συνέντευξη στη Χριστίνα Αγγελακοπούλου
Ο Σταύρος Μπουγκάς είναι ψυχολόγος και απευθυνθήκαμε σε εκείνον για να μας δώσει συμβουλές αντιμετώπισης της κατάστασης, αφού εκτός από τον κίνδυνο εξάπλωσης του κορονοϊού, υπάρχει και η ψυχολογική πλευρά της ιστορίας. Σίγουρα, θα βρείτε απαντήσεις σε πράγματα που έχετε σκεφτεί και εσείς.
Ακούγεται πολύ το σλόγκαν “ο παρανοϊός είναι χειρότερος από τον κορονοϊό”. Πώς το σχολιάζετε;
Απολύτως σωστό, έστω και με μια δόση χιούμορ. Αλλά παράνοια δε θα ονόμαζα μόνο τον υπερβολικό φόβο αλλά και την, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ανοησία ορισμένων που συμπεριφέρονται απερίσκεπτα, αδιαφορώντας για το κοινό καλό, παραβλέποντας το γεγονός ότι με τη συμπεριφορά τους κινδυνεύουν και οι ίδιοι. Χωρίς ουσιαστικό προσωπικό όφελος, θέτουν και τον εαυτό τους και τους άλλους σε κίνδυνο, επιδεικνύοντας αντικοινωνική συμπεριφορά μέχρι και στις αγορές τους.
Το γεγονός πως μέσα σε λίγες ημέρες έχει αυξηθεί ο αριθμός θνησιμότητας από τον ιό -ειδικά στη γειτονική μας χώρα, την Ιταλία- έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση έντονου φόβου που, μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις αγγίζει τα όρια του πανικού. Πιστεύετε ότι είναι μια φυσιολογική κοινή αντίδραση;
Σε έκτακτες καταστάσεις ο φόβος είναι απόλυτα φυσιολογικός. Είναι μία πανανθρώπινη αντίδραση μπροστά στην απειλή, σχεδόν αντανακλαστική. Μας προστατεύει και μας κινητοποιεί. Δεν υπάρχει λόγος να αισθανόμαστε ενοχικά απέναντί του. Ας τον αναγνωρίσουμε ως τέτοιο προκειμένου να τον ελέγξουμε και να μην το αφήσουμε να εξελιχθεί σε πανικό. Ο βαθμός όμως και η διαχείρισή του σαφώς διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και ας μην ξεχνάμε πως υπάρχουν κάποιοι που ανάμεσά μας, που ήδη υποφέρουν από αγχώδη διαταραχή και η επικαιρότητα κάνει τα πράγματα χειρότερα γι’ αυτούς.
Άλλοι άνθρωποι αντιδρούν με φόβο και άγχος, ενώ άλλοι με θυμό ή υστερία. Τι συμβουλεύετε ώστε να διαχειριστούμε σωστά μία στρεσογόνο κατάσταση;
Κάποιοι συνιστούν να σκεφτόμαστε θετικά. Ίσως, μερικές στιγμές αυτό βοηθάει. Είναι όμως μια παροδική λύση. Χρειάζεται ρεαλισμός για να είμαστε κοντά στην πραγματικότητα. Χρειάζεται σοβαρότητα, και όχι καταστροφολογία. Στόχος είναι η ορθή σκέψη και όχι η αποφυγή της πραγματικότητας σε συνδυασμό με την κριτική σκέψη απέναντι στην πληροφορία. Ας μην ξεχνάμε πως αν είμαστε προσεκτικοί, όλο αυτό που περνάμε τώρα κάποια στιγμή θα τελειώσει. Και ασφαλώς όχι φάρμακα και ψυχοφάρμακα χωρίς τις οδηγίες ή τη συμβουλή ιατρού.
Η ψυχολογική κατάσταση που βιώνουμε μπορεί να επηρεάσει τις προσωπικές, επαγγελματικές και κοινωνικές μας σχέσεις; Τι θα πρέπει να προσέξουμε;
Σαφώς και επηρεάζονται, αυτό δεν το αρνείται κανείς. Μιλήσατε προηγουμένως για συναισθήματα. Φόβος, άγχος, πανικός, θυμός, υστερία, αίσθημα ανημποριάς. Θα πρέπει να καταφέρουμε να τα αναγνωρίσουμε, έτσι ώστε στη συνέχεια να τα διαχειριστούμε. Να διευκρινίσουμε ότι ζητούμενο δεν είναι να μη νιώσουμε φόβο, αλλά να μην τον αφήσουμε να μας κατακλύσει και να μας αποδιοργανώσει. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να απομονωθούμε. Υπάρχει η σωματική απομόνωση, που σε αυτή τη φάση κατά κάποιον τρόπο επιβάλλεται, αλλά η ψυχική επαφή πρέπει να παραμείνει ζωντανή, παρούσα και ενισχυμένη με κάθε πρόσφορο τρόπο.
Σε αυτό που βιώνει όλος ο πλανήτης τώρα, μπορεί να ισχύσει το “Όλα είναι στο μυαλό μας”; Δηλαδή, κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι πρακτικά εύκολο να κυριαρχήσουμε στις αρνητικές σκέψεις που κατακλύζουν το μυαλό μας και να διατηρήσουμε μία πιο ψύχραιμη στάση;
Προσωπικά, δυσκολεύομαι να κατανοήσω την αντίληψη ότι όλα είναι στο μυαλό μας. Αν εννοείτε ότι υπερεκτιμούμε τον κίνδυνο, να δεχθώ ότι κάποιες φορές μπορεί και να συμβαίνει. Ωστόσο, ως άνθρωπος και ως επιστήμονας, εκτιμώ ότι ζούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, τουλάχιστον για τις πιο νέες γενιές. Είναι λογικές οι αρνητικές σκέψεις και η μέχρι ενός βαθμού ανησυχία. Και η αλήθεια είναι ότι ο κίνδυνος όταν είναι αόρατος, δυσκολεύει την διαχείρισή του και πρακτικά, αλλά και ψυχολογικά. Επιπλέον, η απομόνωση διογκώνει το άγχος μας και την αίσθηση απειλής. Όλα αυτά είναι μεν στο μυαλό μας είναι όμως απολύτως φυσιολογικά και δεν είναι δυνατόν να τα αγνοήσουμε. Είναι εκεί και μας επηρεάζουν με πολλούς τρόπους.
Με ποιους τρόπους μπορούν οι πιο ψύχραιμοι να αντιμετωπίζουν ή και να βοηθήσουν όσους εκδηλώνουν ψυχολογία πανικού;
Μια σκέψη που βοηθάει είναι ίσως να θυμόμαστε ότι, εφόσον εμείς οι ίδιοι τηρούμε τις απαραίτητες προφυλάξεις και παραμένουμε υγιείς, μπορούμε να προσφέρουμε τη βοήθειά μας στους συνανθρώπους μας που έχουν ανάγκη. Κάτι που θα τονώσει ψυχολογικά και εμάς γιατί θα νιώσουμε χρήσιμοι, αλλά και εκείνους που θα ανακουφιστούν. Προσπαθώντας να νιώθουμε κοντά ο ένας με τον άλλο, έστω και τηλεφωνικά (και ας μην το υποτιμάμε αυτό στην παρούσα φάση), βοηθώντας σε θέματα καθημερινότητας, κουβεντιάζοντας τις σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας, δηλώνοντας με κάθε δυνατό τρόπο την παρουσία μας και όπου κρίνουμε απαραίτητο, ας μην διστάζουμε με τόλμη να προτείνουμε και την επιλογή της αναζήτησης βοήθειας από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Μέχρι πολύ πρόσφατα, είχαμε μία συγκεκριμένη ρουτίνα στις δραστηριότητές μας στο σπίτι, την εργασία, την πόλη. Πώς μπορούμε να ανταπεξέλθουμε ομαλά σε αυτή την ανατροπή των συνηθειών μας και στην απότομη αλλαγή της καθημερινότητάς μας;
Οφείλουμε να γίνουμε πιο εφευρετικοί, να δείξουμε ευελιξία, να στηρίξουμε ο ένας τον άλλο, να σκεφτούμε εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς. Δοκιμάζοντας νέα πράγματα, είναι σίγουρο ότι θα εκπλαγούμε από το πόσες επιλογές έχουμε. Επιπλέον, αν ενημερωνόμαστε τακτικά από έγκυρες, αξιόπιστες και ψύχραιμες πηγές για τις αλλαγές στη καθημερινότητά μας, δε θα βρισκόμαστε συνεχώς προ εκπλήξεως.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την απομόνωση συναισθηματικά και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να μη νιώθουμε ότι είμαστε σε εγκλεισμό ή τιμωρία;
Προς το παρόν, ας το θεωρήσουμε αυτοπεριορισμό. Είναι κάτι που θα μειώσει την αίσθηση της απομόνωσης, του εγκλεισμού και της τιμωρίας. Ευτυχώς πια υπάρχουν πολύ τρόποι οικιακής ψυχαγωγίας και είναι ευκαιρία να τους ξανα-ανακαλύψουμε. Βιβλία, σειρές, ταινίες, παιχνίδια με τους δικούς μας ανθρώπους. Πολύ έχουν την επιλογή και της εξ’ αποστάσεως εργασίας. Εγώ προσωπικά επιλέγω τις βιντεοκλήσεις για τη δουλειά μου, αλλά και για την επικοινωνία με τους δικούς μου ανθρώπους. Και φυσικά πολλές αγκαλιές (τουλάχιστον μέχρι νεωτέρας), καθώς μειώνουν τα επίπεδα της κορτιζόλης που είναι η ορμόνη που θρέφει το άγχος μας. Και μην εκπλαγείτε αν σε 9 μήνες από τώρα δείτε μια απρόσμενη αύξηση στις γεννήσεις. Είναι πολύ πιθανό!
Πώς να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα και να συνεχίσουμε τη ζωή μας με διαφορετικούς ρυθμούς, μέχρι να επανέλθει η κανονικότητα;
Μα φυσικά με αισιοδοξία. Ο κόσμος μας σίγουρα θα είναι διαφορετικός όταν τελειώσει όλο αυτό. Στο χέρι μας είναι να είναι και καλύτερος. Σίγουρα, περνάμε ένα σοκ που ίσως θα μπορούσα να το παρομοιάσω με αυτό της 11ης Σεπτεμβρίου, αν όχι μεγαλύτερο. Εκτιμώ όμως ότι μπορούμε να προσαρμοστούμε χρησιμοποιώντας σαν όπλα μας τη γνώση, την ενημέρωση, την απαιτούμενη σύνεση, την αλληλεγγύη και την ψυχραιμία.
Όταν τελειώσει αυτή η ιστορία, τι θα μείνει; Θα πάρουμε ένα μάθημα; Τι θα αλλάξει μέσα μας, στη στάση που κρατάμε απέναντι στον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας… Το ατομικό νοιάξιμο, θα καταφέρει ποτέ να γίνει συλλογικό;
Αυτές είναι πολύ δύσκολες ερωτήσεις για να απαντηθούν. Και θα επιλέξω να το κάνω, παραφράζοντάς τες λιγάκι:
Θέλουμε να πάρουμε ένα μάθημα;
Θέλουμε να αλλάξει κάτι μέσα μας, στη στάση που κρατάμε απέναντι στον εαυτό μας και στους συνανθρώπους μας;
Θέλουμε το ατομικό μας νοιάξιμο να γίνει κάποτε προσωπικό;
Όσο περισσότεροι απαντήσουν θετικά τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να τα καταφέρουμε!
