Για το Λαύριο και γενικότερα για την Λαυρεωτική, έχουν γραφεί τόσα πολλά. Δεκάδες οι ερευνητές και οι Επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με πολλές πλευρές, έχουν ακολουθήσει την διαχρονία του από το 4000 π.χ μέχρι και τις μέρες μας. Έχουν φέρει στην επιφάνεια ανθρωπολογικά, ιστορικά, παραγωγικά και λαογραφικά στοιχεία. Εκατοντάδες διατριβές από φοιτητές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, επιχειρούν ξανά και ξανά μια βουτιά στον τόπο και την μακραίωνη ιστορία του.
Οι ίδιοι όμως λένε πως το έργο που έχουν παράγει είναι ελάχιστο μπροστά σε αυτό που μπορεί και πρέπει να γίνει. Με την έννοια ότι το Λαύριο -ή αλλιώς τα Εργαστήρια όπως ονομάζονταν από την αρχαιότητα μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα- ποτέ δεν ήταν μία απλή πόλη, ένας απλός οικισμός, μια κωμόπολη.
Μία ματιά από την κορφή του Θορικού αποτυπώνει σχεδόν το σύνολο του τόπου και της ιστορίας του. Το Αρχαιότερο της Αρχαίας Ελλάδας, στα 50 μέτρα, μεταλλευτικό πλυντήριο, ακριβώς από πίσω η ”πρώτη βιομηχανική πόλη της Ευρώπης” ανάμεσα από το 3.000 και 4.000 π.χ. (όπως υποστηρίζουν Βέλγοι Αρχαιολόγοι που έκαναν ανασκαφές για δεκαετίες). Στο βάθος φαίνεται η θάλασσα με τα αμέτρητα κολπάκια της Λαυρεωτικής και βέβαια, βλέπει κανείς και την ίδια την πόλη.
Εάν έχουν ειπωθεί πολλά και έχουν να ειπωθούν ακόμα περισσότερα, αλήθεια τι γνωρίζει ο Αθηναίος για όλα αυτά; Ίσως να γνωρίζει την Πλατεία Λαυρίου στο κέντρο της Αθήνας από όπου ξεκινούσε ο Σιδηρόδρομος και ένωνε την πρωτεύουσα με το Λαύριο από το 1885 μέχρι και το 1957. Αλλά μέχρις εκεί…
Το Λαύριο συνδυάζει πολλά. Ιστορία, πολιτισμό, φύση και μια γενικότερη θετική αύρα που αξίζει κανείς να την δανειστεί έστω και για λίγο. Είτε για μία βόλτα στην πόλη, χαζεύοντας τα κτίρια, διακρίνοντας την Ευρωπαϊκή ρυμοτομία, την βιομηχανική πινελιά (εδώ ο ηλεκτρισμός ήρθε πριν την Αθήνα), είτε κάνοντας μπάνιο στα αναρίθμητα κολπάκια και παραλίες της περιοχής ή ακόμη τρώγοντας και πίνοντας στα πολλά και καλά μαγαζιά της πόλης.
Και ψάξτε το, η Αθήνα και η Ελλάδα οφείλει αρκετή από την δόξα της σε αυτόν τον τόπο!

Μέσα σε 1 ώρα βρίσκεστε σε έναν όμορφο τόπο, με πολλές επιλογές. Αποδράστε λοιπόν, αξίζει τον κόπο!
Το Λαύριο είναι μία πόλη ζωντανή και σύγχρονη, την ίδια ώρα όμως είναι και μία Πόλη-ζωντανό Μουσείο. Παρκάρεις εύκολα, δεν χρειάζεσαι gps και ξεκινάς την περιήγηση. Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα σαν Λαύριο, γεννήθηκε το 1865 με την ίδρυση- από τον Ιταλό Σερπιέρι- της Γαλλο-Ιταλικής μεταλλουργικής-μεταλλευτικής Εταιρίας Roux-Serpieri-Fressynet & C.E, φέροντας έντονα πάνω του το αποτύπωμα του Βιομηχανικού παρελθόντος...

A) Βόλτα στην Πόλη & στην Ιστορία

…Το αποτύπωμα αυτό, μία μίξη βιομηχανίας και Ευρωπαϊκής ρυμοτομίας, υπάρχει παντού. Στο Ρολόϊ της Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων (1870-1880) που δεσπόζει στο λιμάνι, στις αποθήκες των Εταιριών που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή, στις ονομασίες των δρόμων, σε πανέμορφα δίπατα οικοδομήματα όπως αυτό που λεγόταν Ξενοδοχείο Η Ευρώπη, σε άλση και πάρκα, στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, στο Δημαρχείο (1830,) από το μπαλκόνι του οποίου είχε εκφωνήσει λόγο ο Βενιζέλος το 1929. Η πόλη χρωστά πολλά στον Α. Κορδέλλα, ορυκτολόγο που αγαπά την περιοχή του και βλέπει τις δυνατότητες για ανάπτυξη. Αυτές οι επιστημονικές εκθέσεις του, οδηγούν τον Σερπιέρι να δραστηριοποιηθεί στην περιοχή. Ο Α. Κορδέλλας το 1865, αναφέρει ‘’Επι τέλους η ατμομηχανή ήρξατο λειτουργούσα και παράγουσα…’’

Μία πόλη φιλική για να την περπατήσεις και να παρατηρείς λεπτομέρειες. Αλλά και για να κάνεις οπωσδήποτε επισκέψεις σε δύο σημαντικά Μουσεία. Στο Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου που ιδρύθηκε από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής το 1986. Το κτίριο του Μουσείου, είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 19ου αιώνα (έτος ανέγερσης 1873). Το δεύτερο Μουσείο είναι το Αρχαιολογικό που βρίσκεται στην άκρη της πόλης. Στον προθάλαμο, αριστερά, εκτίθενται αντικείμενα σχετικά με τη μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα στη Λαυρεωτική. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι επιγραφές, οι οποίες πιστοποιούν πτυχές του τρόπου εκμεταλλεύσεως των μεταλλείων. Αναζητήστε τις ανάγλυφες πλάκες με σκηνές από την Κενταυρομαχία και τη Γιγαντομαχία, αλληγορικές για τη νίκη των «Ελλήνων προμαχούντων» κατά των Περσών.

Μία βόλτα στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, το οποίο έχει κηρυχθεί «νεότερο μνημείο» από το Υπουργείο Πολιτισμού, είναι μία πραγματική βουτιά στο παρελθόν. Ιδρύθηκε στη θέση της παλαιάς Γαλλικής Εταιρείας Λαυρίου το 1992, με πρωτοβουλία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Εδώ, γίνονται διάφορες δράσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος, εκδηλώσεις αλλά και γυρίζονται τα επεισόδια του… Μάστερ Σεφ.

Στο νότιο λόφο του Λιμανιού, βρίσκονται συσσωρευμένοι «Σωροί σκωριών», οι οποίοι έχουν προέλθει από την ανακαμίνευση των αρχαίων σκωριών, και αποτελούν ένα μοναδικό τεχνικό μνημείο-ανάμνηση της αρχαίας και νεότερης ιστορίας της πόλης. Θεωρούνται ως ιδιαίτερα σημαντικό τεχνικό μνημείο της περιοχής από ιστορικής, τεχνολογικής και αισθητικής άποψης και γι’ αυτό, έχουν κηρυχθεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία από το ΥΠΠΟ.

Αξίζει μία βόλτα στην Αγορά. Το κτιριακό συγκρότημα σε σχήμα Π έχει χαρακτηρισθεί επίσης ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Παρουσιάζει αξιόλογο ενδιαφέρον για την ιστορία της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής σε μια οργανωμένη βιομηχανική πόλη όπως ήταν το Λαύριο, κατά το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Εκεί υπάρχουν πολλές ταβέρνες, καφενεία που μπορείς να κάτσεις και να απολαύσεις το μίγμα νέου και παλιού!

Δείτε τα τρία αγάλματα, το καθένα με την δική του ιστορία. Του Σερπιέρι, του Ε. Βενιζέλου και των Μεταλλωρύχων. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να βρείτε έναν ντόπιο και να τον ρωτήσετε. Να τον ρωτήσετε για το ποίημα του Σουρή, για τον Κρατήρα, για το 1990, για τις δύο Φιλαρμονικές, την Ευτέρπη και τον Ορφέα. Για τους στίχους «Ποιος είναι απόψε ο τυχερός, στο Λαύριο γίνεται χορός…», τις «Λαυρεώτικες Γλαύκες’’, για την σχέση του Λαυρίου με την ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Και μία παρότρυνση! Μπείτε στο αξιόλογο site www.istoriko.lavreotiki.gr για να απολαύσετε μία βόλτα.

Κάτι μας πλήγωσε όμως. Αν όχι το αρχαιότερο, ένα από τα Αρχαιότερα θέατρα, αυτό του Θορικού. Χωρητικότητας 4.οοο θέσεων. Χορταριασμένο, ξέφραγο, παρατημένο. Πραγματικά δεν ξέρω ποιος έχει την ευθύνη. Δεν είναι καταγγελία, παράπονο είναι. Για την αμάθειά μου-μας και για την εγκατάλειψη.

B) Οι παραλίες, δικές μας!

Πολλά μικρά κολπάκια κοσμούν την παραλία της Λαυρεωτικής από το ύψος της Αναβύσσου μέχρι το ύψος της Κερατέας. Τόσα πολλά, που αν επιλέξεις να πηγαίνεις και κάθε μέρα σε άλλη παραλία, νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε άλλο μέρος. Εμείς σας παρουσιάζουμε τις αγαπημένες μας!

Αν τα πιάσουμε με τη σειρά ξεκινάμε από τα Λεγρενά, την… «αναρχική» παραλία, αφού μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ούτε ξαπλώστρα ούτε ομπρέλα ούτε beach bar ούτε δυνατά ηχεία. Στην ακτή των Λεγρενών, με ψιλό χαλικάκι, μπορείς να βάλεις τις δικές σου πετσέτες, ψάθες και ομπρέλες και θα πρέπει να εφοδιαστείς με όλα τα απαραίτητα για να περάσεις εκεί τη μέρα σου. Πάρε το καπελάκι σου και απόλαυσε το μπάνιο σου όπως παλιά! Συνεχίζουμε την ημι- κοσμοπολίτικη Πούντα Ζέζα, παραλία που σε κάνει να αισθάνεσαι σα να είσαι σε νησί. Από τις πιο διάσημες της περιοχής, κυρίως για τα διαυγή και καθαρά νερά της. Άμμος και αρμυρίκια για όσους θέλουν μπάνιο χωρίς πολύ φασαρία, ενώ σε ένα κομμάτι υπάρχει beach bar με ομπρέλες και ξαπλώστρες, σερβίροντας από καφέ μέχρι φαγητό για να βγάλεις τη μέρα. Συνεχίζεις στο Θορικό, όπου, όποτε πάω, σκέφτομαι ότι όσοι παρακολουθούσαν παραστάσεις, είχαν παράλληλα και θέα στη θάλασσα. Τι καλύτερο; Σήμερα, μπορείς να πας το πρωί να δεις τον αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου και στη συνέχεια, να κάνεις τη βουτιά σου στα πεντακάθαρα νερά. Έχει άμμο και γενικά στο Θορικό Κόλπο, μπορείς να βρεις άπειρες παραλίες να περάσεις όμορφες στιγμές από το πρωί μέχρι το βράδυ. Επόμενη στάση, το Οξυγόνο, διάσημη κυρίως γιατί αποτελεί στέκι χειμερινών κολυμβητών, είναι ένα μικρό κολπάκι με χαλικάκι. Ήσυχο, με μέρη σκιάς για απάγκιο από το δυνατό ήλιο, δεν πιάνει κύμα όταν έχει βοριά, ενδείκνυται για χαλάρωση! Τελειώνουμε με το Βρωμοπούσι, όπου θα βρεις ό,τι χρειάζεσαι από το πρωί μέχρι το βράδυ. Ανά διαστήματα με άμμο, σε άλλα σημεία με χαλίκι, προσβάσιμη σε όλους, φαγητό και ροφήματα για όλα τα γούστα αφού τα μαγαζιά είναι πολλά. Ακόμη κι αν ο Βοριάς ταλανίζει την Αττική, στο Βρωμοπούσι η θάλασσα θα είναι ήρεμη.

Ανακάλυψε και άλλες και συνδύασε το μπάνιο σου με επισκέψεις στους πολυάριθμους αρχαιολογικούς χώρους, που είναι το καλύτερο μέσο για να αισθανθείς το αποτύπωμα της περιοχής στο χρόνο. Κάνε τη βουτιά σου κάτω από το Ναό του Ποσειδώνα κι αν είσαι τυχερός και ο καιρός είναι διαυγής, θα αχνοφαίνεται ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα.

Γ) Όταν υπάρχει τόπος, οι άνθρωποι θα βρεθούν

Πολλά αξίζουν να αναφερθούν, είναι δύσκολο όμως κάτι τέτοιο. Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε σε δύο εγχειρήματα-πραγματικούς θησαυρούς για το Λαύριο, αλλά και γενικότερα. Που και οι δύο έχουν μία ιδιότυπη σχέση με τον χρόνο. Θα καταλάβετε αμέσως τι εννοούμε…

1.Η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής και η έκδοση “ΛΑΥΡΙΟ, Η ΒΟΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ”

Μία εκπληκτική έκδοση 368 σελίδων, με σπάνιο φωτογραφικό υλικό και εξαιρετικά μεστά και ολιγόλογα κείμενα που μας μεταφέρουν στο ‘’νεότερο Λαύριο της Μεταλλείας και της Μεταλλουργίας’’, όπως είναι και ο υπότιτλος του λευκώματος. Δύο Λαυριώτες δούλεψαν σκληρά για να παραχθεί αυτός ο τόμος. Ο Κώστας Γ.  Μάνθος (Αρχιτέκτων MArch) και ο Γιώργος Ν. Δερμάτης (Δρ. Ιστορίας), μέλη και οι δύο της Εταιρίας Μελετών Λαυρεωτικής. Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη, όταν σε συζήτηση με τον Κώστα Μάνθο αντιλήφθηκα δύο πράγματα. Πρώτον πως το Λαύριο γιορτάζει την ίδρυσή του κάθε 25 χρόνια. Από το 1865 που ιδρύθηκε… Στην εποχή που ο χρόνος έχει μεταλλαχτεί σε ένα ανελέητο σφυροκόπημα και άλεσμα δευτερολέπτων, η 25ετία φαντάζει σαν ένα άλλο πολιτιστικό πρότυπο. Το δεύτερο έχει και μία πιο προσωπική διάσταση- και για εμένα και για εκείνον. Όταν του ανέφερα πως έχω ένα αντίστοιχο λεύκωμα, πιο μικρό αλλά το ίδιο σημαντικό για το Λαύριο, καταλάβαμε πως πρόκειται για την έκδοση από τον Δήμο Λαυρεωτικής του 1990, που την είχε επιμεληθεί ο πατέρας του Κώστα, Γιώργος Κ. Μάνθος (με εισαγωγικό κείμενο του… Γιώργου Δερμάτη!),  στα πλαίσια του εορτασμού των 125 χρόνων. Αντιγράφω από την έκδοση του 1990 και από το εισαγωγικό του Γ. Μάνθου. «Ελπίζω ότι από την μια μεριά (σ.σ. η έκδοση), θα ξυπνήσει παλιές μνήμες στους ηλικιωμένους συμπατριώτες μου και από την άλλη, στις νεότερες γενιές Λαυρεωτών, θα δημιουργήσει συναισθήματα υπερηφάνειας για το παρελθόν της πόλης μας». Και από την ίδια έκδοση μία μικρή φράση του Γ. Δερμάτη που συμπυκνώνει την Λαυρεωτική ιστορία και όχι μόνο: «Η διαλεκτική φωτός-σκότους βρίσκει στο Λαύριο την έξαρσή της, με την απόλυτη κυριαρχία του ηλίου στο Σούνιο και στο σκοτάδι ως φυσική ζωή των μεταλλωρύχων στις γαλαρίες». Μετά από 25 χρόνια, αν όχι εμείς σαν φυσικά πρόσωπα, αλλά σίγουρα κάποιοι άλλοι, θα εμπνέονται!

Το λεύκωμα μπορείτε να το αναζητήσετε στο βιβλιοπωλείο ”Χάρτινο” στο Λαύριο και στην Αθήνα, στο βιβλιοπωλείο «Επί Χάρτου» στην οδό Ιπποκράτους 68.

2. Ακολουθώντας τις γραμμές και την ιστορία

Αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο για το Λαύριο κατά την προσφιλή μου μέθοδο (αδιαφορείς για τις πρώτες σελίδες που είναι «πιασμένες» από πληρωμένα άρθρα και τυποποιημένα ρεπορτάζ και μπαίνεις στα «δευτερότριτα»…) έπεσα πάνω σε μία εξαιρετική εργασία – ρεπορτάζ του κ. Δημήτρη Τερτίπη, με τίτλο “ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ“. Μία εκδρομή όμως που έχει σαν θέμα την διαδρομή μιας από τις πρώτες σιδηροδρομικές γραμμές της Ελλάδας, που ένωνε την Αθήνα με το Λαύριο (1885 – 1957). Η «εκδρομή» αυτή έχει πάνω από 50 επεισόδια, ξεκινά το 2002 και διατηρείται ενεργή μέχρι σήμερα!
«Το ενδιαφέρον για την επίσκεψη στους σταθμούς της γραμμής Λαυρίου, μου κέντρισε η παντελής απουσία υλικού σχετικά με τη γραμμή αυτή, τόσο στο διαδίκτυο, όσο και σε έντυπα μέσα»

Ένα οδοιπορικό με πλούσιο φωτογραφικό υλικό (Η 38η εκδρομή στο Λαύριο, με σχετικά φτωχή συγκομιδή 57 φωτογραφιών, βαίνει προς το τέλος της και η Εκδρομή στο Λαύριο απαριθμεί πλέον 1.910 φωτογραφίες και περιμένει την επόμενη εκτέλεσή της!), με αναφορές στην συγκυρία, στον καιρό, στους σταθμούς και στις ράγες, στις γέφυρες και στις διακλαδώσεις. Ένα κυνήγι χαμένου θησαυρού! «Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μου έδωσε ένας περιπτεράς, οι γραμμές βρίσκονται κάτω από τη νησίδα της οδού Δ. Πλακεντίας, το δε εργοτάξιο του μετρό είναι λίγο πιο κάτω». Ο τρόπος γραφής άμεσος, ζωντανός, άλλοτε λαογραφικός, άλλοτε αισιόδοξος, μοιράζεται μαζί μας τις δυσκολίες, την χαρά της ανακάλυψης, ιστορικά στοιχεία, αποσπάσματα ποιημάτων, κριτικές. «Αφήνουμε πίσω μας το Δασκαλειό και κατηφορίζουμε προς το νότο. Η έκπληξη μας περιμένει μπροστά από την καταγάλανη θάλασσα: ο σταθμός του Θορικού αναστηλώνεται! Θυμάμαι το πόσο απροσδόκητα είχα εντοπίσει τη μετακίνηση του μικρού αυτού κτιρίου τον Οκτώβριο του 2005-το Θορικό δεν παύει να μού κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον!»

Η τελευταία ανάρτηση είναι η εξής. «Υπό τη σκέπη του απογευματινού ήλιου, αρχίζει η διαδρομή της επιστροφής προς την Αθήνα. Η (ταυτόχρονη) δημοσίευση της 41ης και της 42ης εκδρομής στο Λαύριο με 48 νέες φωτογραφίες ανεβάζει τη διαθεσιμότητα του ιστοτόπου σε 14.147 φωτογραφίες, σε μερικές δε ημέρες θα συμπληρωθούν 6.000 ημέρες λειτουργίας αυτού».

Αφιερώστε χρόνο για να περιηγηθείτε μαζί με τον Δ. Τερτίπη και νιώστε την εκδρομή αυτή.
Ντρέπομαι για τα ρεπορτάζ της μιας ώρας, όταν συγκρίνομαι με αυτά τα 17 χρόνια!

Φωτογραφίες από το ρεπορτάζ του Δημήτρη Τερτίπη