Αφιέρωμα Πειραιάς-Κηφισιά: Η ιστορία του σιδηροδρόμου της Αθήνας

Καιρό λέμε αυτή τη φράση, κάπως μεταφορικά, κάπως ποιητικά, κάπως συμβολικά. Έλα όμως που και κυριολεκτικά κάτι ενώνει αυτήν την πόλη και τους ανθρώπους της. Αυτό το κάτι εδώ και πάρα πολλά χρόνια (παραπάνω από έναν αιώνα για την ακρίβεια!) δεν είναι άλλο από το αγαπημένο τρένο ή αλλιώς ΗΣΑΠ! Η πράσινη γραμμή ενώνει την πόλη απ’ άκρη σ’ άκρη, ενώ στα βαγόνια της θα δεις ένα μωσαϊκό ανθρώπων, παντελώς άγνωστων μεταξύ τους, τόσο ίδιων και συνάμα τόσο διαφορετικών. Αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης λοιπόν ο ΗΣΑΠ δεν μπορούσε να μείνει ανεξερεύνητος. Ένα αφιέρωμα εφ’ όλης της ύλης για το πιο χαρακτηριστικό κομμάτι της Αθήνας!

Για πάνω από έναν αιώνα, η γραμμή του ΗΣΑΠ ενώνει τα δύο άκρα της πόλης.
Μάλιστα, όταν πρωτοδημιουργήθηκε η γραμμή, τα βαγόνια κατασκευάζονταν στην Ελλάδα, συγκεκριμένα στον Πειραιά.

Από τα παλιά

Της Άντας Κουγιά

Την εποχή που εγκαινιάστηκε ο σιδηρόδρομος της Αθήνας, γνωστός σε όλους μας ως ΗΣΑΠ, ήταν μια πολύ μεγάλη καινοτομία, αφού αποτέλεσε τον τρίτο, κατά σειρά, μητροπολιτικό σιδηρόδρομο στην Ευρώπη. Η ιστορία του είναι συνυφασμένη με την εξέλιξη της πόλης της Αθήνας, όπως είναι σήμερα. Πλέον, η γραμμή ΚΗΦΙΣΙΆ-ΠΕΙΡΑΙΑΣ καλύπτει 25 χλμ. και αποτελεί βασικότατο μέσο μεταφοράς των Αθηναίων.

Η πρώτη ιδέα για τη δημιουργία του σιδηροδρόμου που θα ένωνε την Αθήνα με τον Πειραιά ανήκε στον Φρειδερίκο Φεράλδη. Το 1835, είχε περάσει ένας χρόνος αφότου η Αθήνα είχε γίνει η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους και ο Φεράλδης θεώρησε ότι πρόκειται για ένα έργο που αρμόζει σε πρωτεύουσα μιας χώρας. Όμως, η ιδέα του απορρίφθηκε από την τότε κυβέρνηση. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1843, ο Αλέξανδρος Ραγκαβής έκανε δημοσίως την αντίστοιχη πρόταση, αλλά και πάλι δεν υπήρξε ανταπόκριση.

Η ιστορία του σιδηροδρόμου της Αθήνας ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους

Ήταν το 1855 όταν ο πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, κατέθεσε το πρώτο νομοσχέδιο για την ίδρυση σιδηροδρόμου Αθήνας – Πειραιά. Μία λογική περίοδος να γίνει αποδεκτή η πρόταση, αφού ήδη είχε αρχίσει να αυξάνεται ο πληθυσμός, με τη συσπείρωση στο αστικό κέντρο. Έπειτα από ανεπιτυχείς προσπάθειες ανάθεσης του έργου, το 1867 αναλαμβάνει την υλοποίησή του ο Άγγλος επιχειρηματίας Εδουάρδος Πίκερινγκ. Το 1868, ο Πίκερινγκ μεταβιβάζει τις υποχρεώσεις του στην εταιρία με το όνομα Σ.Α.Π. Α.Ε.

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1869 η εταιρία τελειώνει το έργο και γίνεται η πρώτη δοκιμή της διαδρομής Θησείο-Πειραιάς. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 27 Φεβρουαρίου 1869, με επιβάτες στο πρώτο δρομολόγιο τη Βασίλισσα Όλγα, τον Πρωθυπουργό Ζαΐμη και άλλους επισήμους, όπως υπουργούς ή στρατιωτικούς της εποχής.

Η ατμομηχανή αποτελείτο αρχικά από 6 βαγόνια και κάλυπτε τη διαδρομή Θησείο -Πειραιάς περίπου σε 19 λεπτά. Ένα καλό “σκορ”, αφού η διαδρομή ήταν οκτώ χιλιομέτρων.

Η ώρα για την Ηλεκτροδότηση του Σιδηροδρόμου έφτασε με τις αρχές του εικοστού αιώνα και εγκαινιάστηκε στις 16 Σεπτεμβρίου του 1904. Μέχρι τότε, στη διαδρομή είχε προστεθεί και ο σταθμός της Ομόνοιας (Λυκούργου και Αθηνάς), του οποίου τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 17 Μαΐου του 1895.

Η ατμομηχανή αποτελείτο αρχικά από 6 βαγόνια και κάλυπτε τη διαδρομή Θησείο -Πειραιάς περίπου σε 19 λεπτά. Ένα καλό “σκορ”, αφού η διαδρομή ήταν οκτώ χιλιομέτρων.

Όσο για το πως έφτασε η γραμμή να ενώνει τον Πειραιά με την Κηφισιά, έχει σίγουρα να κάνει με την επέκταση της πόλης και βεβαίως, με την αύξηση του πληθυσμού. Όταν καταργήθηκε η ύπαρξη του “Θηρίου” το 1938 (ένα τρένο αργό, που έκαιγε κάρβουνο και ένωνε το Λαύριο με την Αθήνα και την Κηφισιά) μπόρεσε να γίνει αυτή η ένωση. Τα έργα, λόγω της κρίσιμης περιόδου (Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Γερμανική Κατοχή, Εμφύλιος), δεν ολοκληρώνονται και φτάνουμε έτσι στο 1950, οπότε αρχίζει η κατασκευή της Ηλεκτροκίνητης Γραμμής ΑΘΗΝΩΝ – ΚΗΦΙΣΙΑΣ. Τα έργα ολοκληρώνονται σταδιακά το 1957 με τη λειτουργία του σταθμού της Κηφισιάς. Έτσι, η συγκοινωνία από ΠΕΙΡΑΙΑ μέχρι ΚΗΦΙΣΙΑ με τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο έγινε πραγματικότητα σχεδόν 90 χρόνια μετά τα εγκαίνια της αρχικής γραμμής.

Για την ιστορία, ο σταθμός που εγκαινιάστηκε πιο πρόσφατα είναι αυτός της Νερατζιώτισσας (2004), ο οποίος αποτέλεσε κεντρικό σταθμό για το κοινό κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων την ίδια χρονιά. Επιπλέον, ήταν στο σχέδιο να χρησιμοποιείται ως μεταβατικός σταθμός για τον Προαστιακό. Το σιδηροδρομικό αστικό δίκτυο συνέχισε να εξελίσσεται με τη δημιουργία της γραμμής 2 και 3 του Μετρό, του Προαστιακού, του Τραμ, ενώ σύντομα θα αρχίσουν τα έργα και για τη γραμμή 4.

Για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, ήταν καινοτομία το γεγονός ότι η Αθήνα και ο Πειραιάς συνδέονταν με μία γραμμή. Όπως όλα σε αυτήν την χώρα, έτσι και το έργο αυτό δεν αγκαλιάστηκε όπως έπρεπε! Το σχέδιο άργησε να γίνει αποδεκτό από τη Βουλή, παρά το γεγονός ότι η ιδέα υπήρχε πολλά χρόνια. Όταν πέρασε όμως, ο κόσμος το υποδέχτηκε με χαρά!
Τα σχόλια του τύπου της εποχής πολλά και καλά. Στις 3 Μαρτίου του 1869 ο «Αιών» γράφει ”προφητικά”: «Ο σιδηρόδρομος ήρξατο τακτικώς εργαζόμενος από της τελευταίας Παρασκευής. Η συρροή των επιβατών είναι μεγίστη. Οι πάντες δ’ ομολογούσι τας μεγίστας ωφελείας, ας η κάταρξις του έργου τούτου υπισχνείται. Ευχόμεθα και αύθις, ίνα η μικρά αύτη γραμμή υπάρξει η αρχή του καθ’ όλην την επικράτειαν συμπλέγματος σιδηροδρόμων».
Όταν ο σιδηρόδρομος μετατράπηκε σε ηλεκτροκίνητος, αλλά και όταν άρχισε να κατασκευάζεται η σήραγγα μεταξύ Θησείου και Ομονοίας, ο κόσμος έδειχνε ένα φόβο απέναντι σε αυτό το καινούργιο και άγνωστο. O Τύπος της εποχής έκανε πολλά και ποικίλα σχόλια, ενώ κυκλοφορούσαν πολλά ανέκδοτα, που είχαν να κάνουν με αυτήν την αίσθηση ανασφάλειας.

Επιτυχημένα εγκαίνια …αλλά μετ’ εμποδίων

Πέμπτη, 27 Φεβρουαρίου 1869, ώρα 02:00 μ.μ.

του Ιωάννη Μιχαήλ

Στις 17-02-1869 έγινε η τελική δοκιμή καλής (;) και ασφαλούς λειτουργίας του ατμοκίνητου τρένου που θα συνέδεε την Πρωτεύουσα με το Λιμάνι της. Υποδομή (δηλ. ειδικά διαμορφωμένο έδαφος), επιδομή (δηλ. σιδηροτροχιές – στρωτήρες) και τροχαίο υλικό (δηλ. βαγόνια – μηχανές) είχαν συνεργαστεί ομαλά (;) και ήταν όλα έτοιμα για την «επίσημη πρώτη» του απ’ Αθηνών εις Πειραιά Σιδηροδρόμου…

Επιτέλους! Είχε έρθει η ώρα ο αναπτυξιακός άνεμος της νεωτερικής Σιδηροδρομικής Ιδέας να πνεύσει ούριος και εν Ελλάδι!

Έτσι κι έγινε! Τα εγκαίνια στέφθηκαν με επιτυχία. Απόντος του Άνακτος Γεωργίου Α’, παρέστη η Βασίλισσα η οποία «καμάρωσε» [γιατί όχι;] τη συνονόματή της ατμομηχανή ΟΛΓΑ. Ο Μητροπολίτης Αθηνών Θεόφιλος χοροστάτησε και ευλόγησε το νέο έργο πνοής και ανάπτυξης. Οι μπάντες παιάνισαν εορταστικά. Η Φρουρά είχε παραταχθεί σε άψογους σχηματισμούς αποδίδοντας τας δεούσας τιμάς. Τα σχόλια από τα χείλη επαϊόντων (και μη) ήταν ευμενέστατα!

Το τελετουργικό προέβλεπε ένα πανηγυρικό δρομολόγιο μετ’ επιστροφής, από το Θησείο μέχρι τον Πειραιά. Περίπου 500 άτομα συμμετείχαν σε αυτό το πρωτοποριακό «ατμήλατο» ταξίδι διαρκείας (ανά κατεύθυνση) ενός τετάρτου της ώρας.

Βέβαια, σύμφωνα με δημοσιεύματα κάποιων εφημερίδων, υπήρξαν παραλειπόμενα και «γκρίζες ζώνες» στις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν κατά την περαίωση εργασιών του εν λόγω πρωτοποριακού project…
Επισημαίνεται ότι βάσει της σύμβασης που είχε υπογραφεί μεταξύ Κράτους («Κυρίου του Έργου») και «εργολάβου», έπρεπε [τι λογικότερον;] να έχει συσταθεί εγκαίρως μια ομάδα έμπειρων μηχανικών [κάτι σαν επιτροπή παραλαβής, θαρρώ], που θα ήλεγχε αν είχαν τηρηθεί οι όροι και οι προϋποθέσεις του συμφωνητικού.

Αυτή η επιτροπή συγκροτήθηκε σε σώμα την υστάτη ώρα, μετέβη τροχάδην επί τόπου της σιδηροδρομικής γραμμής, διεπίστωσε σειρά αντισυμβατικών παρεκκλίσεων και χονδροειδών τεχνικών σφαλμάτων, συνέταξε αρνητική εισήγηση και την κοινοποίησε αρμοδίως… Δεν είχαν τηρηθεί (πάντα σύμφωνα με «ελεγκτικές» γραφίδες της εποχής) οι κανόνες της επιστήμης και της τεχνικής! Καθόλου απρόσμενα, αυτή η επιτροπή παύθηκε αμελλητί. Συνεστήθη δευτεροβάθμιο όργανο για την επανεξέταση του θέματος και το έργο παρελήφθη εντός ολίγων λεπτών, ανεπιφυλάκτως…

Όμως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα άλλο ευτράπελο το οποίο σημειώθηκε κατά τη διάρκεια των εγκαινίων. Συγκριμένα, η εθιμοτυπία προέβλεπε στο πρώτο βαγόνι του δρομολογίου να βρίσκεται η Βασίλισσα Όλγα με τους αυλικούς της και τον Πρωθυπουργό Θρασύβουλο Ζαΐμη, ενώ στο επόμενο επρόκειτο να συνταξιδεύσουν τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και ο Δεσπότης μετά της συνοδείας του. Παρά ταύτα, στο δεύτερο βαγόνι έσπευσαν να καταλάβουν τις θέσεις των επισήμων κάποιες νεαρές κυρίες, με αποτέλεσμα οι ιεράρχες του αθηναϊκού Λαού και τα στελέχη της Κυβέρνησης να μείνουν εκτός επιβατάμαξας, ελλείψει χώρου…

Το τελετουργικό προέβλεπε ένα πανηγυρικό δρομολόγιο μετ’ επιστροφής, από το Θησείο μέχρι τον Πειραιά. Περίπου 500 άτομα συμμετείχαν σε αυτό το πρωτοποριακό «ατμήλατο» ταξίδι διαρκείας (ανά κατεύθυνση) ενός τετάρτου της ώρας.

Τα δικαιολογημένα παράπονα των υψηλά ισταμένων «εκτοπισθέντων» δεν άργησαν να πλήξουν τον συντονιστή των εγκαινίων (Ιωάννη Σκουλατζή), ο οποίος ήταν και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της τότε εταιρείας του Σιδηροδρόμου Αθηνών – Πειραιώς (Σ.Α.Π.). Ο άνθρωπος αυτός ήρθε στη δύσκολη θέση να παρακαλέσει ευπρεπώς τις κυρίες να κατέλθουν ώστε να επιβιβαστούν οι επίσημοι, να τηρηθεί το πρωτόκολλο και να συνεχιστεί το πρόγραμμα των εγκαινίων. Μόνο μια εκ των γυναικών δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις. Και σαν να μην έφθανε αυτό, αμέσως ο αδερφός της επετέθη με μπατσισμούς και γρόνθους εις τους κροτάφους του κοσμήτορος Ι. Σκουλατζή!

Με την παρέμβαση κάποιων ψυχραιμοτέρων (ίσως και μερικών πιο θερμόαιμων…), ο «πυγμάχος» νεαρός έλαβε τις σχετικές νουθεσίες, η μη συμμορφούμενη νεαρά κατέβηκε αυθωρεί από το βαγόνι και όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Για την ιστορία, η «ατίθαση» κυρία και ο αδερφός της, που έδειρε τον τελετάρχη της εκδήλωσης, ήταν παιδιά του Γεωργίου Σκουζέ ο οποίος ετύγχανε Πρόεδρος της εταιρείας του Σιδηροδρόμου. Ο αρθρογράφος της εποχής, με δηκτικό ύφος και προς αποφυγή παρεξηγήσεων – αμφισβητήσεων από πλευράς αναγνωστών, τονίζει ότι έχει βασίσει τα γραφόμενά του σε προσωπικό βίωμα και επικαλείται το καινοδιαθηκικό: «ο εωρακώς μεμαρτύρηκε και αληθινή αυτού εστίν η μαρτυρία…» (κατά Ιωάννην, κεφ. 19.35).

Αμέσως, γνωστοποιήθηκε στο επιβατικό κοινό, ο πίνακας των δρομολογίων μαζί με την τιμολογιακή πολιτική της εταιρείας. Να και τα πρώτα κοινωνικά κριτήρια! Παιδιά ηλικίας από 3 έως 12 ετών θα πληρώνουν το μισό κόμιστρο… (Μάρτιος 1869)
«Ευχόμεθα από καρδίας, ίνα ευδοκιμών ο μικρός αυτός σιδηρόδρομος, γίνη η αρχή συστήματος ολοκλήρου σιδηροδρομικής συγκοινωνίας» (εφημερίδα ΑΙΩΝ, 02/1869). Δυστυχώς, τα επόμενα 150 χρόνια η αρχικώς διατυπωθείσα «σιδηροδρομική αισιοδοξία» εκτροχιάσθηκε! Η προοπτική της ανάπτυξης «επί σταθερής τροχιάς» δεν επαληθεύθηκε τόσο σε επίπεδο Πρωτεύουσας όσο και στην Επικράτεια…
Εν έτει 1869, ο «ατμόδρομος» κάλυπτε τα 8,5 χιλιόμετρα της μονής μετρικής Σιδηροδρομικής Γραμμής, που χώριζαν το Θησείο από τον Πειραιά, μέσα σε 15 – 20 λεπτά, χωρίς ενδιάμεσες στάσεις φυσικά. Σήμερα, η χρονοαπόσταση αυτή παραμένει περίπου η ίδια… Βέβαια, μεσολαβούν πλέον πέντε σύγχρονοι Σταθμοί (Πετράλωνα – Ταύρος – Καλλιθέα – Μοσχάτο – Φάληρο)…

Μουσείο Πειραιά: Μια Κυριακή πρωί στο Μουσείο ηλεκτρικών σιδηροδρόμων

Της Ιόλης Τσόλκα

Κυριακή πρωί και ο προορισμός μας για σήμερα είναι στον ηλεκτρικό σταθμό του Πειραιά. Μια διαδρομή από την Βικτώρια που διαρκεί περίπου μισή ώρα. Μπαίνοντας από την είσοδο στον σταθμό του Πειραιά, τον πιο γοητευτικό και ρετρό σταθμό απ’ όλους, στο αριστερό σου χέρι βλέπεις την είσοδο του Μουσείου ηλεκτρικών σιδηροδρόμων. Η είσοδος είναι δωρεάν.

Όπως μας εξήγησε, η ιδέα της δημιουργίας του Μουσείου ανήκει στο Μανώλη Φωτόπουλο, ο οποίος δημιούργησε και συντηρούσε το μοναδικό αρχειακό υλικό που χρονολογείται από το 1869 μέχρι σήμερα.

Εκεί σε υποδέχεται ο πιο μερακλής και κατάλληλος άνθρωπος για να σου κάνει ξενάγηση, ο κύριος Παύλος Κουλοβασιλόπουλος

Αυτό που δεσπόζει στον χώρο του ισογείου είναι σίγουρα το ξύλινο βαγόνι που έχει διασωθεί, «Η σκευοφόρος αριθμός 44». Μπαίνοντας στο βαγόνι είναι εμφανή τα καλοδιατηρημένα μέρη που απαρτίζουν την καμπίνα. Τα παγκάκια, τα πορσελάνινα πτυελοδοχεία (χρησιμοποιούνταν για τους καπνιστές και του φυματικούς), τις διαφημίσεις της εποχής (Ραπτομηχανή Σίγγερ, Σιγαρέττα Ματσαγγού, Μεταξά), ενώ, μπορείς να μπεις στο μπροστινό μέρος του βαγονιού και να καθίσεις στην θέση του οδηγού. Περιμετρικά του χώρου αντικρίζεις μια μεγάλη κονσόλα, το χειριστήριο του τρένου, μοχλούς και χάρτες που μπορείς να δεις με ευκρίνεια την κάθε λεπτομέρεια που με μεράκι δημιούργησαν.

Νιώθεις πόσο αυθεντικό και πόση αξία είχε το όραμα τους, σίγουροι ότι κάποτε θα είναι όλα αυτά κειμήλια και παρακαταθήκη στην ιστορία. Προθήκες με εργαλεία, αντικείμενα, στολές, εξαρτήματα, ρολόγια που λειτουργούν με τον μηχανισμό των Αντικυθήρων και χρονολογούνται από το 1895 (ήταν τοποθετημένα στην Ομόνοια). Όλα σωσμένα τελευταία στιγμή από τα σκουπίδια. Τον ξύλινο πίνακα που αναγράφει τους ορόφους -εκτός από τον αριθμό 13 – και τα γραφεία των διοικητικών εγκαταστάσεων του ηλεκτρικού σταθμού. Φωτογραφικό υλικό που βοηθά μαζί με την ξενάγηση να μπεις μέσα σε λίγα λεπτά στην χρονοκάψουλα του ηλεκτρικού σταθμού.

Νιώθεις πόσο αυθεντικό και πόση αξία είχε το όραμα τους, σίγουροι ότι κάποτε θα είναι όλα αυτά κειμήλια και παρακαταθήκη στην ιστορία

Στον πρώτο όροφο καθώς ανεβαίνεις βλέπεις τις καλοσυντηρημένες στολές, τα πηλήκια, τα μηχανήματα που χτυπούσαν τα εισιτήρια, κύπελα παραπόνων, χειρολαβές, πινακίδες, φωτογραφικό υλικό, χειροποίητες μινιατούρες βαγονιών.

Λίγο πιο μέσα, ανεβαίνεις σ’ένα μικρό παταράκι, εκεί εκτίθεται όλο το αρχείο και τα ντοκουμέντα από έγγραφα και φωτογραφίες του Συνδικαλιστικού Κινήματος των εργαζομένων που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα.

Αν και η τυπική ξενάγηση σταματάει εκεί, ο κ. Παύλος θέλησε να μας δείξει και τον χώρο που γίνονται διάφορες εκδηλώσεις (όπως αν θέλεις να κάνεις πάρτι γενεθλίων, παρουσίαση βιβλίου, ομιλίες κλπ). Στη μεγάλη και καλοφροντισμένη αίθουσα έχει μια υπερυψωμένη έδρα με καθίσματα, ενώ από το παράθυρο μπορείς να δεις το λιμάνι του Πειραιά και τα αραγμένα καράβια. Ακριβώς κάτω από το παράθυρο θα δεις το εργοτάξιο του καινούργιου σταθμού του Μετρό. Ένα ταξίδι στον χρόνο μόλις τελείωσε.

*Το Μουσείο των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων Πειραιά συντηρείται και χρηματοδοτείται αποκλειστικά από 1650 συνταξιούχους. Επιπλέον, το συγκεκριμένο Μουσείο δεν χρηματοδοτείται από το κράτος, δεν είναι αναγνωρισμένο και δεν έχει πιστοποίηση. Είναι εξ’ ολοκλήρου ιδιωτική πρωτοβουλία και ανοίγει καθημερινά και Σ/Κ 9.00-14.00.

Σ.Α.Π

«Τα άψυχα δεν έχουν γλώσσα να μιλήσουν. Αν όμως ο σιδηρόδρομος, ο Σ.Α.Π*. πρώτα και οι Ε.Η.Σ** ύστερα, μπορούσε να μιλήσει, να εκφράσει τα όσα έζησε στα εκατό του χρόνια, και τι δεν θα είχε να ιστορήσει. Δοκίμασε τον αποκλεισμό το 1886, έζησε τη συμφορά το 1897, τη δόξα το 1912-1913. Μετέφερε κόσμο να χαρεί τη θάλασσα, να βρει τη δροσιά, όταν πνιγόταν το καλόκαιρι η Αθήνα από τη ζέστη. Έγινε βασιλικός νεκροπομπός δύο φορές. Μετέφερε τη σορό του Γεωργίου Α στα 1913, του Κωνσταντίνου, της Όλγας και της Σοφίας το 1936. Πόνεσε με το δράμα των προσφύγων. Κουβάλησε τραυματίες, έφερε τη ζωή στην Αθήνα μεταφέροντας τρόφιμα στα δύσκολα και απαίσια χρόνια της Κατοχής.» απόσπασμα από το βιβλίο «Ελληνικοί ηλεκτρικοί σιδηρόδρομοι» 1869-1969

* Σ.Α.Π.: Σιδηροδρόμου Αθηνών-Πειραιώς

** Ε.Η.Σ.: Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι

Λεξικό

Της Άντας Κουγιά

Ο σιδηρόδρομος γεννήθηκε, μεγάλωσε και εξελίχθηκε ανάλογα με τις καταστάσεις και τα γεγονότα που λάμβαναν χώρα στην Ελλάδα. Παρακάτω θα βρείτε ένα μικρό “λεξικό” ή – αν θέλετε – εγκυκλοπαίδεια, που αφορά νεότερους και γηραιότερους.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΚΕΝΟ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΡΜΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΒΑΘΡΑΣ: Μόνο ένας φανατικός, ξέρει κάθε πότε ακούγεται αυτή η φράση. Επίσης, μόνο οι φανατικοί ξέρουν σε ποιον σταθμό είναι μεγαλύτερο αυτό το κενό!

ΘΗΣΕΙΟ: Έως το 1895 που φτιάχτηκε ο σταθμός της Ομόνοιας, το Θησείο ήταν ο μόνος σταθμός που εξυπηρετούσε τους Αθηναίους.

ΘΗΡΙΟ: Ένωνε την πλατεία Αττικής με την Κηφισιά και το Λαύριο. Κατασκευάστηκε το 1883 και διατηρήθηκε για 53 χρόνια. Στη συνέχεια, η γραμμή αυτή οδήγησε στη δημιουργία του ΗΣΑΠ, όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Σ.Α.Π: Σημαίνει Σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς. Όταν έγινε ηλεκτροκίνητος, προστέθηκε και το Η. Κάπως έτσι, γεννήθηκε ο ΗΣΑΠ!

Πόσες φορές έχετε καθίσει σε λάθος αποβάθρα και αντί να πάτε προς Πειραιά, πάτε προς Κηφισιά ή το ανάποδο; Συμβαίνει. Μες στο τρένο, χανόμαστε στις σκέψεις μας.

Τι νομίζατε, ότι ο ηλεκτρικός δεν έχει τραγουδηθεί; Κάνετε λάθος. Ψάξαμε και βρήκαμε πολλά στιχάκια που “σκαρώθηκαν” και σας παρουσιάζουμε τα αγαπημένα μας!

“Πάρε τον Ηλεκτρικό, έχω αγωνία / στη Νέα Ιωνία έλα σ’ αγαπώ. / Είναι η καρδιά μου κάρβουνο αναμμένο / και σε περιμένω και σε περιμένω.”
Συνθέτης: Χατζηνάσιος Γιώργος Στιχουργός: Λογοθέτης Γιάννης Ερμηνεία: Μανώλης Μητσιάς

“Μέσα στο τζάκετ μου σκυφτός / γραμμή Βικτώρια Πειραιά / καθώς στριγγλίζουν οι γραμμές / κάτι μου καίει τα σωθικά”
Στίχοι/Μουσική/Ερμηνεία: Βασίλης Καζούλης

“Γιατί παντού σε συναντάω / Στον ηλεκτρικό και στο μετρό στον ΗΣΑΠ, στον ΟΣΕ, στα ΤΕΙ, στην ΑΣΣΟΕ”
Στίχοι/Μουσική/Ερμηνεία: Locomondo

“Αντί για τον ηλεκτρικό που πάει στο Μοσχάτο, πήρα το τρένο ο τρελός και μ’ έβγαλε στο Κιάτο”
Στίχοι: Τάσος Θεοδωρακόπουλος Μουσική: Γιώργος Ιωαννίδης Ερμηνεία: Κώστας Μοναχός

“Λοιπόν, τις Κυριακές ξυπνώ αργά και πίνω τον καφέ μου μοναχός μου. Mε τον ηλεκτρικό στον Πειραιά, χαζεύω τα εκτός και τα εντός μου”
Μουσική/Στίχοι/Ερμηνεία: Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας

“Μου `πες για τόπους μακρινούς που δεν τους βάζει ο νους και για την Ισπανία/
Κι όμως δεν ήρθες να με δεις στην Νέα Ιωνία/ Είναι κοντά, πολύ κοντά την βλέπεις με το μάτι / βγαίνεις απ’ τον ηλεκτρικό στην στάση την δεκάτη”
Στίχοι: Χρήστος Στύππας Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος Ερμηνεία: Βασιλική Λαβίνα

«Μπαίνω στον Ηλεκτρικό και στον Πειραιά τραβώ / που ’χει έξυπνα παιδιά στο γιαλό και στη στεριά»
Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Λυκούργος Μαρκέας Ερμηνεία: Λίτσα Διαμάντη

“Ώρα εφτά ηλεκτρικός / πρόσωπα γύρω ξένα /πλάι μου στέκει ένας τυφλός
με χέρια απλωμένα / ώρα εφτά ηλεκτρικός και μάτια ηλεκτρισμένα»
Στίχοι: Κώστας Τριπολίτης Μουσική: Γιώργος Χατζηνάσιος Ερμηνεία: Γιάννης Κούτρας

Στις αρχές της δημιουργίας του τρένου, υπήρχε ο διαχωρισμός Α’, Β’ και Γ’ θέσης. Αντίστοιχα, οι τιμές των εισιτηρίων ήταν 1 δρχ, 75λ. Της δρχ και 45λ. Της δρχ. Επιπλέον, οι αποσκευές δεν μπορούσαν να ξεπερνούν τις 50 οκάδες για την Α’ Θέση και τις 30 για τις Β’ & Γ’.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μειώθηκε ο αριθμός των συρμών, καθώς έπρεπε να μειωθεί η κατανάλωση του ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπλέον, είχε αυξηθεί τόσο η τιμή του, που δεν ήταν βιώσιμα τα έξοδα.
Κατά την περίοδο της Κατοχής, ο Σ.Α.Π. μετέφερε τρόφιμα. Κάνοντας διάφορους ελιγμούς, το τρένο παραλάμβανε από τον Πειραιά τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού και τα έστελνε στην Αθήνα. Επιπλέον, είχε κανονίσει συσσίτια για τους υπαλλήλους του.

⚫→ Στάσις: Ηράκλειο

Criterium

Μελ. Μερκούρη 12, Σταθμός ΗΣΑΠ, Ηράκλειο Αττικής // T. 210 28 55 210 // Fb: criterium.gr

Στη γειτονιά του σταθμού, μπορείς να βρεις το Criterium! ΟΙ άνθρωποί του μαγαζιού ασχολούνται με την ποδηλασία από τη ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’80, πολύ πριν γίνει μόδα. Οπότε, ο,τι χρειάζεσαι για το ποδήλατο σου, θα το βρεις εκεί.

Τους εμπιστεύονται οι μεγαλύτεροι οίκοι (Bianchi, Cannondale), αλλά και μικρότεροι κατασκευαστές του κλάδου.

Εδώ και 10 χρόνια, ό,τι ποδήλατο κι αν θες, όποιες κι αν είναι οι ανάγκες σου, όσο ψαγμένο αξεσουάρ ή είδος ρουχισμού χρειάζεσαι για να απολαμβάνεις τις βόλτες σου ή τους αγώνες σου με το αγαπημένο σου ποδήλατο, το Criterium είναι πάντα εκεί για να σου προτείνουν το καλύτερο για τις ανάγκες σου!

⚫→ Στάσις: Μοσχάτο

L.draft Beerstreet

Χρ. Σμύρνης 124 & Κοραή 30-32 , Μοσχάτο // T.: 210 94 83 135 // Fb.: Ldraft Beer Street

Από το 2007, η μπυραρία L. Draft Beer Street έχει εξαπλώσει τη φήμη της σε όλη την πόλη, από στόμα σε στόμα, αφού την επισκέπτονται από όλες τις περιοχές της Αθήνας. Οι λόγοι; Πολλοί! Πρώτ’απ’όλα, πρόκειται για ένα χώρο-κόσμημα. Δύο ξεχωριστές αυλές που σε ταξιδεύουν και όταν έρχεται ο χειμώνας, έχεις τη χαρά να αράζεις στην εσωτερική σάλα, που ακολουθεί την αισθητική pub του εξωτερικού, ενώ μικρές λεπτομέρειες θυμίζουν το διάσημο δρόμο της Πράγας.

Εν συνεχεία, το φαγητό είναι τόσο καλό και ιδιαίτερο που οι άνθρωποι που το επισκέπτονται το έχουν βαφτίσει … “gastropub”. Υψηλής ποιότητας υλικά, καλές τιμές και πρωτόγνωροι συνδυασμοί γεύσεων, με έμπνευση από τη γαστρονομία όλου του κόσμου. Αυτονόητη φυσικά είναι η εμπειρία στον τομέα της μπύρας, με πάνω από 100 ετικέτες να φιγουράρουν στον κατάλογο. Για το τέλος, άφησα το καλύτερο: οι άνθρωποι που απαρτίζουν την ομάδα, είναι μια πραγματική οικογένεια, που έχει ως στόχο τη δική μας καλοπέραση! Little Tip: ένας πριβέ χώρος με μπιλιάρδο, σας περιμένει να τον ανακαλύψετε!

Μια ιδιαίτερη μπυραρία σας περιμένει να την ανακαλύψετε στο Μοσχάτο. Βρίσκεται σε κεντρική λεωφόρο και θα την ξεχωρίσετε από μακριά, αφού το ζεστό ξύλο και η χαρακτηριστική σκεπή θα σας τραβήξουν το βλέμμα.

⚫→ Στάσις: Μοναστηράκι

TAF Theartfoundation

Νορμάνου 5, Μοναστηράκι // Τ.: 210 32 38 757 // Fb: TAF Theartfoundation // Ig: @taf_theartfoundation

Με το που στρίβεις στην οδό Νορμάνου από την Ηφαίστου, η είσοδος του TAF θα σε τραβήξει σαν μαγνήτης. Κτίσμα φερμένο από την παλιά Αθήνα στο σήμερα, με χαρακτηριστική πέτρα, σε εισάγει όμορφα σε έναν κήπο που θαρρείς ότι αποτελεί την αυλή κάποιου παλιού αρχοντόσπιτου. Υπέροχη και χαλαρή ατμόσφαιρα, άνθρωποι ζεστοί, φιλικοί και κεφάτοι, διαμορφώνουν έτσι τις μέρες και τις νύχτες μας ώστε να αισθανόμαστε σαν στο σπίτι μας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνουν στη μουσική, αφού οι καλύτερες στιγμές ντύνονται με τις πιο όμορφες νότες!

Όσο για τα ποτά; Φημίζεται τόσο για τα κλασικά και αυθεντικά, όσο και για τα ιδιαίτερα cocktails που κάνουν το καλοκαίρι να διαρκεί… έναν ολόκληρο χρόνο! Ανοιχτά από τις 10.00 το πρωί για γευστικό καφεδάκι, είναι το καλύτερο απάγκιο στο κέντρο. Πολύ σύντομα έρχονται και πιατάκια από την κουζίνα, για όλες τις ώρες της ημέρας! Stay tuned!

To Taf εδώ και πολλά χρόνια κοσμεί το κέντρο της Αθήνας, τόσο με την αισθητική του χώρου, όσο και με την ολοφάνερη αγάπη του για την τέχνη, αφού στο χώρο φιλοξενούνται και πολλές εκθέσεις.

⚫→ Στάσις: Μοναστηράκι

Ellyz Café

Αγίου Φιλίππου 11, Μοναστηράκι // Fb: Ellyz Athens // Ig: @ellyzcafe

To Ellyz Café έχει αυτό το κάτι που το κάνει να ξεχωρίζει! Δεν είναι μόνο τα λουλούδια που κοσμούν το χώρο, τα παλ χρώματα και η θετική διάθεση των ανθρώπων. Είναι κυρίως η άψογη ποιότητα και γεύση που σερβίρεται απλόχερα στο τραπέζι σου. Ο καφές είναι πρώτης διαλογής και φτιάχνεται με τον καλύτερο τρόπο, από ένα δυνατό team. Όμως ένας καλός καφές, γίνεται ακόμη καλύτερος όταν συνοδεύεται από αλμυρές και γλυκές λιχουδιές!

Από τις 09.00 το πρωί έως τις 21.00 το βράδυ, σερβίρεται το brunch, φτιαγμένο με τα πιο προσεγμένα υλικά. Δοκιμάστε open toast με αβοκάντο, που σερβίρεται με φρέσκο, προζυμένιο ψωμί από το φούρνο της γειτονιάς, κατσικίσιο τυρί κρέμα, γαλοπούλα φουαντρέ και αυγά ποσέ, ενώ αν θέλετε γλυκό, τα αξεπέρεστα pancakes έρχονται μαζί με extra σοκολάτα σε κανατάκι. Σίγουρα, θα χορτάσεις, σίγουρα δεν θα θέλεις να φύγεις! Αν θέλεις να κλείσεις το βράδυ σου εκεί, έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε δέκα signature cocktails.

Το πιο… παραμυθένιο brunch θα το γευτείς στην Αγ. Φιλίππου. Και πίστεψέ μας, δεν θα χάσεις το δρόμο! Τα χρώματα, τα λουλούδια και όλη η διακόσμηση του Ellyz αποκλείεται να σου περάσει απαρατήρητη!

⚫→ Στάσις: Άνω Πατήσια

«Αυλή» Μεζεδοπωλείο

Ανθέων 37-39, Πατήσια (έναντι Γηπέδου Ριζούπολης) // Τ.: 210 25 86 424 // Fb: Αυλή Μεζέ // www.avlimeze.gr

Εδώ στην ΗΠΖ, μας αρέσουν αυτά τα παραδοσιακά ταβερνάκια, με τα ολόφρεσκα λαχανικά που δημιουργούν χρωματιστές σαλάτες, τους μεζέδες που λιώνουν στο στόμα, το καλό κρέας. Αυτά τα μέρη που η αγάπη για το μαγείρεμα οδηγεί στο να σου έρχονται στο τραπέζι πιάτα που θυμίζουν αυτά της γιαγιάς μας! Ένα τέτοιο μέρος είναι και η Αυλή στα Άνω Πατήσια που την επισκεπτόμαστε συχνά πυκνά.

Από τον κατάλογό του ξεχωρίζουν τα ορεκτικά, οι πολίτικοι μεζέδες και τα θαλασσινά, αλλά εξίσου δυνατό σημείο είναι το κρέας: τα πάντα είναι χειροποίητα, όπως πρέπει να προσφέρονται και η ποιότητα ελέγχεται συνεχώς από τους ίδιους. Το κοτόπουλο για παράδειγμα έρχεται απευθείας από φάρμα στη Ναύπακτο. Και μετά; Μετά από τα κάρβουνα έρχονται απευθείας στη λαδόκολλα, ενώ συνοδεύονται από πατάτες τηγανιτές κομμένες στο χέρι. Καλό θα ήταν να κάνετε την κράτησή σας, καθώς η «Αυλή» είναι τόσο φημισμένη, που όχι μόνο την επισκέπτονται από τα πέριξ, αλλά και από όλες τις περιοχές της Αττικής.

Για καλό φαγητό, μαγειρεμένο με μεράκι και υψηλής ποιότητας πρώτη ύλη, πηγαίνουμε σίγουρα στην “Αυλή”, στα Πατήσια. Περιβάλλον που σε ταξιδεύει σε κάποια γραφική, ελληνική επαρχία, νόστιμοι μεζέδες και παραδοσιακά αποστάγματα δημιουργούν ξεχωριστές βραδιές και μεσημέρια.

⚫→ Στάσις: Άνω Πατήσια

Για Δες

Χαλεπά 65, Άνω Πατήσια // Τ.: 211 21 40 158 // Fb: Για Δες // Ig: gia_des

Στο Για Δες επικρατεί αυτό που λέμε…απλή πολυτέλεια! Αυτό το μότο του ταιριάζει απόλυτα, καθώς η κουζίνα του αγγίζει άλλα επίπεδα: ο ταλαντούχος σεφ, ο Γιάννης, έχει δημιουργήσει έναν κατάλογο που άνετα θα στεκόταν σε φημισμένα και “πολυτελή” εστιατόρια, ενώ παράλληλα οι τιμές διατηρούνται σε φυσιολογικά πλαίσια, ειδικά αν αναλογιστείς την ποιότητα και την ποσότητα. Οι γεύσεις κινούνται στα ελληνικά δεδομένα, αλλά υπάρχουν και ευρωπαϊκές και ethnic επιρροές.

Επιπλέον, η διακόσμηση του χώρου έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον απλό και ήρεμο, αλλά με προσοχή στην κάθε λεπτομέρεια. Απαλή, τζαζ μουσική και αυθεντικό ενδιαφέρον από τους ανθρώπους του μαγαζιού να ευχαριστηθείς φαγητό και να περάσεις όμορφα, συνθέτουν ένα λιτό και ξεχωριστό στέκι που σίγουρα ικανοποιεί όλα τα γούστα! Μετά το φαγητό, δοκιμάστε οπωσδήποτε και χειροποίητο γλυκάκι που είναι το καλύτερο κλείσιμο κάθε γεύματος. Πιστέψτε μας, είναι σίγουρο ότι θα επιστρέψετε στο Για Δες, αφού θα εκτιμήσετε κάθε πτυχή αυτού του εστιατορίου!

Πιάτα που ξεχωρίζουν τόσο για τη γεύση όσο και για την ομορφιά, αν δεν έχεις επισκεφθεί ακόμη το Για Δες, κάν’ το γρήγορα γιατί δεν θα πιστεύεις ότι ένα τέτοιο μέρος κρύβεται σε μια ήσυχη γωνιά στα Άνω Πατήσια!

⚫→ Στάσις: Πετράλωνα

Πλατεία οινομαγειρείο

Δεινοχάρους 3, Άνω Πετράλωνα // Τ.: 210 34 20 705 // Fb: Οινομαγειρειο η πλατεια

Για να δημιουργηθούν όμορφες αναμνήσεις, δεν χρειάζονται πολλά: καλό φαγητό, αποστάγματα για όλα τα γούστα, φιλικό περιβάλλον και καλή παρέα. Όλα αυτά παίρνουν σάρκα και οστά στα τραπεζάκια της “Πλατείας”, ένα οινομαγειρείο ξακουστό σε όλους τους λάτρεις του κέντρου της Πόλης. Το μενού είναι πάντα φρέσκο, αφού μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή και τα φρέσκα υλικά που βρίσκουν στα οπωροπωλεία, στα ψαράδικα, στα κρεοπωλεία και στις λαϊκές αγορές. Οι πολύ λογικές τιμές, οι ξεχωριστές γεύσεις και το καλό κρασί του συγκεκριμένου μαγαζιού το τοποθετούν διαχρονικά ψηλά στην λίστα των προτιμήσεών μας.

Αλλά όχι μόνο αυτό. Στη δροσερή πλατεία, με την ανάλογη μουσική υπόκρουση και το αυθεντικό νοιάξιμο των ανθρώπων να σε εξυπηρετήσουν, αισθάνεσαι σαν στο σπίτι σου. Παρέες και οικογένειες, ζευγάρια, φοιτητές και λίγο πιο μεγάλοι συνθέτουν το μωσαϊκό όλων όσων έχουν εκτιμήσει την “Πλατεία” για τα χαρίσματά της και δημιουργούν μόνιμα μια ατμόσφαιρα χαράς, ευφορίας και διασκέδασης.

Στην αγαπημένη Πλατεία Μερκούρη, στα Άνω Πετράλωνα, το μαγαζί αυτό είναι το στέκι της γειτονιάς. Πεντανόστιμα μαγειρευτά και μεζεδάκια, τιμές προσιτές, χαμόγελο πλατύ, ο Χρήστος στις επάλξεις και “όλοι οι καλοί χωράνε”.

⚫→ Στάσις: Καλλιθέα

Τα Μεζεκλίκια

Π. Τσαλδάρη 277 & Σπάρτης 159, Καλλιθέα // Τ.: 210 94 31 565 // Fb: Τα μεζεκλίκια

11 χρόνια πορείας, σε μια όμορφη γειτονιά, δίπλα στο ποτάμι του Ιλισσού. Ο Κώστας και η Άννα Μαρία έδωσαν ένα στοίχημα: να φτιάξουν έναν χώρο με αγάπη και πολύ μεράκι, τόσο για τους ίδιους, όσο και για τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν. Έτσι, μετά από χρόνια συλλογικής δουλειάς και συνεχούς εξέλιξης, το καταπράσινο πλατειάκι, με τα όμορφα στημένα τραπεζάκια, οι μυρωδάτοι μεζέδες, τα αληθινά χαμόγελα λειτούργησαν ως πόλος έλξης θετικής αύρας! Είναι ακόμη εδώ, ζωντανοί με εμμονή στην ποιότητα και τη γεύση.

Για να αποδράσετε έστω και για λίγο, να απολαύσετε ένα τσίπουρο παγωμένο (εβρίτικο παρακαλώ!) ή μπύρα. Τα πάντα είναι χειροποίητα, από το ψωμί έως τους μεζέδες. Λουκάνικο και μπιφτεκάκια που λιώνουν στο στόμα, θεϊκή κοτοτηγανιά και πολλά πολλά άλλα, σας περιμένουν να τα γευτείτε. Για τέλος, σας περιμένει ένας κορμός σοκολάτας που έχει αγαπηθεί από όλη την Αθήνα! Νιώστε λίγο καλοκαίρι ακόμη, στην Καλλιθέα.