Το διαδίκτυο μπορεί να είναι ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για γονείς που θέλουν να διευρύνουν τους ορίζοντες των παιδιών τους, καθώς το διαθέσιμο υλικό είναι τεράστιο και μέσα από μια προσεκτική και καλή έρευνα μπορείς να βρεις “διαμάντια” και να μεταδόσεις γνώση με έναν εναλλακτικό, διαδραστικό και κατ’ επέκταση πιο ενδιαφέροντα για τους μικρούς μας φίλους τρόπο.
Το να μιλήσεις, όμως, για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου στα παιδιά, χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο κρύβει δυο παγίδες. Πρώτον, πρόκειται για μια διπλή γιορτή, με εθνικό, αλλά και θρησκευτικό χαρακτήρα, γεγονός που μπορεί να τα συγχύσει και δεύτερον, δεν υπάρχει αυθεντικό οπτικοακουστικό υλικό, αλλά μόνο αναπαραστάσεις και αφηγήσεις.
Καταρχάς, λοιπόν, ας ξεκαθαρίσουμε στα παιδιά τι εορτάζουμε την 25η Μαρτίου. Η αρχική εορτή είχε μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα και τιμούσε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, δηλαδή την αναγγελία της χαρμόσυνης είδησης για το Χριστιανισμό, της επικείμενης γέννησης του Ιησού, που δόθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στη Μαριάμ. Λόγω, λοιπόν, της θρησκευτικής σημασίας που είχε για τον υπόδουλο ελληνισμό η συγκεκριμένη ημερομηνία, καταλήξαμε αυθαίρετα να εορτάζουμε την έναρξη της Επανάστασης του 1821 την 25η Μαρτίου.
Στην πραγματικότητα, η επανάσταση είχε ξεκινήσει νωρίτερα σε διάφορες περιοχές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στις 24 του Φλεβάρη ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία, στις 16 του Μάρτη ο Νίκος Σολιώτης χτύπησε πρώτος τους Τούρκους στην Ελλάδα, στο Αγρίδι, κοντά στην Ακράτα. Στις 17 του Μάρτη αποφασίζεται η εξέγερση στη Μάνη, ενώ στις 21 αρχίζει η εξέγερση στα Καλάβρυτα. Στις 21 του Μάρτη πετυχαίνει η επανάσταση στην Πάτρα. Στις 22 του Μάρτη ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γράφει στους Γαλαξειδιώτες ένα περίφημο γράμμα παρακίνησης σε εξέγερση. Στις 23 του Μάρτη εδραιώνεται η επανάσταση στην Καλαμάτα. Όλα αυτά πριν την 25η Μαρτίου.
Ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, στα Απομνημονεύματά του, γράφει ότι στις 25 του Μάρτη του 1821 ήταν στην Πάτρα. Στην ίδια πόλη ευλόγησε τους αγωνιστές τον επόμενο μήνα σε μια πλατεία. Ο μύθος που ανακατεύει το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, τον εκεί ευλογούντα Π. Π. Γερμανό, τα ζωγραφιστά παλικάρια να ορκίζονται σε μια σημαία σχεδόν σαν τη σημερινή, το λάβαρο (πολύ μεταγενέστερη κατασκευή- για τις σημαίες της Επανάστασης δείτε εδώ) και την 25η Μαρτίου (ώστε όλα να συμπέσουν με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου) είναι πολύ μεταγενέστερος.
Παρόλα αυτά, ιδιαίτερα αν έχουμε μικρά παιδιά, καλό είναι να μην τα μπερδέψουμε, προσπαθώντας να τους εξηγήσουμε έννοιες συμβολικής σημασίας και ιστορικές κατασκευές και ας μείνουμε πιο κοντά στην ύλη των σχολικών βιβλίων, που όλοι διδαχθήκαμε.
Εδώ βρίσκουμε πολύ ενδιαφέρον εκπαιδευτικό υλικό από τη δρ. Αναστασία Σάββα Γεωργιάδου, το οποίο με απλά λόγια φέρνει τα παιδιά σε επαφή με τη διπλή γιορτή και προτείνει μια σειρά από δραστηριότητες.
Εδώ μπορείτε να βρείτε τα ιστορικά ονόματα της Ελληνικής Επανάστασης και να τα δείξετε στα παιδιά σας, ενώ εδώ μπορείτε να βρείτε μια μεγάλη σειρά από πίνακες και εικόνες της εποχής του 1821, για να τα “βάλετε στο κλίμα” μιας εντελώς διαφορετικής εποχής από τη σημερινή.
Φέρτε τα, επίσης, σε επαφή με την πιο χαρακτηριστική προσωπικότητα της Ελληνικής Επανάστασης, το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ο Κολοκοτρώνης (3 Απριλίου 1770- 4 Φεβρουαρίου 1843) ήταν Έλληνας κλέφτης, πολιτικός, καπετάνιος, στρατηγός με πρωταγωνιστικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821, πολιτικός, αρχηγός κόμματος, πληρεξούσιος, σύμβουλος της Επικράτειας. Έμεινε γνωστός και ως Γέρος του Μοριά. Εδώ μπορείτε να τους διαβάσετε τον λόγο που εκφώνησε στην Πνύκα, το 1838, στον οποίον αναφέρεται στην Επανάσταση.
Δείτε ένα ντοκιμαντέρ για την ιδιαίτερη προσωπικότητά του:
Ένα ημίωρο “διαμαντάκι” για τον Κολοκοτρώνη, από τον… Ηλία Μαμαλάκη
Σπουδαίο και το ντοκιμαντέρ της Μηχανής του Χρόνου και του Χρίστου Βασιλόπουλου.
Εκπαιδευτικό βίντεο από τo anoixtosxoleio.weebly.com Γλώσσα Ε’ & ΣΤ΄ τάξης: 25η Μαρτίου 1821
Εδώ μπορείτε να βρείτε το θεατρικό του σπουδαίου Βασίλη Ρώτα “Να ζει το Μεσολόγγι” και με αφορμή αυτό να μιλήσετε στα παιδιά για την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1826. Περισσότερες πληροφορίες για την Έξοδο, μπορείτε να βρείτε εδώ .
Μια ταινία, που σπάνια παίζεται στην τηλεόραση, Η έξοδος του Μεσολογγίου του 1965 με το μεγάλο Μάνο Κατράκη:
Με αφορμή το Μεσολόγγι, μπορείτε να φέρετε τα παιδιά σας σε επαφή και με το αθάνατο έργο του εθνικού μας ποιητή, του Διονυσίου Σολωμού “Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”, που μπορείτε να βρείτε ολόκληρο εδώ. “Τὰ μάτια μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι”, γράφει ο ποιητής για την ιστορική πόλη.
Εδώ μπορείτε να δείτε μαζί με τα παιδιά σας όλο το έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”, που είναι βασισμένο στο έργο του Σολωμού.
Έργο του Σολωμού φυσικά είναι και ο ‘Ύμνος εις την Ελευθερίαν, γραμμένος το 1823, οι πρώτοι στίχοι του οποίου, μελοποιημένοι από τον Νικόλαο Μάντζαρο, καθιερώθηκαν ως εθνικός ύμνος της Ελλάδας το 1865. Ολόκληρο το ποίημα, που αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Με αφορμή τον πίνακα του Δ .Τσόκου Ο όρκος των Φιλικών, εξηγείστε με απλά λόγια στα παιδιά τι ήταν η Φιλική Εταιρεία και ποιο ρόλο έπαιξε στην οργάνωση του υπόδουλου Ελληνισμού. Πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ, ενώ εδώ ακούτε τον περίφημο όρκο.
Σε αυτό το σύνδεσμο μπορείτε να βρείτε συγκεντρωμένα τα ποιήματα και τα τραγούδια για την 25η Μαρτίου. Χαρακτηριστικά τραγούδια μπορείτε να ακούσετε και στο YouTube. Με αφορμή αυτά, μπορείτε να εξηγήσετε στα παιδιά σας διάφορες πλευρές της επανάστασης: Παιδιά της Σαμαρίνας.
Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου η Μακεδονική Φρουρά ήταν η εμπροσθοφυλακή των πολιορκημένων με αποτέλεσμα να έχουν τα περισσότερα θύματα από τα πυρά των Οθωμανών. Οι επιζήσαντες Σαμαριναίοι της εξόδου ήταν 33 και προς τιμή τους τραγουδιέται ακόμη το γνωστό δημοτικό τραγούδι.
Ο Θούριος (από Νίκο Ξυλούρη).
Με αφορμή το Θούριο μιλάμε στα παιδιά για τον Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίο, πολιτικό οραματιστή και πρόδρομο της Ελληνικής Επανάστασης.
Περισσότερες πληροφορίες για τη σπουδαία αυτή μορφή μπορείτε να βρείτε εδώ.
Εδώ μπορείτε να παρακολουθήσετε το ντοκιμαντέρ της εκπαιδευτικής τηλεόρασης, παραγωγής 1998, με αφορμή τα 200 χρόνια από το θάνατό του Ρήγα και εδώ το γερμανόφωνο υποτιτλισμένο ντοκιμαντέρ του ARTE για τον Ρήγα (σε τέσσερα μέρη).
Έχε γεια καημένε κόσμε. (τραγούδι-δημιούργημα του 1908, με βάση το λαογράφο Αλ. Πολίτη).
Ο λεγόμενος Χορός του Ζαλόγγου αποτελεί ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό ιστορικό και λαογραφικό περιστατικό που συνέβη 18 χρόνια πριν από την Επανάσταση, περί το τέλος του Δεκεμβρίου του 1803, στη κορυφή του όρους Ζάλογγο. Περίπου 60 ορεσίβιες γυναίκες της περιοχής Σουλίου κινήθηκαν «εν χορώ» σε μια ομαδική απελπισμένη βρεφοκτονία και αυτοκτονία, για να μην αιχμαλωτιστούν από Τουρκαλβανούς που πολιορκούσαν τα χωριά τους. Οι φήμες και οι αναφορές στο συγκινητικο αυτο γεγονός κάλυψαν πολύ γρήγορα τον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο και μάλιστα κυριαρχούσαν στις συζητήσεις μεταξύ των Φιλελλήνων στην Ευρώπη κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης.
Εδώ μπορείτε να διαβάσετε τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τα γεγονότα στο Σούλι. Για τους Σουλιώτες, την ιστορία τους και τις διάφορες και ετερόκλητες επικρατούσες απόψεις περί καταγωγής τους μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Μάνα μου τα κλεφτόπουλα
Με αφορμή το γνωστό τοις πάσι δημοτικό τραγούδι, μιλάμε στα παιδιά μας για τους Κλέφτες και τους Αρματολούς.
Κλέφτες ονομάζονταν τα μέλη ένοπλων παράνομων ομάδων του βουνού, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι οποίοι έδωσαν το όνομά τους στα φημισμένα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια (διαβάστε εδώ). Το οθωμανικό κράτος, αδυνατώντας να επιβάλει το ίδιο την τάξη, ιδιαίτερα στις ορεινές επαρχίες του, χρησιμοποίησε ένοπλες ομάδες πρώην κλεφτών ή άλλων οπλαρχηγών, προκειμένου να περιορίσει τη δράση των κλεφτών. Οι ένοπλες αυτές ομάδες ονομάζονταν αρματολοί. Ο σουλτάνος φρόντιζε να παραμερίζει τους αρματολούς, που αποκτούσαν ιδιαίτερη δύναμη ή έδειχναν ξεχωριστή συμπάθεια στους ραγιάδες. Τότε αυτοί ξαναγίνονταν κλέφτες.
Συχνά κλέφτες και αρματολοί συνεργάζονταν με αποτέλεσμα οι λέξεις κλέφτης και αρματολός συχνά να είναι ταυτόσημες. Κάθε ομάδα αρματολών ή κλεφτών είχε το δικό της μπαϊράκι (σημαία), τον καπετάνιο της και το πρωτοπαλίκαρο της, που είχε θέση υπαρχηγού. Η ομάδα μπορούσε να έχει και ψυχογιούς, δηλαδή ανήλικα κλεφτόπουλα. Η ζωή των κλεφτών ήταν γεμάτη κακουχίες και στερήσεις. Ζούσαν σε μέρη δυσκολοπάτητα, τα λεγόμενα λημέρια. Συχνά αναγκάζονταν να αλλάξουν λημέρι για μεγαλύτερη ασφάλεια και πάντα έβαζαν γύρω τους καραούλια, δηλαδή σκοπιές.
Στις συγκρούσεις τους με τους Τούρκους έστηναν ενέδρες ή έκαναν αιφνιδιασμούς. Αυτό το είδος πολέμου ονομάστηκε κλεφτοπόλεμος. Στις καλές και ειρηνικές μέρες χαίρονταν τη φύση και τη λευτεριά και φρόντιζαν τ’ άρματά τους, παράβγαιναν στο τρέξιμο, το πήδημα, το λιθάρι και το σημάδι, γλεντούσαν και χόρευαν. Ήταν πάντα έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους για την ελευθερία και την τιμή τους.
Οι κλέφτες και οι αρματολοί με τη δράση και τα κατορθώματά τους έδιναν κουράγιο στους υπόδουλους ραγιάδες και συντηρούσαν την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους. Κι όταν ήρθε η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού, αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα των αγωνιστών της ελευθερίας, καθώς από αυτούς προήλθε το σημαντικότερο και το πιο έμπειρο δυναμικό των επαναστατικών στρατευμάτων του 1821. Ο καθοριστικός ρόλος τους στον αγώνα επέτρεψε σε πολλούς οπλαρχηγούς να αποκτήσουν κοινωνικό κύρος και πολιτική και οικονομική ισχύ στην επανάσταση και στη μετεπαναστατική περίοδο. Έτσι πολλοί πρώην κλέφτες ή αρματολοί κατόρθωσαν να αναδειχθούν στα ανώτερα κλιμάκια της στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ιεραρχίας της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα.
Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τη μυθολογία γύρω από τους κλεφταρματολούς μπορείτε να βρείτε εδώ. Μια πιο απλή προσέγγιση του θέματος υπάρχει εδώ. Κι ένα μικρό βιντεάκι-αφιέρωμα στην κλεφτουριά εδώ:
Σαράντα παλικάρια (από τον Στέλιο Καζαντζίδη)
Για την ιστορία του γνωστού μας τραγουδιού και τις διαφορετικές εκδοχές του, δείτε εδώ.
Κι εδώ μια φανταστική εκτέλεση του Λουκιανού Κηλαηδόνη
Δείτε ακόμα:
1. 1821. Πορεία προς τη μεγάλη στιγμή
2.Μουσείο Μπενάκη. Ελληνική ιστορία – Μορφές και γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης 1821-1829
3.Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Τα Ιερά Κειμήλια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821
4. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Τι σημαίνει ΄21; Επετειακό Πρόγραμμα του Ε.Ι.Μ. για τα 200 χρόνια του 1821
5. Ιωάννης Καποδίστριας: Η ζωή και το έργο του
6. Το 1821 και οι ξένοι ζωγράφοι
Επίσης, ένας ενδιαφέρον τρόπος να αρχίσουν τα παιδιά να κατανοούν την έννοια και τα γεγονότα της Επανάστασης είναι η παρακολούθηση παλαιότερων ελληνικών ταινιών. Ίσως πλέον φαίνονται (τουλάχιστον σε εμένα) λίγο ή μάλλον πολύ cult, αλλά σίγουρα είναι αφηγήσεις που ενίσχυσαν τους μύθους που δημιούργησαν τη σύγχρονη εθνική μας ταυτότητα.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε τις ταινίες:
Ο Παπαφλέσσας, της Φίνος Φιλμς, σε σκηνοθεσία του (αμίμητου για λόγους που δεν είναι της παρούσης) Τζέημς Πάρις, με τους Δημήτρη Παπαμιχαήλ, Άγγελο Αντωνόπουλο, Κάτια Δανδουλάκη, Αλέκο Αλεξανδράκη κ.α. Πληροφορίες για τον Γρηγόριο Δικαίο μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ, ενώ εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα άρθρο για τους σημερινούς κατοίκους στο ιστορικό χωριό Μανιάκι.
Μπουμπουλίνα, της Φάρος Φιλμ, σε σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου, με τους Ειρήνη Παπά, Ανδρέα Μπάρκουλη, Διονύση Παπαγιαννόπουλο, Χριστόφορο Νέζερ, Μιράντα Μυράτ, Νίκο Κούρκουλο, Γεωργία Βασιλειάδου κ.α. Για την καπετάνισσα Λασκαρίνα Πινότση, μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Εδώ μπορείτε να δείτε την ιστοσελίδα του Μουσείου της Μπουμπουλίνας στις Σπέτσες, ενώ εδώ μπορείτε να παρακολουθήσετε το ιστορικό ντοκιμαντέρ-παραγωγή της ΕΡΤ, της Νικολέτας Γουλη, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα.
Μαντώ Μαυρογένους, της Καραγιάννης-Καρατζόπουλος, σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη, με τους Τζένη Καρέζη, Πέτρο Φυσσούν, Ελένη Ερήμου, Άλκη Γιαννακά κ.α. Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή της σπουδαίας αγωνίστριας, που πέθανε ξεχασμένη και κυνηγημένη, μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ. Η ταινία δεν υπάρχει στο Youtube.
Η δίκη των δικαστών. Η ζωή του Αναστάσιου Πολυζωίδη και η θαρραλέα στάση του στην δίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα, που έγινε στο Ναύπλιο του 1834. Το κατηγορητήριο ήταν κατασκευασμένο, αλλά μόνο δυο δικαστές θα ορθώσουν το ανάστημα τους, στις πολλαπλές πιέσεις από ψηλά, ο Πολυζωίδης και ο Τερτσέτης. Μια πραγματική σελίδα της ελληνικής ιστορίας αποτυπώθηκε στη μεγάλη οθόνη από τον Πάνο Γλυκοφρύδη, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία σε αυτήν την ταινία εποχής – από τις ελάχιστες ταινίες εποχής που έχει γυρίσει η Φίνος Φιλμ – με εξαιρετικά ντεκόρ και κοστούμια από τον σπουδαίο Διονύση Φωτόπουλο, που κατόρθωσε να αναπαραστήσει μια ολόκληρη εποχή με τα λιγότερα δυνατά μέσα.
Ένα τεράστιο καστ, με επικεφαλής τον Νίκο Κούρκουλο και με «ευγενώς προσφερθέντες» τον μοναδικό Μάνο Κατράκη στον ρόλο του Κολοκοτρώνη, σε μια συγκλονιστική ερμηνεία, και τον Δημήτρη Μυράτ στο ρόλο του Καποδίστρια.
Εδώ μπορείτε να δείτε ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ. Ο Χρίστος Βασιλόπουλος μέσα από τη «Μηχανή του Χρόνου» του παρουσιάζει το άδοξο τέλος των ηρώων του 1821. Πολιτικές οι διώξεις; Ποιοι εδίωκαν ποιους και γιατί σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης και αργότερα επί Όθωνα; Δείτε επί της μικρής οθόνης την ιστορία των ηρώων που αδίκησε η πατρίδα.
Σε αυτό το σύνδεσμο μπορείτε να δείτε ολοκληρωμένο το ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΪ 1821, που πέρυσι προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις με την προβολή του. Ανεξάρτητα από το ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο (άλλωστε στις Κοινωνικές Επιστήμες και δη στην Ιστορία, πάντοτε υπάρχουν και θα υπάρχουν παραπάνω από μια αλήθειες και πολλαπλές επιστημονικές διαφωνίες), πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά, με πλούσιο υλικό, άρτια σκηνοθετημένη, που άνοιξε και πάλι μια μεγάλη συζήτηση γύρω από ένα μεγάλο θέμα, αυτό της Επανάστασης του 1821 και των μύθων που την περιβάλλουν.
Από το αρχείο της ΕΡΤ, αντλούμε το ντοκιμαντέρ 1821. Η πορεία προς τη μεγάλη στιγμή που μέσα από ιστορικά στοιχεία και αναπαραστάσεις, αναφέρεται στην Επανάσταση του 1821 και στον τρόπο που αυτή προετοιμάστηκε και εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα. Ξεκινά με τη Φιλική Εταιρεία και τον όρκο που έδιναν τα μέλη της.
Η αφοσίωση και η αγάπη στην πατρίδα ήταν υπέρτατο καθήκον για όλους τους αγωνιστές. Ο εχθρός ήταν ένας, οι Τούρκοι, και έπρεπε όλοι να συσπειρωθούν εναντίον τους. Οι βιαιότητες και οι λεηλασίες δεν είχαν τελειωμό. Οι Τούρκοι ποτέ δεν πίστευαν και δεν περίμεναν ότι οι Έλληνες θα ξεσηκωθούν και θα αντιδράσουν. Ακόμη και όταν οι φήμες για την Επανάσταση διαδίδονταν, εκείνοι εθελοτυφλούσαν και αρνούνταν να δουν την πραγματικότητα. Όμως, ο ξεσηκωμός ήταν πολύ κοντά.
Ο αφηγητής περιγράφει αναλυτικά την πορεία που διέγραψε η Επανάσταση και τις πόλεις από τις οποίες πέρασε. Σιγά-σιγά, όλη η χώρα συμμετείχε ενεργά και δραστήρια στον αγώνα για την απελευθέρωση. Απλοί άνθρωποι κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια και προσέφεραν ό, τι μπορούσαν με κάθε μέσο και τρόπο. Προβάλλονται πλάνα της κάθε περιοχής που ξεσηκωνόταν, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στους κύριους πρωταγωνιστές Θ. Κολοκοτρώνη, Π. Μαυρομιχάλη, Δ. και Α. Υψηλάντη, Ο. Ανδρούτσο, Α. Διάκο, καθώς και πολλούς άλλους που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στον αγώνα για την ελευθερία.
Χρόνια Πολλά…