Του Σταύρου Μπουγκά
[email protected]
www.athenspsychologist.gr

Μερικές φορές η συχνή χρήση κάποιων δηµοφιλών όρων δηµιουργεί περισσότερα προβλήµατα απ’ όσα νοµίζει ότι λύνει. Τροµάζει αντί να καθησυχάζει, µπερδεύει αντί να διευκρινίζει. Το κείµενο που ακολουθεί (δεν) µιλάει για την κατάθλιψη. 

Όταν συναντώ µετά από καιρό διάφορους γνωστούς και φίλους, τους ρωτώ (από φιλικό ενδιαφέρον, όχι από επαγγελµατική διαστροφή) να µου πούνε τα νέα τους και τι κάνουν. Όλο και πιο συχνά ακούω µεταξύ άλλων τη φράση «Έ, πέρασα και µια µικρή κατάθλιψη αυτές τις µέρες..» θέλοντας µε αυτόν τον τρόπο να µου περιγράψουν µια δυσκολία που αντιµετώπισαν η οποία τους στεναχώρησε.

Εκτιµώ πως δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαµε ότι σε όλους µας έχει συµβεί όχι µία αλλά περισσότερες φορές να ξυπνήσουµε µε πολύ κακή διάθεση και µε µία αίσθηση ανηµπόριας ή µαταιότητας που µπορεί να οφείλεται σε κάποιο συγκεκριµένο ψυχοπιεστικό συµβάν και που µπορεί να διαρκέσει µερικές µέρες. Ένας αποχωρισµός, µια αγχωτική περίοδος στη δουλειά, ένα παροδικό πρόβληµα υγείας συχνά είναι αιτίες που πράγµατι µας χαλάνε το κέφι. Αυτή η κακοκεφιά, η θλίψη και η στεναχώρια µπορεί όντως να επηρεάσει µε κάποιον (συνήθως ήπιο) τρόπο την καθηµερινότητά µας. Είναι όµως αυτό κατάθλιψη;

Αποδομώντας τον νεοελληνικό χυλό

Είναι φυσιολογικό να νιώθω θλίψη; 
Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι απλή: Απολύτως!
Όσο φυσιολογικό είναι και να στεναχωριέµαι αν µε απολύσουν από τη δουλειά µου, αν πενθήσω ένα αγαπηµένο πρόσωπο ή αν χωρίσω από µια σχέση στην οποία είχα επενδύσει πολλά. Ή και για πιο απλά πράγµατα όπως να µου σπάσει ένα ενθύµιο που είχα από παλιά, να τσακωθώ µε κάποιον, να αποτύχω στις εξετάσεις.

Όλα αυτά και άλλα αντίστοιχα είναι λογικό να µας στεναχωρούν! ∆εν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήµατα, φυσιολογικά και αφύσικα. Υπάρχουν όµως συναισθήµατα που αρµόζουν, ή όχι, σε µια περίσταση. Υπό αυτό το πρίσµα είναι απόλυτα υγειές και πολύ µακριά από τη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας, όπως κι αν την ορίσουµε, το να νιώθουµε θλίψη αν έχει συµβεί κάτι δυσάρεστο στη ζωή µας. Περισσότερο, πρέπει τα συναισθήµατα να τα βλέπουµε σα δείκτες για το πώς πρέπει να συµπεριφερθούµε παρά σαν κάτι καλό ή κακό.

Ποια είναι η διαχωριστική γραμμή;

Η κατάθλιψη είναι µία σοβαρή ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση, τη σκέψη, έχει επιπτώσεις στη συµπεριφορά και όχι σπάνια συνοδεύεται από σωµατικές ενοχλήσεις. Έχει επιπτώσεις στις διατροφικές µας συνήθειες, τον ύπνο και γενικά τον τρόπο µε τον οποίο το άτοµο σκέφτεται και αντιλαµβάνεται εκτός από τον εαυτό του και την πραγµατικότητα γύρω του.

Θα µπορούσα να αναφέρω τα συµπτώµατα και τις κλινικές µορφές της κατάθλιψης όπως αυτές κωδικοποιούνται και κατηγοριοποιούνται σε εργαλεία ταξινόµησης και διάγνωσης όπως το DSM-5, αλλά νοµίζω πως κάτι τέτοιο περισσότερο µπερδεύει παρά βοηθάει (κυρίως µε την έννοια ότι, αν κάποιος µη εξοικειωµένος επιχειρήσει να διαβάσει το DSM, είναι πολύ πιθανό να πιστέψει ότι έχει, αν όχι όλες, τουλάχιστον τις µισές διαταραχές που αναφέρονται σε αυτό!)

Με δύο λόγια όµως, και για να το διατυπώσουµε όσο γίνεται πιο απλά, τα κριτήρια που ορίζουν την κατάθλιψη ως ψυχοπαθολογική διαταραχή είναι κατά κύριο λόγο δύο: η ένταση και η διάρκεια.

Στην κατάθλιψη, ο ψυχικός πόνος είναι τόσο έντονος που ουσιαστικά το άτοµο δεν µπορεί να ανταποκριθεί ούτε στις βασικές καθηµερινές του ανάγκες. 

Για παράδειγµα δεν έχει όρεξη ούτε να φάει, ούτε να πλυθεί, ούτε να εργαστεί. Την κατάθλιψη επίσης την ξεχωρίζουµε από τη θλίψη και τη µελαγχολία από το γεγονός πως για να οριστεί ως τέτοια θα πρέπει να διαρκεί για χρονικό διάστηµα περισσότερο από δύο εβδοµάδες, κάθε µέρα και τις περισσότερες ώρες αυτής. 

Σίγουρα η διαχωριστική γραµµή δεν είναι πάντα ορατή και κάποιες φορές είναι δυσδιάκριτη ακόµα και για τους ειδικούς. Όµως αναρωτιέµαι σε πόσους από αυτούς που αυτοδιαγιγνώσκονται, µε χαρακτηριστική ευκολία, ως καταθλιπτικοί πληρούνται και τα δύο βασικά αυτά κριτήρια;

Υπεργενίκευση και προσβολή

Μπορεί όντως σε ορισµένες περιπτώσεις η κατάθλιψη να µοιάζει µε την κακή διάθεση. Όµως, για τον ειδικό η κακή διάθεση δεν είναι απαραίτητα κατάθλιψη. ∆εν είναι δυνατόν επειδή βιώνουµε κάποια από τα κοινά τους χαρακτηριστικά να βαφτίζουµε την µελαγχολία κατάθλιψη και να πιστεύουµε ότι νοσούµε.
∆ιαπιστώνω τελευταία πώς διάφοροι εκπρόσωποι του life style και µιας «πρότασης» για το πως πρέπει να συµπεριφερόµαστε, σε µια κρίση ειλικρίνειας και τόλµης, όλο και συχνότερα δηλώνουν ενώπιων µικροφώνων και καµερών ότι υποφέρουν από κατάθλιψη.

∆έχοµαι ειλικρινώς ότι πράγµατι είναι έτσι και ότι µόνο µια θλιβερή µειοψηφία εκµεταλλεύεται τα ευαίσθητα αντανακλαστικά µας για λόγους προσωπικής προβολής και µάρκετινγκ. Μπορεί όµως να είναι χαµηλότερου ρίσκου και επικινδυνότητας ο µιµητισµός και η υιοθέτηση προτύπων σε ό,τι έχει να κάνει µε το ντύσιµο, το χτένισµα και την επιλογή του καλοκαιρινού µας προορισµού, αλλά σε ό,τι έχει να κάνει µε την κατάθλιψη και γενικώς µε την ψυχική υγεία, ακριβώς γιατί είναι κάτι µη µετρίσιµο και µε ξεκάθαρο τρόπο ορισµένο (αφού έχει να κάνει µε την ψυχή του καθενός από εµάς), οφείλουµε να είµαστε πολύ προσεκτικοί.

Προσπαθώ να µην είµαι αυστηρός και αντιλαµβάνοµαι ότι µερικές φορές µπορεί στον καθηµερινό µας λόγο µας να υπερβάλλουµε. Ωστόσο, σκέφτοµαι πως η κατάχρηση του όρου και η χωρίς σοβαρότητα και τεκµηρίωση χρήση του είναι κατά τη γνώµη µου προσβολή για όλους αυτούς που υποφέρουν και παλεύουν, συνήθως για καιρό, προσπαθώντας να τη νικήσουν.

Πρώτη Δημοσίευση 18 Μαϊου 2018