Ο Στέφανος Αλεβίζος είναι ψυχολόγος και εργάζεται στον Εθελοντικό Οργανισμό για τα Παιδιά «Το Χαμόγελο του Παιδιού» από το 2006, ενώ τα τελευταία 2 χρόνια είναι υπεύθυνος του Κέντρου Εκπαίδευσης και Επιμόρφωσης του Οργανισμού. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πάντειου Πανεπιστημίου, κύριος ερευνητής του Εργαστηρίου Αποκαταστατικής Δικαιοσύνης, μέλος της διεθνούς επιστημονικής εταιρίας για την πρόληψη και αντιμετώπιση της κακοποίησης του Παιδιού ISPCAN και αρθρογραφεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά για την ψυχική υγεία του παιδιού.

Εμείς ήρθαμε σε επαφή μαζί του γιατί μας απασχολεί πολύ το πώς τα παιδιά βιώνουν τη νέα “συνήθεια” της καραντίνας και της απειλής του ιού, αλλά και το ποιοι είναι οι τρόποι για να τα ηρεμήσουμε, να τα βοηθήσουμε να διατηρήσουν ισορροπίες και να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα συνθήκη, όσο πιο ομαλά γίνεται. Η συζήτηση ήταν πολύ διαφωτιστική και τον ευχαριστούμε θερμά για το χρόνο του.

Μην ξεχνάτε ότι πάντα μπορείτε να απευθυνθείτε στο “Χαμόγελο του Παιδιού” για συμβουλές και βοήθεια.

Τα παιδιά βιώνουν το άγχος, τον πανικό και την απειλή που βιώνει ένας ενήλικας σε αυτήν τη νέα καθημερινότητα;

Φυσικά, τα παιδιά είναι ενεργά μέλη της κοινωνίας και μέλη ενός συστήματος που ονομάζουμε «οικογένεια». Σε ένα τέτοιο σύστημα, εκτός από λέξεις, επικοινωνούνται και συναισθήματα, όπως αυτά που αναφέρετε. Άρα τα παιδιά θα βιώσουν αυτό που βιώνουν οι γονείς τους. Επιπρόσθετα, θα δανειστώ τις λέξεις σας «νέα πραγματικότητα» και θα σημειώσω ότι και τα παιδιά βιώνουν μια νέα, δική τους πραγματικότητα (μακριά από το σχολείο, τους φίλους τους, τον παππού και τη γιαγιά κ.α.), η οποία βασίζεται στο άγνωστο και στο αβέβαιο. Και γνωρίζουμε ότι πέρα από την απειλή του ιού, το άγνωστο και το αβέβαιο προκαλούν φόβο και άγχος. Είναι σημαντικό να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, τα παιδιά ζουν το «τώρα» μαζί μας, δεν βρίσκονται σε ένα παράλληλο δικό τους «τώρα» προστατευμένα από αυτά τα συναισθήματα.

Πώς πρέπει να μιλήσουν οι γονείς στα παιδιά ώστε να εξηγήσουν τι ακριβώς συμβαίνει και να τα βοηθήσουν ώστε να ισορροπήσουν;

Κατανοώ ότι κάποιοι γονείς αναζητούν συγκεκριμένες λέξεις ή φράσεις για να τις μεταφέρουν στα παιδιά τους. Ωστόσο αυτό δεν είναι εφικτό, καθώς οι λέξεις αποκτούν νόημα και βαρύτητα μέσα στο σύστημα που αναπαράγονται, δεδομένου ότι κάθε οικογένεια είναι διαφορετική. Άρα το μόνο που μπορεί κάποιος να συμβουλέψει τους γονείς είναι να μιλήσουν στα παιδιά τους με απόλυτη ειλικρίνεια, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες λέξεις ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Αυτό προϋποθέτει ότι οι γονείς έχουν λάβει την κατάλληλη ενημέρωση για την κατάσταση από πηγές όπως ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αλλά και ο Οργανισμός «Το Χαμόγελο του Παιδιού» (https://www.hamogelo.gr/gr/el/sas-endiaferei/)

Επίσης, είναι σημαντικό κατά τη διάρκεια της συζήτησης να αφήσουμε τον χρόνο στα παιδιά να εκφράσουν τις απορίες και τα συναισθήματά τους. Μερικές φορές, ελλοχεύει ο κίνδυνος, οι γονείς να εκτιμούν ότι γνωρίζουν εκ των προτέρων τις ανησυχίες και τα συναισθήματα των παιδιών, και έτσι δίνουν απαντήσεις σε αυτά, που νομίζουν οι ίδιοι ότι απασχολούν τα παιδιά και όχι σε αυτά που πραγματικά απασχολούν τα παιδιά. Κάντε το λίγο εικόνα, σαν τον πύργο της Βαβέλ οπού ο καθένας μιλούσε τη γλώσσα του και δεν υπήρχε επικοινωνία.

Άρα, για να το αποφύγουμε αυτό, ακούμε τι λένε τα παιδιά και απαντούμε σε αυτό. Ακόμη και αν ο γονέας δεν γνωρίζει, το «δεν ξέρω» είναι κομμάτι της γνώσης όταν ακολουθείται από το «θα μάθω και θα σου πω». Υπάρχουν πηγές για να απευθυνθούν οι γονείς όπως είπαμε. Για παράδειγμα, η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 είναι πάντα εκεί για τους γονείς, αλλά και για τα παιδιά. Θα ήταν πολύ βοηθητικό εάν ο γονέας καλέσει στη Γραμμή μαζί με το παιδί, και διευκολύνει το παιδί να πάρει τις απαντήσεις που ψάχνει από τους ειδικούς της γραμμής.

“Επιπρόσθετα, θα δανειστώ τις λέξεις σας «νέα πραγματικότητα» και θα σημειώσω ότι και τα παιδιά βιώνουν μια νέα δική τους πραγματικότητα (μακριά από το σχολείο, τους φίλους τους, τον παππού και τη γιαγιά κ.α.), η οποία βασίζεται στο άγνωστο και στο αβέβαιο. Και γνωρίζουμε ότι πέρα από την απειλή του ιού, το άγνωστο και το αβέβαιο προκαλούν φόβο και άγχος. Είναι σημαντικό να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, τα παιδιά ζουν το «τώρα» μαζί μας, δεν βρίσκονται σε ένα παράλληλο δικό τους «τώρα» προστατευμένα από αυτά τα συναισθήματα”

Η διατήρηση προγράμματος και ρουτίνας βοηθάει και στη διατήρηση ισορροπιών;

Φυσικά, ούτε συζήτηση. Η «ρουτίνα» πολλές φορές χρησιμοποιείται με αρνητικό πρόσημο, αλλά για τα παιδιά είναι μια βαλβίδα αποσυμπίεσης του άγχους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η «ρουτίνα» έχει και θεραπευτικές ιδιότητες. Ωστόσο, το σημαντικό εδώ είναι να απαντήσουμε στην ερώτηση «ποια ρουτίνα να διατηρηθεί, εφόσον τα παιδιά δεν πάνε σχολείο, δεν συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες». Είναι ένα στοίχημα λοιπόν που πρέπει και μπορούν να κερδίσουν οι γονείς, να διαμορφώσουν μια νέα καθημερινότητα, μια νέα ρουτίνα.

Μπορούν να θέσουν συγκεκριμένες ώρες που τα παιδιά ξυπνούν ή πηγαίνουν για ύπνο, συγκεκριμένη ώρα που η οικογένεια θα γευματίζει μαζί, που θα βλέπουν μαζί μια σειρά ή ταινία, που θα παίξουν ένα επιτραπέζιο. Σε αυτό το πρόγραμμα να εντάξουν και κάποιες ώρες μελέτης. Μέσα σε όλο αυτό το αρνητικό πλαίσιο, το μόνο που μπορεί αποβεί σωτήριο είναι να βρίσκουμε θετικά σημεία και διαστάσεις να πιαστούμε. Ε, λοιπόν αυτή η κατάσταση είναι μια ευκαιρία να επανασυστηθούν τα μέλη μιας οικογένειας, να θέσουν νέους κανόνες της οικογένειας, να επικοινωνήσουν ουσιαστικά.

Στην τηλεόραση και στα social media, αναπαράγονται διάφορες απόψεις και συζητήσεις, που καταδικάζουν ή υποστηρίζουν συμπεριφορές ή/και κυβερνητικά μέτρα. Πρέπει να προστατεύσουμε το παιδί από αυτή τη λογική διχασμού;

Οι γονείς να θυμούνται ότι βασικό μέλημα είναι η ψυχική ηρεμία των παιδιών. Σε μια πολιτισμένη κοινωνία ακούγονται πολλές φωνές, αυτό είναι θεμιτό. Μια λοιπόν ακόμη ευκαιρία για τους γονείς να διευκολύνουν τα παιδιά να ακούν όλες τις φωνές, να έχουν μια κριτική στάση και να μην μπερδεύονται. Ο διχασμός που λέτε είναι κάτι άλλο, μια κατάσταση που φοβίζει και θυμώνει τους ανθρώπους, αλλά και τους αγχώνει.
Θα πω κάτι που έχετε ακούσει όλους τους συναδέλφους μου να λένε: τα παιδιά πρέπει να νοιώσουν ασφάλεια. Ότι στόχος όλων είναι να είναι ασφαλή, τα μέτρα έχουν ληφθεί για να προστατευτούμε όλοι, δεν έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα.  Όπως και να έχει καλό είναι η έκθεση των παιδιών στα social media ή στις ειδήσεις να είναι περιορισμένη και να εστιάζεται σε φορείς ή πρόσωπα αρμόδια να δώσουν απαντήσεις, και όχι στην προσωπική άποψη του οποιουδήποτε.

“Η «ρουτίνα» πολλές φορές χρησιμοποιείται με αρνητικό πρόσημο, αλλά για τα παιδιά είναι μια βαλβίδα αποσυμπίεσης του άγχους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η «ρουτίνα» έχει και θεραπευτικές ιδιότητες”

Τι συμβουλεύετε τους γονείς να κάνουν όταν ένα παιδί ζητάει επίμονα να βγει έξω και να παίξει;

Αρχικά να πω ότι οι περισσότεροι κατανοούμε την ανάγκη αυτή των παιδιών. Όλοι μας θέλουμε να επανέλθουμε στην προηγούμενη καθημερινότητα. Δείτε πως δυσκολεύονται κάποιοι συμπολίτες ή συμπατριώτες μας, ενήλικοι, που παραβιάζουν διαρκώς τα μέτρα προστασίας. Γι’ αυτό και θέλω να σταθώ σε δυο σημεία.

Το πρώτο είναι ότι οι γονείς αποτελούν πρότυπο συμπεριφοράς για τα παιδιά. Δηλαδή εάν σε ένα σπίτι βιώνουμε μια αντιφατική εικόνα όπου για παράδειγμα οι ενήλικες αφενός αμφισβητούν και σε λεκτικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο συμπεριφοράς τα μέτρα και αφετέρου ζητούν το παιδί να τα σέβεται, τότε σίγουρα θα έχουμε εκρήξεις θυμού στο σπίτι και εντάσεις με τα παιδιά να ζητούν να βγουν έξω.

Το δεύτερο σημείο που θα μου επιτρέψετε να σταθώ είναι ότι είναι σημαντικό τα παιδιά να αντιληφθούν ότι η συμπεριφορά αυτοπροστασίας δεν αφορά μόνο τα ίδια αλλά και τους αγαπημένους τους ανθρώπους. Αυτό το αίσθημα του αλτρουισμού, ότι λειτουργούμε για το γενικότερο καλό. Όλες οι έρευνες συμφωνούν ότι αυτό είναι πολύ βοηθητικό. Να θυμηθούμε ότι αυτή η κατάσταση περιορισμού δημιουργεί θυμό. Ας δώσουμε τόπο στην οργή λοιπόν, δεν είναι η ώρα για να μπούμε σε ένα παιχνίδι εξουσίας του τύπου «δεν βγαίνεις γιατί το λέω εγώ». Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν το λόγο. Και πάλι θα «φλερτάρουν» να το παραβιάσουν, δεν πειράζει, αναμενόμενο είναι. Οι γονείς θα πρέπει να βρουν αποθέματα ψυχικά για να το αντέξουν.

Τι δραστηριότητες προτείνετε εσείς για να κάνουν γονείς και παιδιά μέσα στο σπίτι;

Έχουμε ήδη πει ότι είναι μια ευκαιρία να επανασυστηθούν τα μέλη μιας οικογένειας και να συσφίξουν οι σχέσεις. Δραστηριότητες που διευκολύνουν την επικοινωνία μέσα στο σπίτι, είναι πολύ σημαντικές. Το να δουν μια ταινία, να συζητήσουν ένα βιβλίο, να παίξουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι ακόμη και να παίξουν μαζί ηλεκτρονικό παιχνίδι είναι πολύ σημαντικά.

Θα πρότεινα στους αναγνώστες και στις αναγνώστριές σας να μελετήσουν το άρθρο των ψυχολόγων του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» με τίτλο «Πώς απασχολούνται δημιουργικά τα παιδιά μας τώρα που είναι στο σπίτι;» στο. Στο site του Οργανισμού www.hamogelo.gr, θα βρουν πολλές χρήσιμες πληροφορίες για τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών.

Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να δημιουργήσουμε στο παιδί αίσθηση ασφάλειας και να το πείσουμε ότι αυτό είναι κάτι παροδικό και προσωρινό;

Το παροδικό και προσωρινό, μπορεί να γεννήσει την ανάγκη του «πότε ακριβώς θα λήξει όλο αυτό», τι σημαίνει δηλαδή παροδικό και προσωρινό, κάτι που δυστυχώς δεν το γνωρίζει κανείς μας τη δεδομένη στιγμή. Τα παιδιά όμως θα νοιώσουν ασφάλεια με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, ένας πολύ καλός τρόπος για να επικοινωνηθεί η αίσθηση της ασφάλειας είναι ο έλεγχος του φόβου.

Πώς μπορεί ένα παιδί να ελέγξει το φόβο του; Με το να εκπαιδευτεί σε τεχνικές αυτοπροστασίας, πώς και πότε πλένει τα χέρια του, πως φοράει τη μάσκα ή τα γάντια, πως περιποιείται γενικότερα τον χώρο του. Κοντά σε αυτό και το αίσθημα πως η αυτοπροστασία μετατρέπεται σε προστασία της οικογένειας και των ανθρώπων που αγαπάει.

Τέλος είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά ότι όλοι, γονείς και πολιτεία, λειτουργούν για να είναι ασφαλείς τόσο εκείνα όσο και όλοι οι άνθρωποι.

Όσα παιδιά επισκέπτονταν παιδοψυχολόγο, θεωρείτε ότι πρέπει να συνεχίσουν τις συνεδρίες online;

Αυτό καλό είναι να το συζητήσουν τα ίδια τα παιδιά με τον θεραπευτή, την θεραπεύτριά τους σε συνδυασμό με τη γνώμη και άποψη του γονέα. Με την ευκαιρία να πω ότι όσοι γονείς ή παιδιά χρειάζονται τη στήριξη κάποιου ψυχολόγου «Το Χαμόγελο του Παιδιού» έχει επιστρατεύσει όλα τα τεχνολογικά μέσα για να βρίσκεται κοντά στα παιδιά και στις οικογένειές τους.

“Πώς μπορεί ένα παιδί να ελέγξει το φόβο του; Με το να εκπαιδευτεί σε τεχνικές αυτοπροστασίας, πώς και πότε πλένει τα χέρια του, πως φοράει τη μάσκα ή τα γάντια, πως περιποιείται γενικότερα τον χώρο του. Κοντά σε αυτό και το αίσθημα πως η αυτοπροστασία μετατρέπεται σε προστασία της οικογένειας και των ανθρώπων που αγαπάει.”

Υπάρχει τώρα συμβουλευτική γραμμή για γονείς στο Χαμόγελο του Παιδιού; Επικοινωνεί αρκετός κόσμος;

Ο πιο άμεσος τρόπος είναι μέσω της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής για τα Παιδιά SOS 1056, η οποία παρέχει δωρεάν και ανώνυμα τις υπηρεσίες της 24/7, πανελλαδικά, είναι χαρακτηρισμένη ως Γραμμή έκτακτης ανάγκης και διασυνδεδεμένη με τον Ευρωπαϊκό Αριθμό Έκτακτης Ανάγκης 112. Όλοι οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί που απαντούν είναι επιστημονικά προσανατολισμένοι σε θέματα παιδιών. Η γραμμή είναι αρκετά γνωστή στο κοινό και στα παιδιά, οπότε το σημαντικό είναι ότι εκτός από τους γονείς δεχόμαστε πολλές κλήσεις από τα παιδιά.

Θεωρείτε ότι αυτή η κατάσταση (απειλή ιού και καραντίνα) θα αφήσει ψυχικό αποτύπωμα είτε σε προσωπικό είτε σε συλλογικό επίπεδο; Και όσον αφορά τα παιδιά και όσον αφορά τους ενήλικες.

Φυσικά, αυτή τη στιγμή βιώνουμε όλοι μια κρίση. Το επόμενο βήμα δεν είναι η επιστροφή στην καθημερινότητα αλλά μια περίοδος προσαρμογής σε νέες καταστάσεις. Σε αυτή την περίοδο προσαρμογής, θα εισέλθουμε όλοι με οικονομικές δυσκολίες, εξουθενωμένοι και με κάποιες ομάδες να αντιμετωπίζουν ένα είδος «στίγματος» (φόβο μην φέρουν τον ιό και τον μεταδώσουν). Όπως και να έχει είμαστε όλοι μαζί σε αυτές τις δυσκολίες, όλοι αντιμετωπίζουμε τις ίδιες καταστάσεις οπότε όλοι μαζί θα τις ξεπεράσουμε. Θα θέλαμε να γνωρίζετε ότι ο Οργανισμός «Το Χαμόγελο του Παιδιού» δεν έχει περιορίσει τις δράσεις του (έχοντας λάβει όλα τα μέτρα προφύλαξης) και είμαστε με το 100% των δυνάμεων μας και σε αυτή τη δύσκολη στιγμή δίπλα σε κάθε παιδί, σε κάθε οικογένεια.