Poetry Slam: Όταν η ποίηση ανεβαίνει στη σκηνή | Θέμα

Όταν είδα ότι στο Cabaret Voltaire την 1η Ιουνίου του 2019 διοργανώνεται το Τουρνουά Ποίησης Slam έπιασα τον εαυτό μου αδιάβαστο.

Πρώτη φορά άκουσα το συνδυασμό των λέξεων τουρνουά και ποίηση σε μία φράση και μου ήταν αδύνατο να φανταστώ περί τίνος πρόκειται. Τι τουρνουά λοίπον ποίησης διοργανώνονται και μάλιστα συνοδεύονται από τον όρο… slam?

Μόνο και μόνο από τον τίτλο καταλαβαίνεις ότι είναι κάτι super που αξίζει να ερευνήσεις. Κι έτσι κι έκανα… Αυτή η έρευνα με ταξίδεψε στην Αμερική του ’80, στην urban culture, σε μορφές τέχνης που υπάρχουν και δεν τις ξέρουμε, σε γνωριμίες με ανθρώπους υπέροχους όπως τον Πάνο, έναν αυθεντικό καλλιτέχνη μιας τέχνης φρέσκιας, όσο κι αν φαντάζει ανορθόδοξη.

Ελάτε να ανακαλύψουμε μαζί τι είναι το poetry slam!

Η Ιστορία της Poetry Slam

Η έννοια και η ιδέα της slam poetry ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 στο Σικάγο του Ιλλινόις, όταν ένας ντόπιος ποιητής και εργάτης οικοδομών, ο Marc Kelly Smith, αισθάνθηκε ότι η ανάγνωση ποίησης και η ποίηση γενικά είχαν χάσει το αληθινό τους πάθος και το ενδιαφέρον του κοινού. Έτσι, είχε μια ιδέα: να φέρει πάλι τον κόσμο κοντά στην ποίηση. Δημιούργησε, λοιπόν, έναν εβδομαδιαίο διαγωνισμό ποίησης, όπου μπορούσε να συμμετέχει όποιος ήθελε. Οι ποιητές θα εκτελούσαν το έργο τους και στη συνέχεια θα κρίνονται από πέντε τυχαία μέλη του κοινού σε μια κλίμακα από 0 έως 10.

Σήμερα, η slam poetry είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα, καθώς και ένα είδος ποίησης και ομιλούμενου λόγου. Η slam poetry ενέπνευσε τη δημιουργία εκατοντάδων events σε όλη την Αμερική, τον Καναδά, σε μέρη της Ευρώπης και στην Ιαπωνία, ενώ οι slam poets έπληξαν πολλούς τομείς της σύγχρονης κουλτούρας, όπως πολιτικά κινήματα, τέχνη, μέσα μαζικής ενημέρωσης, λογοτεχνία και ψυχαγωγία. Το όραμα του Smith δημιούργησε επίσης το National Poetry Slam, έναν ετήσιο πενθήμερο διαγωνισμό που πραγματοποιείται σε μια διαφορετική αμερικανική πόλη κάθε χρόνο, όπου ομάδες ποιητών συναγωνίζονται από πόλεις σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά για να καθορίσουν ποιος είναι ο καλύτερος στο είδος. Αν και πολλοί ποιητές θεωρούν ότι η ανταγωνιστική φύση που συνδέεται με το slam είναι άδικη και η φύση των ποιημάτων είναι πολύ ανεπίσημη και ασυνήθιστη, η ποίηση του slam έχει γίνει μια από τις πιο προσιτές μορφές ποίησης, ειδικά ανάμεσα στους νέους.

O Saul Williams στο National Poetry Slam

Αν μπορούσαμε να ορίσουμε τι είναι η poetry slam….

Θα λέγαμε ότι είναι μια μορφή ποίησης που συνδυάζει τα στοιχεία της performance, της γραφής, του συναγωνισμού και της συμμετοχής του κοινού. Εκτελείται σε διαγωνισμούς που ονομάζονται poetry slams, ή απλά slams. Το όνομα slam προήλθε από το πώς το κοινό έχει την εξουσία να επαινέσει ή, μερικές φορές, να καταστρέψει ένα ποίημα, αλλά και από την «έκρηξη ενέργειας» που έχουν οι ποιητές.

Χωρίζοντας τις δύο λέξεις, καταλαβαίνουμε περίπου τι είναι:

1: Poetry-Ποίηση: έστω κι αν δεν ακολουθεί την παραδοσιακή μορφή ποίησης που έχουμε στο μυαλό μας, ο λόγος και το περιεχόμενο, όσο και η εκτέλεση είναι … ποιητική και δημιουργική!

2: Slam= χτύπημα: το χειροκρότημα του κοινού αναδεικνύει το νικητή. Για μένα, το νόημα είναι διττό: η slam poetry είναι ένα χτύπημα στο κατεστημένο, στις παραδοσιακές μορφές τέχνης, στην ίδια την κοινωνία, στον αστικό ιστό. Χτύπημα σε ό,τι μας θυμώνει, χτύπημα σε ό,τι μας θλίβει, χτύπημα σε ό,τι μας πάει πίσω, χτύπημα σε ό,τι δεν μας αφήνει να εκφραστούμε.

Όλα αυτά ίσως μας φαίνονται λίγο θεωρητικά…αλλά δεν υπάρχει και πιο εύκολος τρόπος να περιγράψεις περί τίνος πρόκειται. Ομιλούσα ποίηση; Ποίηση του δρόμου; Ένας τρόπος να έρθεις πιο κοντά στην ποίηση; Δεν ξέρω να σας πω… Ίσως, γιατί «δεν υπάρχουν μονοπάτια» στην poetry slam.

Γι’αυτό μίλησα με κάποιον που θα με βοηθούσε σίγουρα.

Ο Πάνος είναι ο νικητής της τελευταίας περιόδου του τουρνουά στην Ελλάδα και μας έλυσε πολλές απορίες!

«Poetry Slam είναι ένα χτύπημα μέσα από τις λέξεις και τον τρόπο που θα τις εκφράσεις, απέναντι στα καθημερινά προβλήματα, στις κοινωνικές ανισότητες και την όποια μορφή αδικίας. Ένα βήμα να μιλήσεις για όσα σε απασχολούν, χτυπώντας τα με τον πιο ειρηνικό και συνάμα αιχμηρό τρόπο, αυτόν της ποίησης. Το άλλο χτύπημα του Poetry Slam, είναι στον τρόπο που βλέπαμε την ποίηση μέχρι σήμερα. Ένα χτύπημα στα βάθρα που την τοποθετήσαμε, καθώς και στην αντίληψη ότι για να γράψει κάποιος ποίηση, πρέπει να μιλάει σαν λόγιος του ‘50. Ούτως ή άλλως η ποίηση δεν είναι αυτό, απλώς το Poetry Slam μέσω της έμφασης που δίνει στην προφορικότητα είναι ένας γλαφυρός τρόπος για να το καταλάβεις»

Κοιτώντας τον Πάνο στα μάτια επιβεβαιώνομαι για όσα είχα σκεφτεί από την αρχή: μια ποίηση που μας ξυπνά από το λήθαργο, ένας τρόπος επικοινωνίας, όπως είναι άλλωστε και όλες οι τέχνες!

«Poetry Slam για μένα είναι έκφραση. Ένα βήμα να εκφραστείς από ψυχής, για όσα συμβαίνουνε στον κόσμο σου και θες να μοιραστείς με τους άλλους. Μία αλήθεια ωμή, μακριά από τις νόρμες της παλιακής ποίησης. Για να μην παρεξηγηθώ, λατρεύω την ποίηση, αλλά δε γίνεται εν έτει 2019 να γράφεις και να εκφράζεσαι σα να είσαι στο 1950. Η ποίηση εξελίσσεται μαζί με τους καιρούς και τους ανθρώπους».

Τα θέματα και οι διαφορές με άλλες τέχνες

Τα θέματα των ποιημάτων slam αφορούν σαφώς τη σύγχρονη ζωή, την αστική ζωή, το σήμερα, την Πόλη, ό,τι μας έχει διαμορφώσει κοινωνικά και ατομικά. Η προσωπική ιστορία ή ο αγώνας του ποιητή που βγαίνει μέσα από τα βάθη της ψυχής του. Ο Πάνος μας εξηγεί:

«Η slam poetry είναι μια μετεξέλιξη της παραδοσιακής ποίησης. Πήρε την ποίηση απ’ τους λογοτεχνικούς κύκλους και τους ειδήμονες κριτικούς και την έκανε προφορική performance. Για να σταθείς σ’ αυτό το είδος, χρειάζεται αφενός να γράφεις μ’ έναν ποιητικό τρόπο την αλήθεια σου και αφετέρου να έχεις το θάρρος ν’ ανέβεις σε μια σκηνή και να την υποστηρίξεις, χωρίς να διαβάζεις το κείμενό σου από μέσα, και κάνοντας κάτι παραπάνω από μια απλή απαγγελία»

Με όλα αυτά, βλέπουμε τη «συγγένεια» του Slam με τη hip hop, την ποίηση και ίσως, το θέατρο. Υπάρχουν όμως ουσιαστικές διαφορές: το Slam πρώτ’απ’όλα, έχει σχεδιαστεί ώστε το κοινό να μπορεί να αντιδράσει φωνητικά και ανοιχτά σε όλες τις πτυχές της παράστασης, συμπεριλαμβανομένης της απόδοσης του ποιητή, αλλά και των βαθμολογιών των κριτών. Είναι σχεδιασμένο να μιληθεί και να ακουστεί. Όπως λέει και ο Πάνος: «Το κοινό είναι το Α και το Ω. Πρώτον γιατί η ενέργεια που σου δίνει και παίρνει αντίστοιχα από σένα όταν είσαι επί σκηνής συνθέτει ένα υπέροχο αλισβερίσι συναισθημάτων που είναι και η ουσία του πράγματος και δεύτερον, το κοινό είναι αυτό που βαθμολογεί και βγάζει τον νικητή και τους φιναλίστ του κάθε διαγωνισμού»

Επίσης, ερμηνεύεται από τον ίδιο τον δημιουργό, χωρίς χαρτιά, χωρίς τη βοήθεια ρυθμού, ήχου ή σκηνικού!

Η Slam Poetry στην Ελλάδα

Πώς ταξίδεψε η slam και έφτασε στην Ελλάδα; Για αυτό θα πρέπει να ευχαριστούμε τον Μάκη Μούλο: «Ο Μάκης, κάτοικος Βαρκελώνης για πολλά χρόνια και slammer με διακρίσεις στην Ισπανία, θέλησε να μετουσιώσει την αγάπη του για τη slam poetry στη διοργάνωση του τουρνουά στην Ελλάδα. Και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το εγχείρημα του από πολλούς παράγοντες, όπως οικονομικούς, απόστασης και εύρεσης χώρων για τα events, κατάφερε να βάλει τα θεμέλια για μια πολύ άρτια διοργάνωση, που συνεχώς αποκτά και μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ’ τον κόσμο. Ακόμα η φάση είναι στα σπάργανα, όμως τα μηνύματα που παίρνουμε είναι πολυ αισιόδοξα και το επίπεδο της διοργάνωσης και των διαγωνιζόμενων συνεχώς ανεβαίνει».

O Πάνος βέβαια είχε ανακαλύψει το slam λίγο νωρίτερα: «Είχα δει κάποια βίντεο από Αμερικάνους slammers και είχα πει “ωραίο αυτό! Θα μπορούσα κι εγώ να το κάνω.” Σε ό,τι αφορά την ελληνική της βερσιόν και τη συμμετοχή μου σε αυτήν έγινε εντελώς τυχαία. Μου στέλνει ένας φίλος στο facebook και μου λέει… «δες αυτό, νομίζω είναι ότι πρέπει για σένα». Βλέπω το event και δηλώνω συμμετοχή την τελευταία στιγμή. Ήμουν ο τελευταίος που μπήκε στο event, πήγα, το κέρδισα και από τότε κόλλησα. Σε κάθε poetry slam είμαι μέσα!»

O Πάνος στο Β’ Γύρο του τουρνουά τον Ιούνιο του 2018. «Η Πόλη Ζει» και στο slam poem του Πάνου (σας ορκίζομαι ότι όταν τον γνώρισα, δεν ήξερα ότι το ποίημά του είχε αυτόν τον τίτλο!)

Αν θέλεις να γράψεις κι εσύ slam, άκου την ψυχή σου!

H γραφή δεν είναι τόσο δύσκολη όσο φαίνεται. Ο Πάνος όπως λέει γράφει πάντα και παντού αρκεί να εμπνευστεί: «Άμα κάτι μου ‘ρθει, γράφω πάντα και παντού! Ρωτήστε τους φίλους μου που εκεί που αράζουμε και τα λέμε, με βλέπουν να βγάζω απ’ την τσάντα μου τετράδιο και στυλό και να τους λέω “σόρρυ παιδιά…επιστρέφω σε λίγο”».

Παρακινώντας μας κι εμάς να γράψουμε μοιράζεται μαζί μας τον δικό του … τρόπο! «Ο δικός μου κανόνας γραφής, είναι να γράφεις για πράγματα που στ’ αλήθεια σ’ απασχολούνε, ούτως ώστε να βγάλεις την αλήθεια σου αβίαστα. Γενικά, πιστεύω πως στην ποίηση, όπως και στην ίδια τη ζωή, το να πολυσκέφτεσαι κάτι σε αποκόβει απ’ την ουσία του και δυσκολεύει τη δημιουργική του πράξη. Δεν υπάρχουνε tips, το θέμα είναι να βγαίνει η αλήθεια σου, χωρίς να φοβάσαι ότι αυτό που θα γράψεις και θα πεις θα σε εκθέσει! Άλλωστε γι’ αυτό γράφουμε: για να εκφράσουμε όσα δε μπορούμε να πούμε με λόγια σε μια καθημερινή κουβέντα. Το μόνο που θα μπορούσα να δώσω ως συμβουλή, είναι το κείμενο που θα γράψει κάποιος να ξεπερνάει το 1.30 λεπτό όταν το πει, να προλάβει ο κόσμος να πάρει την ενέργεια αυτού που έχει απέναντί του μιας που μιλάμε για performance. Και αντίστοιχα να είναι μέχρι 3 λεπτά σε διάρκεια λόγου που είναι και το όριο βάσει κανονισμών της διοργάνωσης, αφού όποιο performance ξεπερνάει τα 3 λεπτά σε διάρκεια, τρώει βαθμολογική ποινή»

Τουρνουά και κανόνες

Ο Πάνος συμμετέχει με το ψευδώνυμο Witness από το πρώτο event που έγινε στην Αθήνα πέρυσι τον Απρίλη και είναι ο πρωταθλητής για τη σεζόν 2018-2019, όντας ο πρώτος νικητής του τουρνουά Poetry Slam Gr. Τώρα, ετοιμάζεται για το πρώτο event της καινούργιας σεζόν που θα πραγματοποιηθεί την 1η Ιουνίου στο Cabaret Voltaire! Γιατί να πάτε και να γνωρίσετε αυτό την poetry slam; «Ο κόσμος έχει να πάρει πράγματα απ’ αυτό γιατί μιλάμε για μια διαδικασία που συμμετέχει στα δρώμενα κι ο ίδιος, όχι ένα ξερό ακού και σώπαινε, αλλά αφουγκράσου την ουσία αυτού που άκουσες μέσα από τα φίλτρα σου και δώσε το feedback σου σε αυτό με ένα επιφώνημα, με ένα χειροκρότημα ζεστό ή, αν είσαι στους κριτές, με τη βαθμολογία σου. Πέραν αυτού, το Poetry slam είναι μια άμεση επαφή του κόσμου με την ποιητική δημιουργία και την έκφραση της, μακριά από τους τοίχους του ελιτίστικου στοιχείου και των ειδημόνων της. Μόνο το γεγονός ότι τόσοι νέοι άνθρωποι συμμετέχουν σ’ αυτό είτε ως διαγωνιζόμενοι είτε ως κοινό, για μένα δείχνει τη φρεσκάδα του πράγματος και αποτελεί μια ανανέωση στα κύτταρα της ποίησης. Κάποιοι το κριτικάρουν γιατί υποστηρίζουν πως η τέχνη και η ποίηση εν προκειμένω δεν είναι μετρήσιμα και βαθμολογήσιμα μεγέθη. Σε μια πρώτη ανάγνωση συμφωνώ με αυτό, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε για ένα βήμα να εκφραστείς και να σ’ ακούσουνε κάποια ζευγάρια αυτιά που αλλιώς δε θα σ’ ακούγανε. Δεν είναι μια διαδικασία ανταγωνισμού, αλλά μια κατάσταση υγιούς συναγωνισμού ανάμεσα σε ανθρώπους με ανησυχίες, μέσω της οποίας προωθείται η έκφραση και η επικοινωνία συναισθημάτων από τους ποιητές προς τον κόσμο και το αντίστροφο. Υπάρχει μια αλληλεπίδραση που τη νιώθεις στον αέρα, και κάνει την ατμόσφαιρα σε κάθε event μαγική»

Εδώ σας παρουσιάζουμε τους κανόνες έτσι ώστε να παρακολουθήσετε, να έχετε γνώση σε περίπτωση που κληρωθείτε ως κριτές ή –και γιατί όχι- να συμμετέχετε!

Το παιχνίδι είναι απλό:

Δύο γύροι ποιητικού πανικού
3 λεπτά
Όχι χαρτί, μόνο στόμα και σώμα
Το κοινό κρίνει
One winner

Πιο αναλυτικά:

Ο κάθε slammer ετοιμάζει δύο κείμενα, τα οποία και μαθαίνει απ’ έξω, κάνοντας μια μορφή ποιητικού performance.
Έχει 3 λεπτά στη διάθεσή του, και αν υπερβεί αυτόν τον χρόνο επί σκηνής υπάρχει βαθμολογική ποινή.
Οι κριτές είναι 5 και προκύπτουν μέσα από το κοινό εκείνη τη στιγμή.
Κρατιούνται οι 3 μεσαίες βαθμολογίες, καθώς η μεγαλύτερη και η μικρότερη φεύγουν
Η βαθμολόγηση γίνεται από το 1 μέχρι το 10, συμπεριλαμβανομένων και των πρώτων δεκαδικών(πχ 8.1) – το άριστα που μπορεί να πάρει κάποιος είναι 30.
Από τους 10 του πρώτου γύρου περνάνε στον δεύτερο γύρο οι 4 και από εκεί προκύπτει ο νικητής κάθε event.
Ο νικητής της σεζόν προκύπτει απ’ τη συνολική βαθμολογία όλων των events της χρονιάς.