Τον τελευταίο πολύ καιρό γινόμαστε μάρτυρες απάνθρωπων καταστάσεων από τις εμπόλεμες περιοχές του πλανήτη –οι οποίες δυστυχώς όλο και πληθαίνουν–, συνοδευόμενες από έναν καταιγισμό εικόνων, πολλές εκ των οποίων είναι ψευδείς, παραπλανητικές, προπαγανδιστικές ή παλαιότερες «ξαναπαιγμένες» ως τωρινές. Δημοσιεύονται, λοιπόν, φωτογραφίες που σκοπό έχουν να σοκάρουν, να κατευθύνουν τη συμπάθεια, να νομιμοποιήσουν πράξεις ή να εξισώσουν εγκλήματα.
Όμως η αλήθεια δεν χρειάζεται τεχνάσματα. Είναι προφανές –και τραγικά επαναλαμβανόμενο– ότι σε τέτοιες καταστάσεις τα πρώτα θύματα είναι οι άμαχοι. Παιδιά, γυναίκες, οικογένειες ολόκληρες χάνονται. Νοσοκομεία βομβαρδίζονται. Κτίρια με δημοσιογράφους καταρρέουν. Ο πόνος και η καταστροφή είναι πραγματικά, δεν χρειάζονται επιβεβαίωση από εικονογραφικά τεκμήρια.
Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης έχει προσθέσει ένα ακόμα επίπεδο παραπλάνησης: πλέον, ακόμα και οι φωτογραφίες δεν είναι απόδειξη. Μπορούν να είναι κατασκευασμένες, επεξεργασμένες ή αποκομμένες από το πλαίσιο τους.
Δεν πρέπει να αφήσουμε τις εικόνες να αντικαταστήσουν τη βαθύτερη κατανόηση, τις εκτιμήσεις μας πάνω στα πράγματα. Ξέρουμε τι συμβαίνει σε πολέμους – ξέρουμε τι συμβαίνει ακόμα και σε καιρό «ειρήνης»… Ξέρουμε τι σημαίνει στρατιωτική υπεροχή, τι σημαίνει αποκλεισμός, τι σημαίνει βία πάνω σε αμάχους. Οι εκτιμήσεις μας πρέπει να στηρίζονται στη γνώση της ιστορίας, στην ηθική συνέπεια και στην ανθρώπινη ευαισθησία – όχι στην εκβιαστική δύναμη μιας εικόνας.
Αλίμονο αν χρειαζόμαστε φωτογραφίες για να συγκινηθούμε. Και πιο πολύ αλίμονο αν επιτρέψουμε σε ψεύτικες να καθορίσουν τη στάση μας. Ο πόλεμος δεν είναι θέαμα και η συνείδηση δεν χρειάζεται οπτικές αποδείξεις για να αφυπνιστεί.
Καλώς ορίσατε στην πραγματικότητα, η οποία δυστυχώς είναι σκληρότερη ακόμα κι από την πιο καλοφτιαγμένη εικόνα ΑΙ.