Ο Δρ. Θάνος Ασκητής μιλά στην ΗΠΖ

Πρόκειται για τον κορυφαίο Έλληνα ψυχίατρο με ειδίκευση στην ανθρώπινη σεξουαλική συμπεριφορά και στην θεραπευτική ζεύγους. Για προβλήματα σεξουαλικά ή για προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, πιάνεις τον εαυτό σου να ανατρέχει σε όσα έχει γράψει και έχει πει. Για εμάς, τη γενιά των 30+ είναι ένα οικείο πρόσωπο που έφερε μέσα από τις οθόνες στην επιφάνεια τη συζήτηση για το σεξ. Και αν η ελληνική κοινωνία έχει αλλάξει, σίγουρα έχει βάλει και ο ίδιος ένα μικρό – ή μάλλον πολύ μεγαλύτερο – λιθαράκι.

Ψυχίατρος- Σεξολόγος, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών, Καθηγητής Ψυχιατρικής Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου (EUC) Πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας, Πρώην Βουλευτής Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας βρήκε το χρόνο να μιλήσουμε και πιστέψτε με αν δεν μας διέκοπταν οι επαγγελματικές υποχρεώσεις, ακόμη δεν θα είχα σταματήσει να του μιλάω και να τον ρωτώ για αυτά που με απασχολούν.

Συνέντευξη ή ψυχοθεραπεία; Δεν ξέρω να σας πω. Σίγουρα όμως η συζήτηση αυτή είναι από αυτές που δεν ξεχνιούνται.

Χαίρομαι πολύ που σας γνωρίζω, έστω και μέσω skype.

Κι εγώ. Ξέρετε έχει και τα καλά της η τεχνολογία. Κάνουμε πλέον και κάποιες θεραπείες διαδικτυακά. Όχι όλες. Η διαδικτυακή μέθοδος μας έχει ενώσει και έχει επιτρέψει τη διασύνδεση, αλλά δεν έχει την ίδια διαδραστικότητα που έχει η ζωντανή παρουσία. Όμως, μερικές φορές είναι μονόδρομος. Για παράδειγμα, είναι σχεδόν αδύνατο να ανεβοκατεβαίνει κάθε βδομάδα ένας άνθρωπος στο ιατρείο από την περιφέρεια. Ειδικά στην καραντίνα. Επιπλέον, κάποιοι θεραπευόμενοι αισθάνονται πιο άνετα στο χώρο τους, απ’ό,τι σε ένα γραφείο.

Αν όμως μένουν με κάποιον άλλον;

Αυτό σίγουρα είναι ένας παράγοντας που τους κάνει να προτιμούν εν τέλει το γραφείο. Γιατί μιλάς για πολύ προσωπικά θέματα. Υπάρχει και η ανάγκη της οριοθέτησης που για τον ψυχοθεραπευτή είναι προϋπόθεση. Οι θεραπείες δεν είναι φιλικές. Δεν έχουν το στοιχείο της φιλίας. Ο θεραπευόμενος πολλές φορές θέλει να αισθάνεται τον θεραπευτή του φίλο. Δεν είναι ούτε φίλος, ούτε αδερφός, ούτε συγγενής, ούτε σύντροφος. Είναι ένας άνθρωπος τρίτος και αντικειμενικός μακριά από την προσωπική ζωή του θεραπευόμενου. Και ουσιαστικά ο ψυχοθεραπευτής δεν οδηγεί τον θεραπευόμενο σε λύσεις. Δεν τις έχει. Του δίνει όμως ένα μηχανισμό δράσης και σκέψης, ώστε να μπορέσει να καταλάβει ο ίδιος ποια απάντηση θα δώσει στον εαυτό του και στο πρόβλημά του. Ειδικότερα στα θέματα που αφορούν τη σεξουαλική ζωή και τις προσωπικές σχέσεις.

Πολλοί μας ρωτούν: “Αυτόν τον άνθρωπο να τον παντρευτώ;”. Δεν είμαστε προφήτες. Δεν είναι αυτός ο δικός μας ο ρόλος. Εμείς δουλεύουμε πάνω σε πραγματικό χρόνο τη ζωή που ο ίδιος εκφράζει, με το αίτημα και το πρόβλημα που τον απασχολεί στην παρούσα φάση της ζωής του γι’αυτό και κάνουμε καθαρά συμπεριφορική θεραπεία ή αυτό που λέμε πια σχηματική θεραπεία ή θεραπεία σχήματος. Και κατ’επέκταση, θεραπεία ρόλων, που αφορά τη σεξουαλική ζωή και τη συντροφική σχέση.

Ακριβώς γι’αυτό θέλαμε να μιλήσουμε μαζί σας. Ειδικά με την κατάσταση του κορωνοϊού και κατ’επέκταση με την καραντίνα, πολύς κόσμος αναρωτιέται για το μέλλον των διαπροσωπικών σχέσεων. Πόσο θα αλλάξουν; Πόσο έχουν επηρεαστεί οι σχέσεις; Τα νέα ζευγάρια, οι παντρεμένοι, οι πιο μοναχικοί τύποι κλπ;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, πρέπει να επισημάνω όλες τις αλλαγές που έχει φέρει ο 21ος αιώνας στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Πρέπει να ξέρετε ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια τα δύο φύλα έχουν αλλάξει πάρα πολύ τους ρόλους τους. Τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 που η Ελλάδα ξαναχτίζεται μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο σπαραγμό της. Σε εκείνες τις δεκαετίες, η γυναίκα είναι αυτή που αποτέλεσε το μεγάλο μεταβλητό παράγοντα στην ζωή των δύο φύλων. Όταν ήρθε η ειρήνη, ο άντρας δεν ήταν πια ο “δυνατός” που πολεμούσε. Η γυναίκα απεγκλωβίστηκε από τον “συμπληρωματικό ρόλο” που είχε ως τότε και άρχισε να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή. Ως τότε, η κοινωνία, το περιβάλλον, η ίδια η θρησκεία της έδινε αυτόν τον συμπληρωματικό ρόλο. Μην ξεχνάμε: παντρευόταν αυτόν που της έλεγαν οι γονείς της, δεν σπούδαζε, ο ρόλος της ήταν να κάνει παιδιά και να διατηρήσει την οικογένεια. Ούτε σεξουαλική ζωή είχε. Ο άντρας – πατέρας, σύζυγος, αρχηγός της οικογένειας – ρύθμιζε τα πάντα.

Και έρχεται το Woodstock το 1968. Η επανάσταση των νέων από όλο τον κόσμο. Έδωσε μία δυναμική στη ζωή των νέων ανθρώπων να εκφράσουν τη γνώμη τους, να μιλήσουν για τον εαυτό τους και τη σεξουαλικότητά τους. Οι νέοι απελευθερώθηκαν σπάζοντας τις παραδοσιακές φόρμες, απομυθοποιώντας τους αυστηρούς γονείς και την προστασία που προσέφεραν. Στην Ελλάδα αυτό το έφερε και η βαθιά αστικοποίηση. Η Ελλάδα έφτιαξε μεγάλες κεντρικές πόλεις, οι άνθρωποι έγιναν ανώνυμοι, απελευθερώθηκαν φεύγοντας από τις κλειστές κοινωνίες των χωριών, ήρθαν στο κέντρο και για να βρουν δουλειά, αλλά και για να έχουν ελευθερία και να αναπτύξουν και την προσωπική τους ζωή, μακριά από την αυστηρή γονεϊκή παρακολούθηση.

Έτσι από τη δεκαετία του ‘70, η σεξουαλικότητα αρχίζει να παίρνει έναν δρόμο που ουσιαστικά οδηγεί τα δύο φύλα σε μια ανταγωνιστική διάθεση, με τη γυναίκα να αναζητά τη σεξουαλική της απελευθέρωση, να αναζητά τον οργασμό της, την ικανοποίησή της και τον πραγματικό ερωτικό της σύντροφο, με ένα τελείως διαφορετικό μοντέλο από αυτό που πρωτύτερα υπήρχε. Οι ελληνικές ταινίες αντικατοπτρίζουν απόλυτα πώς λειτουργούσαν οι γάμοι, με τα προξενιά, την προίκα κλπ. Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, η γυναίκα απελευθερώνεται. Αποκτά πολλούς ερωτικούς συντρόφους, ενώ ο άντρας είχε – κοινωνικά – αυτό το προνόμιο από πριν. Η σεξουαλικότητά του δηλαδή να ταυτίζεται με πολλές γυναίκες.

Έπειτα, έρχεται η οικονομική ευμάρεια που γνώρισε η Ελλάδα μετά το ‘85-90. Οι άνθρωποι πληρώνονται καλά, δεν δουλεύουν πολύ, ζουν το μύθο της ατομικής ελευθερίας, γίνονται ανεξάρτητοι. Παράλληλα, μορφώνονται, εκπαιδεύονται και αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες. Τότε, αρχίζουμε να έχουμε μια ανοιχτή σεξουαλική ζωή, οι άνθρωποι φεύγουν από τη δυαδική σχέση και κάνουν πολλές γνωριμίες και τα δύο φύλα.

Το παραδοσιακό μοντέλο αλλάζει τελείως. Από εκεί που η εκκλησία αναγνώριζε το σεξ μόνον ως σεξ γονιμότητας και κατ’επεκταση αυτό είχε περάσει στην κοινωνία, με τη γυναίκα να έχει έναν άλλον ρόλο, υποτακτικό και τον άντρα να μαθαίνει ότι πρέπει να κυριαρχεί της γυναίκας, έρχεται μια ραγδαία αλλαγή. Όμως, αντί τα δύο φύλα να επικοινωνήσουν και να λειτουργήσουν ο ένας μέσα από τον άλλον, ανέπτυξαν μία ανταγωνιστικότητα. Ο άντρας αισθάνεται ότι χάνει το κύρος του και αρχίζει να κρίνεται αρνητικά από τη γυναίκα, χάνοντας τον εαυτό του. Η γυναίκα γίνεται πιο “προκλητική”, αρχίζει να απελευθερώνεται, περνάει από διάφορα στάδια. Γίνεται πιο σκληρή και πραγματιστική στον τρόπο ζωής της και στην καθημερινότητά της,

Γι’αυτό και θεωρούμε ότι η γυναίκα είναι ο μεγάλος μεταρρυθμιστής στη σχέση των δύο φύλων και της σεξουαλικότητας, γιατί η γυναίκα άρχισε να μιλάει για το σεξ, να το ζητά, να μην παντρεύεται παρθένα όπως συνηθιζόταν, να έχει εραστές, να χωρίζει.

Όπως και να έχει όμως, τα δύο φύλα έφτασαν να ανταγωνίζονται και να συγκρούονται. Τόσο έντονα, που ο ένας κλέβει την εικόνα από τον άλλον. Γι’αυτό και το ζευγάρι αρχίζει πλέον να δυσφορεί στην επικοινωνία του και να αρχίζει να δυσλειτουργεί στην καθημερινότητα. Αποτέλεσμα; Οι γάμοι να μειώνονται, τα διαζύγια να αυξάνονται, τα παιδιά να λιγοστεύουν και η κοινωνική ελευθερία να αποτελεί το βασικό παράγοντα της ατομικότητας, που είναι η εγωκεντρικότητα.

Σήμερα, ο χωρισμός έρχεται κατά βάση από τη γυναίκα. Ο άντρας είναι ανώριμος συναισθηματικά και ήταν πάντα κάτω από μια μητέρα που τον μεγάλωνε και του έλεγε ότι εσύ είσαι ο δυνατός. Όμως ουσιαστικά εκείνος ήταν ο αδύναμος. Και ενώ ήθελε να χωρίσει πολλές φορές, του άρεσε να βολεύεται. Και ο άντρας γενικά στη φύση του έχει το βόλεμα, την ανάγκη της προστασίας και της φροντίδας. Γι’αυτό και μέσα στο γάμο μπορεί να κάνει τη γυναίκα του μαμά του, μπορεί να τη βλέπει και λίγο ως ερωμένη, κατά βάση όμως η φροντίδα και η στοργή είναι τα στοιχεία που ζητάει περισσότερο ο άντρας μες στο γάμο συγκριτικά με τη γυναίκα. Η γυναίκα άλλαξε όμως και δεν είναι πια τόσο προστατευτική, με φροντίδα. Έχει γίνει αληθινή και ρεαλιστική.

Για όποιους λόγους, η σύγκρουση αυτή υπάρχει στο μέγιστο βαθμό. Άρα από το ‘90 και το 2000 ζούμε στα χρόνια της εγωκεντρικής συμπεριφοράς και από τα δύο φύλα. Το δικαίωμα του εαυτού μου, της τσέπης μου, του αμαξιού μου κλπ. Αυτό το μου διογκώνεται πάρα πολύ, γίνεται εγωπαθές και σε όλα αυτά τα στοιχεία μπαίνει κι άλλος ένας παράγοντας. Σημαντικός.

Ο ψηφιακός παράγοντας;

Ακριβώς. Δεν έφερε πράγματι τους ανθρώπους πιο κοντά αυτός ο παράγοντας. Μπορεί να έφερε την πρόσβαση στην πληροφορία και την επικοινωνία πιο εύκολα. Όμως, αυτό το είδος της επικοινωνίας στεγνώνει την ενσυναίσθηση. Γίνομαι ακόμη πιο εγωκεντρικός, με απαιτήσεις του χωρόχρονου- δηλαδή πατάω ένα κουμπί και γρήγορα θέλω να μάθω, τι κάνεις, που είσαι, πώς είσαι.

Έχει εξελιχθεί σε έναν δηκτικό μηχανισμό, όπου οι νέοι εκπαιδεύονται σε μία χρηστική συμπεριφορά. Το συναίσθημα όλο και υποχωρεί, ενώ η τεχνογνωσία όλο και έρχεται. Η τεχνητή νοημοσύνη του σήμερα κυριαρχεί στη ζωή μας. Περιορίζει την ανθρώπινη συναισθηματική έκφραση. Οι άνθρωποι γίνονται πιο δειλοί, γράφουν λιγότερο, διαβάζουν λιγότερο, κωδικοποιούν το λόγο τους και τα δύο φύλα δεν μπορούν να εκφραστούν. Σήμερα βλέπουμε ανθρώπους – και στον χώρο μας – με φοβερές σπουδές, με εξαιρετική παιδεία, με φοβερό IQ – να μην μπορούν να πουν “μου αρέσεις”. “Σε θέλω”. Ειδικά ο άντρας, αυτό το έχει χάσει. Και αναφέρομαι στον άντρα, γιατί αυτός ήταν ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στο σεξ και μέχρι σήμερα είναι αυτός που δείχνει πιο ευάλωτος. Γιατί έχει ένα πέος που πρέπει να το δείξει σκληρό και δυνατό, άρα μπαίνει και σε ένα ρόλο, νιώθει το άγχος της αποτυχίας ή της επιτυχίας. Και έτσι, σταματά να συμμετέχει.

Οι νέοι σταμάτησαν να ερωτεύονται και θα σας πω χαρακτηριστικά, ότι σήμερα ο έρωτας μοιάζει σαν ένα μυθικό πρόσωπο περισσότερο βαθιά ριζωμένο στις προσωπικές μου ανάγκες, παρά στο να μοιράσω, να επικοινωνήσω και να συνυπάρξω με έναν άνθρωπο δίνοντας και παίρνοντας. Και αυτό ο κορωνοϊός το πρόβαλε ιδιαίτερα, όπως και άλλα προβλήματα που προϋπήρχαν.

Το ίδιο συνέβη και με την οικονομική κρίση του 2010. Αυτήν την εγωκεντρικότητα, η κρίση την οριοθέτησε πολύ αυστηρά – να κάθομαι σπίτι και να επικοινωνώ μαζί σου από την οθόνη για να μην χαλάσω χρήματα να βγούμε έξω, βολεμένος σε μια εικονική πραγματικότητα που έφτιαξαν όλα τα κοινωνικά δίκτυα.

Εδώ και αρκετά χρόνια λοιπόν, κυριάρχησε το ναρκισσιστικό στοιχείο: να θέλω να αρέσω, να θέλω να έχω ακολούθους κλπ. Αυτό όμως απέχει από την πραγματικότητα. Και γι’ αυτό οι 7 στους 10 που επικοινωνούν μέσα από το διαδίκτυο, δεν θα συναντηθούν ποτέ δια ζώσης. Αρχίζουν να χτίζονται σενάρια φαντασιωσιάκα, να μην υπάρχει μοίρασμα. Και αυτό γίνεται πράξη: αυνανισμός. Ικανοποιούμαι μόνος μου. Ο αυνανισμός παρουσιάζεται ως κυρίαρχο στοιχείο.

Σοκάρουν οι αριθμοί. Ρωτώντας όλα τα περιστατικά που βλέπουμε αν αυνανίζονται, οι περισσότεροι σήμερα (ξεπερνούν τους 6-7 ίσως και 8 ανθρώπους της ηλικίας 25-35, που είναι και η πιο παραγωγική ηλικία προσαρμογής στη σχέση και τη γονιμότητα) βλέπεις να ξοδεύουν ατελείωτες ώρες στο διαδίκτυο, να εθίζονται μέσα στη σεξουαλικότητα του cyber sex και οι άνθρωποι περιόρισαν την ικανότητα να εκφράζονται. Να επικοινωνούν. Αληθινά. Να βγουν ένα ραντεβού. Σήμερα αν μου λέγατε με απλά λόγια ποιο είναι το μεγάλο έλλειμμα της διαφυλικής επικοινωνίας είναι αυτό. Η ίδια η επικοινωνία.

Και αυτό η καραντίνα και ο κορωνοϊός το καλλιέργησαν περισσότερο;

Βέβαια. Τα μέτρα περιόρισαν έως και απαγόρευσαν στους ανθρώπους να κυκλοφορούν. Όμως αυτό αν θέλετε είναι περιοδική κατάσταση που θα εξασθενήσει με τα εμβόλια. Ο άνθρωπος ποτέ δεν χάνεται. Θα ξανάρθει η ζωή του. Όμως αν διαβάσετε, όλες οι πανδημίες έκαναν 4-5 χρόνια να περάσουν και να γυρίσει η ζωή στον προηγούμενο ρυθμό.

Όμως, το θέμα είναι ποια ζωή θα έχουμε. Θα δούμε αλλαγές με κεντρικό σημείο τον ψηφιακό κόσμο Πώς οι άνθρωποι θα εργάζονται, θα επικοινωνούν, αν θα παντρεύονται – που δεν θα παντρεύονται, θα κάνουν συμβιωτικά σχήματα – αν θα κάνουν παιδιά ή δεν θα κάνουν και κυρίως αν θα αναπτύσσουν μία δεδομένη πεποίθηση ότι ο χωρόχρονος δίνει περισσότερη ζωή. Και ένας άνθρωπος 65 ετών δεν είναι πια γέρος. Ο άνθρωπος δεν γερνάει πια και αυτό είναι επίσης μια αλλαγή. Η νεανικότητα.

Έχουμε δημιουργήσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής σε ατομικό επίπεδο, Αλλά δεν έχουμε ανοχή. Το μεγάλο πρόβλημα στο σύγχρονο ζευγάρι που θέλει να διαλύσει τη σχέση του είναι αυτό: η μη ανοχή. Δεν υπάρχει διάθεση να διορθώσουμε το λάθος μας ή να κατανοήσουμε το σύντροφό μας.

Αυτό τι φέρνει ως αποτέλεσμα;

Οι άνθρωποι πια χωρίζουν εύκολα. Χωρίζουν πιο εύκολα απ’ό,τι χώριζαν πριν. Η οικονομική κρίση συμβίβασε τους γάμους: “Δεν χωρίζουμε γιατί έχουμε αγοράσει κι οι δύο ένα σπίτι, το πληρώνουμε, ποιος θα φύγει, ποιος θα μείνει”. Έτσι μένουμε μέσα, αλλά είμαστε δυο ξένοι μέσα στο ίδιο σπίτι. Η κατάθλιψη πλακώνει. Αν έχουμε κι ένα παιδί, αυτό αντιλαμβάνεται και βλέπει την εικόνα αυτή, ότι οι γονείς δεν επικοινωνούν, δεν αγαπιούνται πραγματικά και απλώς συνυπάρχουν γιατί οι οικονομικές απαιτήσεις το ζητούν και βολεύονται και οι δύο σε μια δύστυχη ζωή.

Φύγαμε πια από την ευμάρεια και πέσαμε σε μια οικονομική δυστυχία που ο κορωνοϊός την επιφορτίζει ακόμη περισσότερο, αναδεικνύοντας ότι τα δύο φύλα έχουν αναπτύξει μία πολύ έντονη συγκρουσιακή πολιτική. Γι’αυτό και τα ομόφυλα κοινωνικά δρώμενα – δεν εννοώ τα ομοφυλόφυλα ζευγάρια- έχουν αναπτυχθεί. Οι άνθρωποι προτιμούν να έχουν ομόφυλες παρέες. Η συγκατοίκηση με έναν φίλο είναι κάτι πάρα πολύ συχνό. Ο καθένας μπορεί να έχει τη σχέση του, αλλά δεν θα πάει να ζήσει με τη σχέση του. Ή αν θα ζήσει με τη σχέση του, μετά από λίγο η γυναίκα, που είναι πιο γνωστική εγκεφαλικά, θα θέσει το θέμα της γονιμότητας, το θέμα του γάμου και ο άντρας εκεί πιθανόν να κάνει πίσω. Πάντα ο άντρας φοβόταν το γάμο περισσότερο από τη γυναίκα.

Αυτό όμως αλλάζει. Και αυτές οι αλλαγές θα είναι σημαντικές στα χρόνια που έρχονται. Όλο και πιο επώδυνες. Και μην ξεχνάτε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα φτιάξει και το ανθρωποειδές. Σχεδόν το έχει φτιάξει. Μην σας φανεί περίεργο αν σε λίγα χρόνια θα μπορώ να παντρευτώ ένα ρομπότ, που δεν θα θυμώνει, δεν θα αντιδρά, θα είναι μια όμορφη γυναίκα ή άντρας, θα έχει ενσυναίσθηση, θα καταλαβαίνει πώς νιώθω βάσει προγράμματος.

Προσωπικά, ανήκω στους επιστήμονες που λέμε ότι το μηχάνημα δεν θα νικήσει ποτέ τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αλλά ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα ζητήσει περισσότερους υπηρέτες από τα μηχανήματα. Και θα φύγει από την διαδραστικότητα της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή της ανθρώπινης σχέσης. Της αληθινής εικόνας, του εγώ και εσύ. Και θα επικρατήσει το εγώ και εγώ.

Αποκλείεται στις μέρες μας να υπάρχουν παρεκκλίσεις από το γενικό κανόνα και ένας άντρας να θέλει να κάνει παιδιά και μια γυναίκα όχι;

Τα στοιχεία και οι αριθμοί δείχνουν ότι η γυναίκα κάποια στιγμή μεταξύ 30 και 40 ετών νιώθει την ανάγκη να κάνει ένα παιδί. Όχι τόσο η ανάγκη του να έχει σύντροφο. Αλλά να κάνει ένα παιδί. Σήμερα η γυναίκα έχει σχεδόν απομυθοποιήσει τον άντρα ως το πρότυπο της ζωής της. Ένα ωραίο βιβλίο με τίτλο “Η κόκκινη βασίλισσα” που αναφέρεται στη ζωή των μελισσών, περιγράφει πώς η βασίλισσα αφού γονιμοποιηθεί από τον κηφήνα, του παίρνει το κεφάλι. Γιατί το κάνει αυτό; Γιατί θέλει να κάνει παιδιά. Να αναπαραχθεί.

Με λίγα λόγια, η φύση δεν αφήνει το ανθρώπινο είδος να θέλει να σταματήσει να αναπαράγεται. Άλλωστε η γυναίκα κάνει σεξ με τον άνδρα εκείνον που τον βλέπει όχι μόνο γοητευτικό στην εξωτερική εμφάνιση, αλλά στο μυαλό, στο κοινωνικό κύρος. Άρα η γυναίκα σκέφτεται εγκεφαλικά και το σεξ. Δηλαδή δίνεται ερωτικά σε έναν άντρα που έχει πιο ποιοτικά χαρακτηριστικά, ενώ ένας άντρας ασχολείται περισσότερο με τα ποσοτικά χαρακτηριστικά.

Η γονιμότητα θα είναι πάντα υπόθεση της γυναίκας. Ο άντρας δεν γεννιέται πατέρας. Η γυναίκα γονιδιακά έχει στο DNA της την πληροφορία της γονιμότητας. Επιπλέον, πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος έχει τρία διαμερίσματα: το κληρονομικό- γονιδιακό, το ιδιοσυστατικό – η ανάπτυξη του εγκεφάλου- και τρίτον το μαθησιακό, δηλαδή τα πρότυπα, η ανάπτυξη, η εξέλιξη από το ειδικό περιβάλλον του σχολείου, της οικογένειας.

Η γυναίκα λοιπόν – μέσω και των τριών διαμερισμάτων- γίνεται πιο ώριμη να διαχειριστεί τον εαυτό της γι’αυτό και βλέπουμε τις κοινωνίες των γυναικών να είναι πιο ισχυρές από τις κοινωνίες των ανδρών σήμερα. Και μέσα στο σπίτι αν δείτε, πιο αποφασιστική είναι η γυναίκα, γιατί η γυναίκα σκέφτεται πιο ρεαλιστικά, έχει μεγαλύτερο εύρος αναζήτησης της ενσυναίσθησης και έχει βαθύτερη ψυχική ανάγκη στα 30 με 40 να γονιμοποιηθεί. Όσο επιτυχημένη και να είναι.

Ο λόγος που ίσως δεν κάνουμε παιδιά σε κοινωνικό επίπεδο έχει να κάνει περισσότερο με το ότι έχει χαθεί η αξία των ανθρώπινων σχέσεων, επειδή έχει χαθεί η ουσιαστική επικοινωνία που συζητούσαμε προηγουμένως. Και ο κορωνοϊός ίσως αφήσει θετικό αποτύπωμα πάνω σε αυτό.

Με ποιο τρόπο;

Η ανθρώπινη ζωή δοκιμάστηκε και ο ιός έδειξε με ένα απλό μήνυμα ότι όλοι είστε ίσοι μπροστά στη ζωή. Είτε πλούσιος είσαι είτε φτωχός, αν αρρωστήσεις, θα πεθάνεις ή δεν θα πεθάνεις. Αυτό λοιπόν έκανε τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι το κυνήγι του πλούτου, της φήμης, της κοινωνικής αναβάθμισης δεν φτάνει από μόνο του να σου δώσει την πληρότητα. Ένας ιός ένα χρόνο μας τώρα έχει αλλάξει τη ζωή. Αυτό λοιπόν εάν το υπολογίσουμε ως θετικό, ο ανθρωπισμός, η συναισθηματική αντίληψη, η επικοινωνία, η σύνδεση των ανθρώπων θα είναι όλα πιο έντονα. Οι άνθρωποι που δεν βρίσκονται και δεν βλέπονται, τηλεφωνιούνται πιο πολύ αυτήν την περίοδο. Έχουν πιο πολύ την επιθυμία να βρεθούν.

Και μάλιστα ο Νικόλας Χρηστάκης στο βιβλίο του “Το βέλος του Απόλλωνα” αναφέρει ότι μετά την πανδημία θα υπάρξει μία κατάσταση που οι άνθρωποι θα ξεχυθούν σε κοινωνικές συναναστροφές, θα κάνουν έρωτα ατελείωτο, θα θελήσουν να γνωριστούν περισσότερο, να μπουν πολύ έντονα στην κοινωνική ζωή.

Προσωπικά, είμαι λίγο επιφυλακτικός πάνω σε αυτό διότι ο Χρηστάκης παίρνει μοντέλα των παλιών επιδημιών, δηλαδή αυτές του 1918-1920, όπου είχε προηγηθεί και ένας πόλεμος. Οι πόλεμοι φέρνουν τη ζωή και το θάνατο πολύ κοντά. Στους πολέμους γεννούν περισσότερο γιατί ξέρουν ότι μπορεί να πεθάνουν και θέλουν να αφήσουν μια κληρονομιά. “Το εγωιστικό γονίδιο”. Θεωρώ ματαιότητα του εαυτού μου να πεθάνω και να μην έχω αφήσει πίσω τη συνέχειά μου. Υπάρχει αυτό το γονίδιο στη φύση.

Σήμερα λοιπόν δεν ζούμε αυτήν την κρίση. Ζούμε μια κρίση του θανάτου και της ζωής σε επίπεδο υγείας. Για μένα, ο Χρηστάκης δημιουργεί ένα μοντέλο βασισμένο σε εποχές που η σεξουαλικότητα δεν είχε απελευθερωθεί, ενώ σήμερα η σεξουαλικότητα έχει ήδη κορεστεί.

Βιώνουμε όμως μία πρωτόγνωρη κρίση που δεν ξέρουμε πράγματι τι αποτελέσματα θα έχει.

Είναι μια κρίση δημόσιας υγείας που έχει αναδείξει πολλά προβλήματα. Σίγουρα και το πόσο σημαντική είναι η επικοινωνία. Η ένωση. Μιλάμε πιο συχνά. Όχι μια φορά το μήνα. Γιατί εκτός από όλα τα άλλα, δεν έχω και κάτι άλλο να κάνω. Κάθομαι όλη μέρα. Συνδέομαι έστω και στο Ίντερνετ. Η ψηφιακή τεχνολογία μας έφερε πιο κοντά μεν, μας ένωσε μέσα στην περίοδο της κρίσης, αλλά δεν θα μας επιτρέψει να επανασυνδέσουμε την ανθρώπινη ζωή αν δεν καταλάβουμε από μόνοι μας πόσο αξία έχει αυτή η ζωή. Κι αυτό δυστυχώς δεν διδάσκεται σε κανένα σχολείο.

Μιας και είπατε σχολείο, γνωρίζω ότι είχατε προσπαθήσει να εντάξετε στη σχολική ώρα τη σεξουαλική αγωγή και την αγωγή υγείας.

Πράγματι, επί υπουργίας Λοβέρδου είχαμε φτιάξει το κοινωνικό σχολείο, το οποίο είχε διάφορους τομείς. Ένας τομέας ήταν η σεξουαλική αγωγή και οι διαφυλικές σχέσεις κι ένας άλλος τομέας ήταν η ατομική υγεία. Αυτό δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μία προσπάθεια ο άνθρωπος να μάθει να αγαπάει τον εαυτό του, Να μην έρχεται σήμερα η πολιτεία να σου επιβάλει πρόστιμα επειδή δεν φοράς μάσκα, όταν δεν έχει συνειδητοποιήσει εσύ ο ίδιος ότι η μάσκα είναι το σωτήριο όπλο σου. Σε τιμωρεί ο αστυνόμος γιατί εσύ δεν αγαπάς τον εαυτό σου. Εσύ δεν θες να ζήσεις δηλαδή. Γιατί το μυαλό σου δεν μπορεί να επεξεργαστεί και να συμμορφωθεί.

Η υγεία είναι προσωπικό μου αγαθό. Δεν περιμένω έναν αστυνομικό για να φορέσω εκείνη τη στιγμή τη μάσκα. Είναι αστείο. Κι αυτό είναι αστείο γιατί δεν το μάθαμε. Δεν εκπαιδευτήκαμε. Αν ήσασταν στην παλιά εποχή υπήρχε ένα βιβλίο του Παπανούτσου, του κοινωνιολόγου, που μιλούσε για την αγωγή του πολίτη. Η αγωγή του πολίτη δυστυχώς μεταφράστηκε πολιτικά στην αγωγή του δεξιού, του αριστερού, του κεντρώου, του φασίστα, του κομμουνιστή, δηλαδή έννοιες πολιτικοιδεολογικές που διοχέτευσαν τη μάζα σε μια ομαδοποίηση εχθρότητας. Δηλαδή η αγωγή του πολίτη αφορούσε το να μάθεις να αγαπάς τον εαυτό σου. Να σέβεσαι τον εαυτό σου.

Και κατ’επέκταση και τους άλλους γύρω σου.

Εννοείται. Η αυταξία είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των σύγχρονων κοινωνιών, αλλά στην Ελλάδα δεν έχει γίνει συνείδηση. Γιατί η συνείδηση είναι η γνώση – που μπορεί να την έχεις – αλλά και η συμμόρφωση. Συμμόρφωση αυτοβουλησιακή. Θέλω να πω ότι η συμμόρφωση δεν είναι να έρθει ο νόμος να με τιμωρήσει γιατί είμαι παραβάτης. Αλλά εγώ να μην θέλω να παραβώ νόμους.

Ο Έλληνας πολίτης δεν έμαθε να έχει αυταξία. Έμαθε να είναι εξαρτώμενος από ένα σύστημα. Κι αυτό το βλέπετε σήμερα σε τραγική διάσταση – πόσο η πολιτεία προσπαθεί να επιβάλει τα μέτρα υγιεινής και προστασίας σε έναν άνθρωπο που από μόνος του έπρεπε να πει “πρέπει να προφυλαχθώ για να ζήσω. Για να ζήσουν οι δικοί μου άνθρωποι”.

Χρειαζόμαστε ακόμη μία καθοδήγηση, έχουμε ανάγκη ενός δραγουμάνου ως κοινωνία. Είμαστε κακή κοινωνία. Που δεν ωρίμασε. Μπορεί να μορφώθηκε, αλλά δεν μορφώθηκε κοινωνικά. Δεν ανέπτυξε αξίες. Κατά την προσωπική μου άποψη πάντα.

Ασκώ την ψυχιατρική 36 χρόνια με εξειδίκευση στις ανθρώπινες σχέσεις και τη σεξουαλική συμπεριφορά. Έχω δει εικόνες που με έχουν αφήσει έκπληκτο. Άνθρωποι απόλυτα μορφωμένοι, στη συμπεριφορά να είναι ανθρωποειδή, με πλήρη απουσία ενσυναίσθησης. Οι γενιές που έρχονται δεν έχουν συναισθηματική αντίληψη. Δεν έχουν E.Q.

Παρατηρείς κατάθλιψη, κενό συναισθήματος στις νέες γενιές. Οι έφηβοι σε μεγάλο βαθμό μεγαλώνουν με γονείς που κυνηγούν μόνο το χρήμα – προβάλλοντας το επιχείρημα ότι το κάνουν ακριβώς για τα παιδιά τους, αφού έτσι μας έμαθε η καταναλωτική δυτική κοινωνία. Όμως ξεχνάμε ότι το παιδί μας χρειάζεται, πάνω απ’όλα, την παρουσία μας.

Ίσως ο κορωνοϊός να φέρει περισσότερο προβληματισμό στο πέρασμά του και όλα αυτά να αλλάξουν. Ανέδειξε και άλλα προβλήματα βεβαίως. Για παράδειγμά, το Εθνικό Σύστημα Υγείας ήταν αυτό που “κράτησε πλάτη με τον κορωνοϊό”. Όχι τα ιδιωτικά νοσοκομεία. Δεν δουλεύω στο δημόσιο σύστημα υγείας, όμως αναγνωρίζω και είναι εμφανές ότι αν δεν είχαμε το ΕΣΥ και αυτούς τους ήρωες μέσα στα δημόσια νοσοκομεία, δεν θα τα καταφέρναμε. Όμως, η πολιτεία δεν επιμελήθηκε σωστά αυτό το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Οι δημόσιοι γιατροί είναι πραγματικά πολύ καλοί γιατροί. Πολύ καλύτεροι πολλές φορές από τους ιδιωτικούς. Δεν έχουν όμως υποδομές. Η Ελλάδα δεν φρόντισε πολιτειακά και έχω θυμό με την πολιτεία που δεν φρόντισε. Αυτά πρέπει να τα κρατήσουμε στο μυαλό μας μετά την πανδημία γιατί μπορεί να έρθει και η επόμενη πανδημία και μπορεί να είναι αρχή κακού όπως πολλοί προφητεύουν. Δεν ανήκω στους προφήτες, αλλά δεν είναι απίθανο πια οι πόλεμοι να μην γίνονται με όπλα, αλλά με ιούς.

Με λίγα λόγια, θέλω να πω ότι η πανδημία πρέπει να μας βάλει σε διερώτηση όχι μόνο για τη σεξουαλική ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά που πάμε ως κοινωνία, ως σύστημα αναφοράς.

Συμφωνώ πολύ σε αυτό.

Γενικά στην Ελλάδα παρατηρώ ότι δίνουμε ανοχή στην παρανομία, η οποία το μόνο που προσφέρει είναι φόβος και τρόμος στον πολίτη, δίνει το αίσθημα της ρουφιανιάς στην κοινωνικότητα. Και σας έβαλα σε πολλά χωράφια. Και μιλώ για αυτό γιατί πέρασα και από την πολιτική. Από την άλλη, και οι πολιτικοί δεν μπορεί να είναι τα παιδιά που χαϊδεύονται από τους γονείς γιατί ψηφίζονται. Και ο πολίτης δεν μπορεί να θέλει ο πολιτικός να του κάνει την προσωπική χάρη και όχι την ομαδική χάρη, για το καλό του συνόλου της κοινωνίας.

Όταν πήγα στην Αμερική νέο παιδί να κάνω εξειδίκευση, ήθελα να δείξω ότι τα ξέρω όλα. Κι όταν με κάλεσε ο Chairman στο γραφείο του, μου είπε: “Άκουσε να δεις greek guy δεν είσαι μόνος σου. Πρέπει να μπεις σε μια ομάδα”. Αυτό στην Ελλάδα δεν το μαθαίνουμε ποτέ. Ο καθένας από μόνος του δεν μπορεί να κάνει τίποτα σε σχέση με όσα μπορεί να κάνει μια ομάδα. Οι μοναχικοί άνθρωποι έχετε αναλογιστεί πόσο υπέφεραν; Που δεν είχαν έναν σύντροφο; Διότι έχει καλλιεργηθεί ότι είναι μαγκιά μες στην ευμάρεια να μην βάλεις έναν σύντροφο στο κεφάλι σου. Ο κορωνοϊός το έδειξε και αυτό. Την ανάγκη της ομάδας και της συντροφικότητας. Μακάρι να μείνει ως αποτύπωμα στη ζωή μας και στις σχέσεις μας …

Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα τη σεξουαλική συμπεριφορά, με τις πλατφόρμες γνωριμιών, το cyber sex, την παρακολούθηση ολοένα και περισσότερο ταινιών πορνό και άλλα, πιστεύετε πως αυτό θα αλλάξει;

Αυτό είναι σεξ κατά τη γνώμη σας;

Όχι. Αλλά υπάρχει ως συμπεριφορά, ως τρόπος προσέγγισης και ικανοποίησης της επιθυμίας.

Ναι και όπως ανέφερα πριν, πρόκειται για φαντασιωσική, αυνανιστική συμπεριφορά. Που στεγνώνει τον άνθρωπο σεξουαλικά. Φανταστείτε το πιο απλά. Πόσο σημαντικό πράγμα είναι να γδύσεις έναν άνθρωπο και να κάνεις έρωτα μαζί του; Με το σώμα του, με την ανάσα του, που τώρα μας την έχουν απαγορεύσει. Με τα φιλιά του, με τα χάδια του. Να έρθετε αμφότεροι σε οργασμό. Αυτό δεν μπορεί να αντικατασταθεί με οποιοδήποτε μηχάνημα. Που σήμερα υπάρχουν πρέπει να ξέρετε. Τέτοιες μορφές applications. Που σου δίνουν οργασμό μέσω του μηχανήματος. Του υπολογιστή.

Όλα αυτά μπορεί να είναι μια πραγματικότητα της σεξουαλικότητας; Όχι βέβαια. Σε καμία περίπτωση. Και εδώ δυστυχώς έρχονται πάρα πολλά ζευγάρια που αυνανίζονται μόνοι τους και δεν συναντιούνται. Ένα τέτοιο ζευγάρι δεν έχει επικοινωνία, δεν έχει σεξουαλικό ενδιαφέρον, ζούνε καταναγκαστικά μαζί. Είτε γιατί έχουν παιδιά είτε για άλλους λόγους. Για να μην φωνάξουν οι γονείς τους ενδεχομένως. Ή λόγω ενός σπιτιού. Ή για οικονομικούς λόγους. Το τελευταίο που τους ενώνει είναι το εγώ κι εσύ. Και μάλλον αυτό τους χωρίζει κιόλας. Απλώς δεν έχουν τη δύναμη να χωρίσουν.

Σήμερα αν με ρωτούσατε – χωρίς να είμαι υπερβολικός – ότι από τα 10 ζευγάρια που ζουν και κυκλοφορούν με παιδιά, πόσα έχουν πραγματικά ψυχική και σωματική, πραγματική επαφή, θα σας απαντούσα ένα 20 – 30%. Υπάρχει κι ένα 20% που προβληματίζεται και το δουλεύει. Ζευγάρια που έρχονται εδώ και αυτό είναι η αρχή του καλού. Έχουν την ανάγκη να ξαναβρεθούν.

Όσον αφορά το γάμο, βλέπουμε ότι ζευγάρια αποφεύγουν να παντρευτούν. Ειδικά, στη γενιά των σημερινών 30αρηδων, που προσωπικά τη βλέπω να βρίσκεται στην καρδιά μιας σύγκρουσης του νέου με το παλιό.

Δεν είναι σύγκρουση. Είναι μια μετάλλαξη. Οι νέες κοινωνίες έχουν μεταλλαχθεί. Ψηφιακές, βιαστικές κοινωνίες, ανυπόμονες, γεμάτες θυμό, κορεσμένες. Με περισσότερα ψυχικά προβλήματα. Με κοινωνική φοβία και κατάθλιψη.

Είναι ενδεικτικό ότι στα λύματα φαίνεται να κυκλοφορεί μεγάλη ποσότητα ναρκωτικών. Δεν μιλάω για ηρεμιστικά ή αντικαταθλιπτικά. Αλλά για τοξικές ουσίες. Και η χρήση αυτών γίνεται μόνο για να νιώσουν καλά οι νέοι. Δεν αισθάνονται χαρούμενοι. Οι νέοι δεν έχουν τη χαρά που είχαμε εμείς. Όταν ήμουν 20 χρονών ήθελα να δημιουργήσω τη ζωή μου. Όμως τώρα τα παιδιά τα βρίσκουν κάπως έτοιμα. Και πρέπει να αναπτύσσουμε όνειρα. Όμως απαξιώθηκαν και αυτά εξαιτίας της καταναλωτικής κοινωνίας. Και χάθηκαν και οι αξίες. Ίσως αυτός είναι ένας λόγος που πολύς κόσμος έφυγε στο εξωτερικό. Brain Drain. Γιατί φεύγουν οι καλοί πνευματικοί άνθρωποι εκτός Ελλάδος; Είναι κάτι που προβληματίζει. Μην ακούτε λόγια πολιτικών ότι θα τους φέρουν πίσω. Μακάρι να γίνει αλλά δεν νομίζω.

Ειδικά για τις ανθρώπινες σχέσεις και το γάμο παρατηρώ μια νεύρωση: να μην δεσμευτώ. Κάποια ζευγάρια λοιπόν συμβιώνουν. Ήμουν από αυτούς που υπέγραψαν το θεσμικό νόμο για το σύμφωνο συμβίωσης. Για να αποφεύγουμε τη λέξη γάμος, που βάραινε τις συνθήκες. Δημιουργεί αίσθημα ευθύνης, δέσμευσης. Φέρνει στο μυαλό φθορά και ευτελισμό αν οδηγήσει σε πιθανό διαζύγιο. Βάλαμε λοιπόν το σύμφωνο στις ζωές που δίνει νομική προστασία, αλλά δίνει και προσωπική ελευθερία.

Η δυστυχία που έζησαν οι νέοι άνθρωποι από γονείς που πήραν διαζύγιο ή ζούσαν μαζί αναγκαστικά είναι μεγάλη. Αν ρωτήσετε ανθρώπους στην ηλικία σας αν θέλουν να έχουν έναν γάμο όπως οι γονείς τους, οι πιο πολλοί θα πουν όχι βέβαια. Γιατί έβλεπαν ότι οι άνθρωποι αυτοί υπέφεραν. Είτε έπαιρναν διαζύγιο είτε έμεναν παντρεμένοι. Και γι’αυτό δεν έχουν μάθει οι άνθρωποι να φεύγουν.

Ένας δειλός προς τη δέσμευση άνθρωπος – ανεξαρτήτως μόρφωσης, παιδείας, μυαλού, εξυπνάδας- δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε μια σχέση. Αυτό το αίσθημα ευθύνης απέναντι σε γάμο και παιδιά τον αγχώνει. Μπήκαμε σε μια εποχή που η τελειοθηρία, το ιδεοψυχαναγκαστικό, το τέλειο, το σωστό ή το λάθος, κυριαρχούν μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία. Ο άνθρωπος δεν κλαίει σήμερα εύκολα για να μην δείξει αδυναμία. Εκδραματίζει υποκριτικά τον εαυτό του ή κυνηγά το σωστό. Δεν δοκιμάζει καν το λάθος. Αυτό που χάθηκε είναι η έννοια του πειραματισμού. Ο άνθρωπος φοβάται να πειραματιστεί στο διαφορετικό. Και στους ψυχολόγους που εκπαιδεύω παροτρύνω να βοηθούν τον θεραπευόμενο να πειραματιστεί. Να φύγει από τους κλεισμένους φόβους. Να φύγει από τα βέβαια βήματα. Κι αν πέσει κάτω, έπεσε. Και θα ξανασηκωθεί. Αυτή είναι η ουσία της ανθρώπινης ζωής. Αυτό είναι το κυκλικό μήνυμα. Γι’αυτό λέει και ο Ηράκλειτος “τα πάντα ρει”.

Αν οι σημερινοί νέοι μπορείτε να αντιληφθείτε και να μιλήσετε για την αξία της ζωής, θα αλλάξουν όλα προς το καλύτερο.

Υπάρχει πραγματικά σεξουαλική απελευθέρωση στις μέρες μας; Ή απλά μία τάση να το παίξουμε “κουλ”;

Κοινωνικά ναι. Διότι τι εννοούμε με τον όρο; Την κοινωνική, την ψυχολογική και τη βιολογική. Η βιολογική δεν αλλάζει. Όσο είμαστε άνθρωποι, θα έχουμε συγκεκριμένο μοντέλο. Παρόλ’αυτά μαθαίνουμε τον τελευταίο καιρό και το είδαμε και σε επίπεδο βιολογικών μελετών, ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια κληρονομική και βιολογική συμπεριφορά. Που δε νοείται πια ως νοσηρότις από την κοινωνία. Δεν αποτελεί πρόβλημα. Και ευτυχώς η κοινωνία το μαθαίνει. Το επικοινωνούμε όλο και περισσότερο.

Η σεξουαλική απελευθέρωση λοιπόν, κοινωνιολογικά, υπάρχει. Μιλάμε και γράφουμε για το σεξ. Αν και ως όρος, δεν υπάρχει. Υπάρχει κοινωνική αποδοχή της σεξουαλικότητας. Δεν είναι πια κρυμμένη. Και δεν είμαστε ηθικολόγοι πια. Πρόκειται για προσωπική απόφαση το είδος της ζωής που ο καθένας επιλέγει. Αλλά και το κόστος που θα πληρώσει μετά από αυτό.

Με προβληματίζει όμως το γεγονός ότι πολλές φορές δρούμε σαν να απενοχοποιούμε συμπεριφορές που δεν είναι αποδεκτές κοινωνικά. Όπως, για παράδειγμα, ακούω ότι υπάρχει κόμμα παιδεραστών στη Γερμανία.

Αυτά είναι κινήματα. Δεν σημαίνει ότι η κοινωνία η επίσημη αποδέχεται την παιδεραστία ή άλλες διαστροφές ως νομοτελειακή συμπεριφορά.

Ο νόμος πρέπει να επιβάλλει συμπεριφορές για να προστατεύσει τη σεξουαλικότητα ως κομμάτι της ζωής της ανθρώπινης κοινωνίας. Η κοινωνία έχει νομοτελειακή υποχρέωση να προστατεύσει τη σεξουαλικότητα. Ο τρόπος που εγώ θα λειτουργήσω τη σεξουαλικότητά μου είναι προσωπική υπόθεση, αν φυσικά δεν ενοχλώ την κοινωνία. Αν δεν διοχετεύω μία ανήθικη στάση σε σχέση με την κοινωνική ηθική και την επιθυμία κάποιου άλλου.

Αν υπήρχε η σεξουαλική αγωγή του παιδιού, θα ήμασταν καλύτερα. Θα μάθαινε το παιδί να αγαπάει το σώμα του. Κι έτσι θα προστατευόταν. Ο παιδόφιλος υπάρχει γιατί υπάρχει άγνοια. Το παιδί είναι αθώο. Δεν μπορεί να διαχειριστεί τη σεξουαλικότητα. Αυτό είναι θέμα της πολιτείας. Να ενημερώσει και να προστατεύσει τους πολίτες της Η σεξουαλικότητα είναι η φύση μας και πρέπει να τη μάθουμε. Η βιολογία και η κοινωνία που βάζει κανόνες και διαμορφώνει συμπεριφορές.

Θεωρείτε ότι έχει εκλείψει το φλερτ στις μέρες μας;

Ναι. Διότι όσο νωρίτερα ξεκινά η σεξουαλική δράση, τόσο απομυθοποιείται. Δημιουργείται μια αδιαφορία. Για παράδειγμα, ο άντρας δεν είναι κυνηγός πια γιατί φοβήθηκε από την αλλαγή των ρόλων. Και το αποφεύγει. Ναι, μιλάμε πιο πολύ για το σεξ. Το ανοίξαμε. Αλλά δεν βοήθησε αυτό τη σχέση των δύο φυλών. Στέγνωσε η διαφυλική επικοινωνία.

Για να αλλάξει αυτό θέλει πάρα πολύ δουλειά. Πρέπει να γεννηθεί η ανάγκη της επικοινωνίας. Δεν γράφουμε πια ερωτικά γράμματα π.χ. Σήμερα δεν υπάρχει υπομονή. Όλα γίνονται πρόχειρα, σεξιστικά. Και χάνεται η αξία σιγά σιγά. Δημιουργούνται ακόμη πιο φοβικές κοινωνίες μέσα από τα social media.