παραμύθι.

Οι προσδιορισμοί «σύγχρονο παραμύθι», «έντεχνο παραμύθι» κλπ μόνο παρανοήσεις μπορούν να φέρουν, αφού ο όρος που αποδίδει το είδος είναι «σύντομο παιδικό διήγημα» ή «ιστορία». Ωστόσο η έννοια-επίκληση του παραμυθιού είναι ελκυστικότερη πάντα. Στη σύγχρονη εποχή, της κυριαρχίας του έντυπου λόγου,  χρειαζόμαστε και τα δύο,  αλλά είναι τελείως διαφορετικά πράγματα αφού διακρίνονται από αλλότρια στοιχεία λειτουργίας.

Ποιο είναι το πιο ωραίο πράμα που έχεις ακούσει σε μία ή για μία αφήγησή σου;

Δώδεκα χρόνια πριν με προσκάλεσαν από ένα νηπιαγωγείο στα Άσπρα Σπίτια τον οικισμό των εργαζομένων στα «Αλουμίνια της Ελλάδος». Την ώρα που πήγα να καθίσω ανάμεσα στον κύκλο των πιτσιρικάδων, πετάγεται ένας και μου λέει: «Δεν έχεις βιβλίο εσύ; Η κυρία μας έχει βιβλίο που μας διαβάζει τα παραμύθια:» Τότε εγώ του απαντώ: «Θα σας τα πω με το στόμα»

Γυρίζει αυτός στους άλλους και λέει: «Χα, χα! Αυτός εδώ είναι μεγάλος και δεν ξέρει να διαβάζει!» Πολλές φορές μου λένε πως τους θύμισα αυτό που έζησαν κάποτε με τον παππού τους.  Άλλοι μου λένε πως είδαν τις σκηνές του παραμυθιού ολοζώντανα μπροστά τους.

Θα μπορούσε να γίνει μάθημα στο Δημοτικό;

Τα παραμύθια έχουν απίστευτες δυνατότητες εφαρμογής στο σχολικό χώρο, αρκεί να μη γίνουν ένα εργαλείο και χάσουν την μαγεία που εξασκούν. Από την παραγωγή γραπτού λόγου μέχρι την ένταξη τους στα μαθηματικά, τη μελέτη περιβάλλοντος, τα προγράμματα αγωγής υγείας, την περιβαλλοντική αγωγή, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και την αντιρατσιστική αγωγή.

Αυτό που χρειάζονται οπωσδήποτε είναι αγάπη και σεβασμός γιατί η εργαλειοποίηση που ελλοχεύει σε κάθε τέτοιας ποιότητας προσέγγιση.  Αντίληψη και λογική μπορούν  να ακυρώσουν  και να υπονομεύσουν τη δυναμική τους.

Αν μιλάμε για την πράξη της αφήγησης, τότε αναμφισβήτητα μπορεί να γίνει ένα πρώτης τάξης μέσο για πολλαπλή ανάπτυξη ψυχοσυναισθηματική του μαθητή και την τροποποίηση της παιδαγωγικής ατμόσφαιρας στην τάξη.

Μίλησέ μας για την κυκλοφορία της πρόσφατης συλλογής σου «Παραμύθια λαϊκά ενάντια σε δύσκολους καιρούς»

Μόλις μερικές βδομάδες πριν είδε το φως της δημοσιότητας η τελευταία μου συλλογή με ένα υλικό που είχα αρχίσει να αφηγούμαι κυρίως από το 2009 και μετά, ως μια μορφή παρέμβασης ενάντια στην κρίση και τα διαδοχικά μνημόνια που επηρέασαν την ποιότητα της ζωής του λαού μας.

Οι περίπου σαράντα ιστορίες προέρχονται από την προφορική παράδοση των λαών του κόσμου και κατηγοριοποιήθηκαν σε τρία κεφάλαια: «Παραμύθια για να συλλογάσαι», «Παραμύθια για να ελπίζεις» και «Παραμύθια για να πράττεις». Πρόκειται για μια αρμαθιά υποθέσεων που προκαλούν διάθεση αναστοχαστική για τις δυσκολίες που φέρνει η ζωή, αλλά και μια πηγή θετικότητας που παραπέμπει στην ενεργητική στάση απέναντι σε όσα μοιάζουν να φανερώνονται απειλητικά.

Τα παραμύθια αυτά μας υπενθυμίζουν πως η ζωή χαρακτηρίζεται από παροδικότητες τόσο στα εύκολα κι ευχάριστα, όσο  στα δύσκολα και δυσάρεστα, αρκεί να πάρουμε απέναντί τους την κατάλληλη θέση. Χωρίς να είναι αποκλειστικά θεραπευτικά απευθύνονται σε ομάδες ανθρώπων που προσπαθούν να διαχειριστούν τις αρνητικότητες της ζωής μέσα από μια κοινή πορεία.