Ένα ηλιόλουστο πρωινό του Σεπτέμβρη στο σπίτι της ιστορικού τέχνης και προέδρου του συλλόγου Μαρία Κάλλας, κας Λιάνας Σκουρλή. Ανεβαίνω τα σκαλιά και με υποδέχεται σε ένα σπίτι που θυμίζει γκαλερί, θυμίζει μουσείο με σπάνια και ακριβά εκθέματα. Κατευθείαν τρέχει στην κουζίνα να με κεράσει δροσερό νερό και νόστιμα μουστοκούλουρα. Με χαμόγελο και σικάτη εμφάνιση, κάθεται σε μία από τις καρέκλες που είναι ντυμένες με τη μορφή της σπουδαίας υψιφώνου. Όλο το σπίτι αναβλύζει το μεγαλείο της Κάλλας. Λες και η ίδια πέρασε κάποτε από εδώ…
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Κάλλας, και το «2023 – Έτος Μαρίας Κάλλας», το Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου ο Μουσικοφιλολογικός Σύλλογος Άρτας «Σκουφάς», ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας και ο Δήμος Αρταίων, διοργανώνουν μια πολύ ιδιαίτερη μουσική βραδιά η οποία θα ξεκινήσει από το Γεφύρι της Άρτας με τη διάσημη σοπράνο Χριστίνα Πουλίτση και τον πιανίστα Δημήτρη Γιάκα.
Κάθομαι απέναντι από τη Λιάνα Σκουρλή, σε μία αναπαυτική πολυθρόνα και η κουβέντα μας ξεκινάει.
Τι θα θαυμάσει το κοινό στις 30 Σεπτέμβρη, στην εκδήλωση του συλλόγου σας;
Θα είναι μία από τις πολλές εκδηλώσεις με αφορμή το έτος Κάλλας. Μία βραδιά όπερας, που θα ξεκινήσει από το Γεφύρι της Άρτας με τη σοπράνο Χριστίνα Πουλίτση και τον Δημήτρη Γιάκα στο πιάνο να ερμηνεύει άριες bel canto, που έχει τραγουδήσει η Μαρία Κάλλας καθώς και πιανιστικά αποσπάσματα από την ρομαντική της περίοδο. Έπειτα, η βραδιά θα συνεχιστεί στην αίθουσα του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου «Σκουφάς» με τη σοπράνο Χριστίνα Πουλίτση και τον πιανίστα Δημήτρη Γιάκα. Επίσης, το μουσικό σχήμα “Duo Sopiano” που αποτελείται από την σοπράνο Έλλη Αναστασοπούλου και τον πιανίστα Neville Jason Fahy, ο οποίος έχει και κάνει και την καλλιτεχνική επιμέλεια, θα παρουσιάσει το αφιέρωμα «La Divina Greca, Κάλλας – η Ελληνική Καριέρα», που θα πλαισιώνεται από φωτογραφικό και κινηματογραφημένο υλικό. Την απαγγελία θα αναλάβουν οι Χρύσα Ρώμα και Φρατζέσκος Γκίρκογλου. Είμαι πολύ ευτυχισμένη που βρήκαμε χορηγό για να γίνει αυτή η εκδήλωση. Πηγή έμπνευσης φυσικά υπήρξε η ελληνική όπερα «Πρωτομάστορας» του Μανώλη Καλομοίρη. Με βάση το δημοτικό τραγούδι Το γιοφύρι της Άρτας, ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε το 1909 τραγωδία που μελοποίησε ο Μανώλης Καλομοίρης. Κι έτσι ήθελαν να τιμήσουν τη Μαρία Κάλλας!
Πότε ιδρύθηκε ο σύλλογος «Μαρία Κάλλας» και ποιο το όραμά του;
Ο σύλλογός μας μετράει δώδεκα χρόνια λειτουργίας και δημιουργήθηκε αρχικά για να προβάλλει την ελληνικότητα της Κάλλας παγκοσμίως και φυσικά για να φτιάξουμε το Μουσείο Κάλλας, που τελικά, όπως όλα δείχνουν, τα καταφέραμε μετά από πολλές δυσκολίες. Επίσης, όλα αυτά τα αντικείμενα της Κάλλας που έχουμε συλλέξει, θα τα προσφέρουμε στον δήμαρχο, για να πάνε στο μουσείο. Το έναυσμα της δημιουργίας του συλλόγου μας ήταν επίσης να δίνουμε υποτροφίες σε παιδιά που σπουδάζουν μουσική σε ωδεία και η προβολή του μεγαλείου της Κάλλας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Όραμά μας τώρα, είναι το μουσείο να παραμείνει ζωντανό, με πολύ κόσμο και να έχουμε χορηγούς για να σταθεί οικονομικά επ’ άπειρον.
Τι θα φιλοξενηθεί στο μουσείο Μαρία Κάλλας και τι να περιμένει να δει το κοινό;
Aρχικά να πω ότι το Μουσείο Μαρία Κάλλας, το χρειαζόταν όλη η υφήλιος. Έχουμε προκαλέσει μεγάλη ζήλεια και ξέρω ότι θέλει να γίνει μουσείο Κάλλας και στο Παρίσι. Μακάρι να έχουμε πολλά ανάλογα μουσεία. Τo σημαντικότερο απ’ όλα τα εκθέματα που θα δει ο κόσμος, είναι κάτι που αγοράσαμε εμείς ως σύλλογος και πρόκειται για όλες τις παρτιτούρες της Κάλλας, 295 στον αριθμό, όλα αυτά τα χρόνια που τραγουδούσε. Μιλάμε για 12 κούτες. Φυσικά έχουμε επιλέξει μερικές από αυτές, που έχουν και την υπογραφή της ίδιας. Ο ένας όροφος του μουσείου θα περιλαμβάνει 4 δωμάτια και σε κάθε δωμάτιο θα ακούγεται μία από τις αγαπημένες όπερες της Κάλλας, όπως η Νόρμα, η Τραβιάτα, κ.ά. Νομίζω ότι θα ενθουσιαστεί ο κόσμος. Σε όλους τους χώρους του μουσείου, θα ακούγεται η μουσική της. Θα υπάρχουν ηχητικά ντοκουμέντα και ιστορικό υλικό από τη ζωή της. Για μένα αυτό είναι το πιο σπουδαίο. Μόλις μπαίνει κανείς στο μουσείο, δίπλα στα εισιτήρια, θα υπάρχει και το καφέ Ντιβίνα. Σας λέω θα ενθουσιαστείτε και θα ιντριγκάρει το κοινό.
Είχατε τη μεγάλη χαρά να τη γνωρίσετε. Τι θυμάστε από αυτή τη γνωριμία;
Καταρχάς αυτή η γνωριμία με την Κάλλας με σημάδεψε, γιατί απέκτησα ένα πάθος και μια αγάπη. Την άκουσα για πρώτη φορά όταν ήμουν δέκα ετών με την οικογένειά μου, και μου είχε αποτυπωθεί πολύ έντονα στην μνήμη μου αυτή η φωνή. Δεν ήθελα να γίνω τραγουδίστρια, αλλά ήθελα να μαθαίνω για την Κάλλας και την μουσική. Αυτή η γυναίκα με αγκάλιασε σα να ήταν η μάνα μου. Όλα αυτά που διάβαζα πριν την γνωρίσω, ότι ήταν περίεργη, δύστροπη, κ.λπ., δεν ίσχυαν. Ήταν απλά πάρα πολύ αυστηρή με τον εαυτό της και με τη μουσική της. Ήταν τελειομανής και ήθελε και τέτοιους ανθρώπους δίπλα της. Είχε πάθος και ήταν γεννημένη γι’ αυτό. Όλο αυτό το πάθος της, σταμάτησε αρκετά, όταν γνώρισε τον Αριστοτέλη Ωνάση. Είχε αρχίσει και η φωνή της σιγά σιγά να μην είναι σε καλά επίπεδα. Και γι’ αυτό έμεινε αθάνατη και για τα δύο. Θα λέγαμε ότι η ζωή της ήταν κάτι σαν αρχαία ελληνική τραγωδία.
Πώς έγινε αυτή η συνάντηση;
Ήταν το 1973 όταν ήμουν φοιτήτρια στο Τζώρτζταουν στην Ουάσιγκτον DC και εργαζόμουν στο προξενείο press information της ελληνικής πρεσβείας. Μου τηλεφώνησαν από το Kennedy Center, ζητούσαν μία κοπέλα που να μιλάει πολύ καλά γαλλικά και ελληνικά για δύο μέρες, διότι η κυρία Μαρία Κάλλας είχε έρθει στην Ουάσιγκτον για να τραγουδήσει στο Kennedy Center. Κι έτσι πήγα. Τη θαύμαζα πολύ, αλλά δεν ήξερα τι θα συναντήσω. Πλέον μπορώ να πω ότι η Κάλλας ήταν δύο Μαρίες. Η Μαρία ντίβα και η Μαρία άνθρωπος. Εγώ γνώρισα τη Μαρία άνθρωπο και γυναίκα. Μου είχε ζητήσει να δει πού μένω και πού σπουδάζω. Της έγραψα τα γράμματα που ήθελε στα γαλλικά και μετά μου ζήτησε να κάνουμε βόλτα στην πόλη που σπούδαζα. Είχε αυτοκίνητο με σοφέρ, μας πήρε και κάναμε μαζί βόλτα στην πόλη και μετά πήγαμε και ήπιαμε και τη σοκολάτα μας. Ήταν πολύ ανθρώπινη και δεν είχε καθόλου τουπέ, όπως πρόβαλλαν τα μέσα. Κι έτσι θα τη θυμάμαι πάντα.
Ποια είναι η πιο ηχηρή συμβουλή που λάβατε από εκείνη και σας ακολουθεί μέχρι και σήμερα;
Μου είχε πει να κάνω πάντα αυτό που αγαπάω, γιατί έτσι θα είμαι ευτυχισμένη. Δεν θα είναι δουλειά, αλλά ασχολία της ψυχής. Κι εγώ πράγματι, μετά τις πολιτικές επιστήμες, τις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία, ξαναμπήκα στα πανεπιστήμια και σπούδασα ιστορία τέχνης. Γιατί αυτό ήταν που ήθελα πραγματικά. Άρα άκουσα πιστά τη συμβουλή της και είχε μεγάλο δίκιο.
Ποιο πιστεύετε ότι ήταν το μεγάλο απωθημένο της Κάλλας;
Η Μαρία Κάλλας ήθελε να έχει ένα παιδί με τον Ωνάση. Μέχρι να τον αγαπήσει, δεν νομίζω ότι σκεφτόταν τα παιδιά. Έμεινε έγκυος από τον πρώτο χρόνο που ήταν μαζί του, αλλά το έχασε, λόγω σοβαρών προβλημάτων.
Πώς θα ήταν η Κάλλας αν ζούσε στην εποχή μας;
Κάθε σπουδαίος άνθρωπος, όπως η Κάλλας, ο Αϊνστάιν, ο Πικάσο, κ.α. γεννιούνται μια μαγική στιγμή και γι’ αυτό γίνονται σπουδαίοι. Η Μαρία Κάλλας, γεννήθηκε με αυτό το τεράστιο ταλέντο, τη φωνή της, γαλουχήθηκε από τη δασκάλα της Ελβίρα ντε Ιντάλγκο. Στα 17 της χρόνια, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη Λυρική σκηνή. Οι Ιταλοί και οι Γερμανοί κατάλαβαν αμέσως το ταλέντο της. Έμαθε και τραγούδησε γερμανική όπερα. Ήταν η μαγική στιγμή τότε να αναδειχθεί, δουλεύοντας πάρα πολύ! Από 13 ετών μέχρι 37 ετών που γνώρισε τον Ωνάση, δούλεψε σκληρά. Και φυσικά ανταμείφθηκε με το να μείνει στην αιωνιότητα.
Στην Ελλάδα θεωρείτε ότι έχει αναδειχθεί όλο της το μεγαλείο;
Όχι! Τώρα αρχίζουμε και το αναγνωρίζουμε. Κι αν δεν ήμασταν εμείς, με τον σύλλογο, να χτυπάμε πόρτες, να πάμε το θέμα στη Βουλή, με πολλές πιέσεις με πρώην δημάρχους της Αθήνας, όλα αυτά τα χρόνια, δεν θα γινόταν το πολυπόθητο μουσείο. Γιατί όλο ακουγόταν και ποτέ δεν γινόταν. Με πολλή ίντριγκα και περνώντας πάνω και από τα 40 κύματα, φτάσαμε να περιμένουμε να ανοίξει το μουσείο. Για το μουσείο, επειδή έχει γίνει εξαιρετικά προσεγμένη δουλειά, χρειάστηκε να έρθουν διαφορετικοί άνθρωποι από το εξωτερικό, ο καθένας στον τομέα του. Οπότε καταλαβαίνετε πόσο μικρό και πιεστικό ήταν το χρονικό διάστημα. Αλλά έχουμε μουσείο Κάλλας στην Αθήνα κι αυτό είναι το σπουδαιότερο όλων!
Έχετε αγοράσει και συλλέξει πολύτιμα κειμήλια της Κάλλας. Ποιο ξεχωρίζετε;
Όλα είναι πολύτιμα. Εκείνο που πάλεψα για να πάρω, επειδή με πολέμησαν, ήταν οι παρτιτούρες της Κάλλας. Ξεκίνησαν από 5.000 ευρώ και τις πήρα 32.000. Είμαι παθιασμένη με αυτά τα κειμήλια, γιατί την αγαπούσα και ήξερα να τα διαχειριστώ. Μας βοήθησε και το ίδρυμα Νιάρχος και ο κος Δρακόπουλος συγκεκριμένα, πρόεδρος του ιδρύματος. Ένα άλλο κειμήλιο της Κάλλας που κατάφερα να πάρω ήταν μία πιστοποιημένη φωτογραφία της. Και πολλά πολλά άλλα που θα τα δείτε στο θεσπέσιο μουσείο της!
Πώς βλέπετε, μέσα από τα δικά σας μάτια, ως ιστορικός τέχνης και εικαστική σύμβουλος, την τέχνη στην Ελλάδα σήμερα;
Πιστεύω ότι θα έπρεπε να υπάρχει μεγαλύτερη μέριμνα από το κράτος και το υπουργείο πολιτισμού, για τους εικαστικούς. Και τους καλλιτέχνες ευρύτερα. Σε άλλες χώρες, βοηθούν πολύ, ενώ εδώ, τρομερά ταλέντα, βγήκαν στο εξωτερικό κι αναδείχθηκαν. Είναι κρίμα μεγάλα ταλέντα σε όλους τους χώρους να φεύγουν από την Ελλάδα, για να καταφέρουν να κάνουν καριέρα. Λείπει η μεγάλη φροντίδα. Επίσης, έχουμε νέα παιδιά με ταλέντα. Ας τους δώσουμε κίνητρα να αναδειχθούν!
Η ζωή και το έργο της Μαρίας Κάλλας τι μπορούν να διδάξουν στις νέες γενιές;
Με το παράδειγμά της, που ήταν η πολλή δουλειά γι’ αυτό που αγαπούσε κι είχε όνειρο να γίνει η καλύτερη τραγουδίστρια στον κόσμο, έδωσε ένα δίδαγμα ηχηρό. Να μπορούμε να δουλεύουμε με την ψυχή μας συνειδητά, πάνω σε αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους. Όλοι οι άνθρωποι που έχουν όνειρα και παλεύουν γι’ αυτά θα τα καταφέρουν. Δεν είναι ο πλούτος που δημιουργεί το μέλλον, αλλά η αγάπη και η αφοσίωση σε κάτι που ονειρευόμαστε. Χρειαζόμαστε τα όνειρα και να δουλεύουμε γι’ αυτά. Η πολλή δουλειά, βέβαια, της στέρησε πολλά. Όταν ερωτεύτηκε τον Ωνάση, τα έδωσε όλα. Είμαι σίγουρη ότι την ημέρα των εγκαινίων του μουσείου Κάλλας στην οδό Μητροπόλεως, εκείνη θα μας βλέπει από ψηλά και θα είναι πολύ συγκινημένη.
