Κάπου µεταξύ της γεωµετρίας του Αρχιµήδη και του αστρολάβου του Πτολεµαίου, υποθέτουµε οτι έχουµε σαφή εικόνα για τους µηχανισµούς που διέπουν τη καθηµερινότητα στην Αρχαία Ελλάδα. Ένα µουσείο κρυµµένο στην καρδιά της Αθήνας έρχεται να µας διαψεύσει. Κινηµατογράφος, κινούµενο θέατρο, συναγερµός, πυροσβεστική αντλία είναι λίγες µόνο από τις εφευρέσεις της αρχαιότητας που στεγάζει, για να διαλύσει κάθε αµφιβολία για το τεχνολογικό µεγαλείο της εποχής. Εφευρέσεις που δεν στέκουν απλά σαν εκθέµατα, αλλά είναι πλήρως ανακατασκευασµένες, λειτουργικές και αποκαλύπτουν τα µυστικά τους σε µια συναρπαστική εµπειρία για τον επισκέπτη. Τελικά το µοναδικό που λείπει είναι µια µηχανή του χρόνου. Από την άλλη ίσως και να είναι ήδη εκεί.

Το µουσείο που “κελαηδάει”

Το µουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας µπορεί να µετράει µόλις λίγους µήνες στη νέα του µόνιµη έκθεση στο Κολωνάκι, αλλά ήδη έχει αποκτήσει παρατσούκλι: “Το µουσείο που κελαηδάει”. Στην είσοδο, ένα πανέµορφο αυτόµατο µας καλωσορίζει µε τιτιβίσµατα πουλιών και µια αυστηρή κουκουβάγια που τα κάνει να σωπάσουν µόλις γυρίσει προς το µέρος τους. Αυτός ο µηχανισµός (όπως και οι υπόλοιποι του µουσείου) λειτουργεί αποκλειστικά χάρη στη ιδιοφυή χρήση της µηχανικής, την µετατροπή της ροής του νερού και της πίεσης του αέρα και το πάθος του κύριου Κοτσανά για την ανακατασκευή της αρχαίας τεχνολογίας.

Σε ένα έργο ζωής, από τα φοιτητικά του χρόνια µέχρι και σήµερα, µελέτησε περιγραφές, χειρόγραφα, αναφορές, ακόµα και εικόνες σε αγγεία για να µπορέσει να αναβιώσει τις εφευρέσεις των αρχαίων. Μέσα από δοκιµές και αποτυχίες και ξανά δοκιµές επανέλαβε γρανάζι γρανάζι τις “πατέντες” της εποχής και τις οργάνωσε γενναιόδωρα σε µια έκθεση για τους αµύητους. Ο συγκεκριµένος χώρος ήρθε να “τριτώσει” στο έργο του: ήδη έχει οργανώσει το Μουσείο Αρχαίων Ελληνικών Μουσικών Οργάνων και Παιχνιδιών στο Κατάκολο Ηλίειας και το Μουσείο Αρχιµήδη στην Αρχαία Ολυµπία. Ταυτόχρονα κυκλοφορούν σε όλο τον κόσµο οι περιοδεύουσες εκθέσεις φιλοξενούµενες σε µακρινά αρχαιολογικά και τεχνολογικά µουσεία, πανεπιστήµια και διεθνείς οργανισµούς.

Ο χώρος στο Κολωνάκι φιλοξενεί 100 επιλεγµένα εκθέµατα, τόσο λειτουργικά αυτόµατα όσο και θαυµαστές εφαρµογές της υδραυλικής, ωρολόγια, πολεµικές µηχανές, εργαλεία, µετρητικά όργανα και πολλά άλλα. Ανάµεσά τους µια ρεπλίκα του µηχανισµούς των Αντικυθήρων δεσπόζει έτοιµη να την χρησιµοποιήσεις για να υπολογίσεις τα αστρονοµικά γεγονότα και τις εποχές. Στον επάνω χώρο λειτουργεί και µια έκθεση αρχαίων ελληνικών µουσικών οργάνων, δίνοντας την δυνατότητα µέχρι και να ακούσουµε τον ήχο τους. Μάλιστα, υπάρχει µια ηχογράφηση όπου στην ύδραυλι του Κτησιβίου (πρόγονο του πιάνου) εκτελείται το τραγούδι του Σείκιλου, το αρχαιότερο παγκοσµίως γνωστό τραγούδι. Ίσως είναι η µοναδική ευκαιρία να το απολαύσουµε όσο κοντινότερα γίνεται στη πρωτότυπη εκτέλεση. Ακριβώς διπλά φιλοξενείται και η έκθεση των αρχαίων ελληνικών παιχνιδιών, µε ιδιόµορφες τρίλιζες και το “τάνγκραµ” του Αρχιµήδη, ένα αρχαίο παζλ, όπου πρέπει να σχηµατίσεις ένα τετράγωνο µε όσο περισσότερους τρόπους µπορείς. Τα αντίγραφα των παιχνιδιών, µαζί µε µια σειρά ακόµα από αντικείµενα µπορείς να τα προµηθευτείς και στο πωλητήριο του µουσείου.

Το µουσείο περιλαµβάνει επίσης και χώρους για σεµινάρια, εργαστήρια, περιοδικές εκθέσεις. Στον τρίτο όροφο λειτουργεί καφέ µε βιβλιοθήκη, όπου µπορεί κανείς να ξεκουραστεί ανάµεσα στους ήχους των µουσικών οργάνων απολαµβάνοντας και ένα γλύκισµα, -“εµπνευσµένο από τα εκθέµατα του µουσείου”, όπως µας ιντριγκάρει το προσωπικό. Ακόµα και η σκάλα έχει προβλεφθεί να φιλοξενήσει µια εικαστική έκθεση “on the go” από νέους καλλιτέχνες. Παρεµπιπτόντως, το ίδιο το κτίριο, αισθητικής αρ νουβώ, αξίζει να το θαυµάσει κανείς από της είσοδο του στη Πινδάρου.

Φαίνεται όµως ότι οι δράσεις του µουσείου δεν σταµατάνε ποτέ. Στα σκαριά βρίσκονται και “νύχτες στο µουσείο” όπου, οι επισκέπτες θα γνωρίσουν τις θέσεις στο πλανητάριο του Αρχιµήδη πάνω στον “ουρανό” δίπλα στον µηχανισµό των Αντικυθήρων, και τεχνικές επεξεργασίας υφασµάτων στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και εργαστήρια για τη διατροφή της εποχής. Όλα αυτά θα λειτουργούν παράλληλα µε τις ελεύθερες επισκέψεις κάθε µέρα 9.00-17.00 αλλά και τις προγραµµατισµένες ξεναγήσεις και επισκέψεις σχολείων. Μάλιστα, το προσωπικό µας µαρτυράει ότι οι µαθητές επιστρέφουν συχνά για δεύτερη φορά µε τους γονείς τους, οι οποίοι παρασυρµένοι από τις περιγραφές των παιδιών έρχονται να βεβαιωθούν ότι “όντως έτσι είναι”.
​
Κανείς αναρωτιέται, πώς; Η απάντηση βρίσκεται στον ενθουσιασµό του Κώστα Κοτσανά, καθώς δείχνει τα εκθέµατα: µε γοητεία ταχυδακτυλουργού τα οδηγεί να κάνουν τα µαγικά τους και µετά, µε ένα χαµόγελο, εξηγεί τους περίπλοκους µηχανισµούς έτσι που, επιτέλους, οι νόµοι της φυσικής σταµατούν να είναι απροσπέλαστοι. Συζητήσαµε µαζί του για την τεχνολογία, το πόσο πολύπλευρη είναι, πόσες επιστήµες περιλαµβάνει και επίσης, πώς, ενώ η τεχνολογία είχε φτάσει στο επίπεδο που βλέπουµε στο µουσείο, δεν προχώρησε πολύ παραπέρα για αρκετούς αιώνες. “Η πρόοδος”, λέει ο κύριος Κοτσανάς “έχει κορυφώσεις και πλατώµατα, όπως κάθε φυσική διαδικασία”. Αφήνει να αναρωτηθούµε αν η σηµερινή τεχνολογία, ευρισκόµενη στη κορύφωσή της, θα φέρει σύντοµα µια εποχή στασιµότητας. Αν οι υπερυπολογιστές και τα σουπερτάµπλετ θα διασώζονται κάπου σε εθνικά ιδρύµατα και οι απόγονοι θα ζήσουν µια ζωή πολύ πιο απλή απ’ όσο φανταζόµαστε. Έτσι και αλλιώς, κάποτε και η δική µας καθηµερινότητα θα γίνει µουσειακό έκθεµα.

Οι hi-tech εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων

Το αυτόματο θέατρο

Με άλλα λόγια ο πρώτος κινηματογράφος της αρχαίας Ελλάδας. Οι φιγούρες κινούνται, τα “καρέ” αλλάζουν και υπάρχουν ειδικά εφέ: ήχοι από σφυριά, κεραυνοί, ακόμα και μια φλόγα που τρεμοπαίζει. Το θέατρο του Ήρωνος είναι προγραμματισμένο να δουλεύει χωρίς χειριστή, με όλο το μηχανισμό να βασίζεται σε μια κλεψύδρα και ένα μολύβδινο βάρος. Μαγεία; Όχι, τεχνολογία!

Η αυτόματη υπηρέτρια

Το πρώτο λειτουργικό ρομπότ της ιστορίας έχει τη μορφή μιας θεραπαινίδας που σερβίρει κρασί. Τη στιγμή που ένα άδειο κύπελλο τοποθετείται στο ένα της χέρι, η κανάτα στο άλλο χέρι χύνει κρασί μέσα σε αυτό, μέχρι να μισογεμίσει. Ύστερα ρίχνει νερό, μέχρι ο καλεσμένος να αποσύρει το κύπελλο, με το κρασί του νερωμένο όσο του αρέσει.

Ο αυτόματος πωλητής

Στην αρχαία Ελλάδα, το προσωπικό των ναών ήταν περιορισμένο φαίνεται και οι ουρές των πιστών για τον αγιασμό ατελείωτες. Μια απλή εφεύρεση του Ήρωνα του Αλεξάνδρεως έλυσε το πρόβλημα: ρίχνοντας ένα πεντάδραχμο νόμισμα, έπαιρναν τον αγιασμό έτοιμο σε ένα δοχειάκι. Ευφυές.

Ο πολυβόλος καταπέλτης

Κοινώς, το πρώτο παγκοσμίως πολυβόλο όπλο. Γυρνώντας τον μοχλό ο χειριστής έβαζε σε κίνηση τον μηχανισμό που αυτόματα τοποθετούσε βέλη και τα εκτόξευε το ένα πίσω από το άλλο, ώσπου άδειαζε η φαρέτρα. Για την εποχή του, εύκολα να φανταστεί κανείς πόσο ολέθριος μπορεί να ήταν ο καταπέλτης του Διονυσίου και πόσους τοξότες αντικαθιστούσε.

Οι αυτόματες πόρτες

Μερικές φορές ο Ήρων έπρεπε να εφευρέσει ένα θαύμα- και αυτό ακριβώς έκανε. Όταν ο πιστός τοποθετούσε στο βωμό του ναού τη θυσία και εκείνη καίγονταν, οι πόρτες άνοιγαν με τη θεία βούληση. Όταν η θυσία τελείωνε, έκλειναν. Όλα αυτά με λίγη μηχανική βοήθεια από τους άξονές τους και μια δεξαμενή με νερό που θερμαίνονταν από τη φωτιά στο βωμό.

Σε κάθε περίπτωση, για όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορία ή τη µηχανική, είτε είναι ανθρωπολόγος, είτε απλά φιλοπερίεργος από τη φύση του, το µουσείο του κου Κοτσανά έχει µερικά µυστικά να αποκαλύψει.

Πινδάρου 6, Αθήνα

www.kotsanas.com