Η Οικονομική Αναλύτρια Δάφνη Γρηγοριάδη με σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή, αποφάσισε να αλλάξει κατεύθυνση και να στραφεί στα Οικονομικά.  Εξάλλου -όπως μας λέει και η ίδια- οι πρώτοι οικονομολόγοι ήταν φιλόσοφοι. Στατιστικές, αναλύσεις, και η ίδια πάντα στις επάλξεις για κάθε αλλαγή που θα προκύψει. Ζητήσαμε από την Δάφνη Γρηγοριάδη να μας αναλύσει όλες τις εξελίξεις στην οικονομία μετά από την υγειονομική κρίση που βιώνουμε αλλά και να μας πει πώς προβλέπεται το οικονομικό μας μέλλον.

Πώς έγινε η στροφή από την Φιλοσοφία στα Οικονομικά;

Μου αρέσει σε επίπεδο ανάλυσης να καταπιάνομαι με πολλά εφαρμοσμένα θέματα, να διακρίνω τα θετικά και τα αρνητικά, γιατί όλα έχουν δύο όψεις. Διάλεξα αυτή την κατεύθυνση γιατί μου άρεσε πολύ η ενασχόληση με τα χρηματοοικονομικά που έχει να κάνει με τον κίνδυνο, το ρίσκο. Πράγματα τα οποία δεν υπακούουν πάντα σε κανόνες, που ενέχουν αβεβαιότητα και σε παρακινούν να τα ψάξεις περισσότερο. Οι αρχικές σπουδές μου ήταν φιλοσοφία κι εκεί φιλοσοφείς αρκετά την αβεβαιότητα. Εξάλλου οι πρώτοι οικονομολόγοι ήταν φιλόσοφοι. Μάλιστα κατάφερα να “παντρέψω” τα δύο αντικείμενα γράφοντας το βιβλίο «Χρηματοοικονομική Φιλοσοφία » – Πρακτική εφαρμογή στην Ναυτιλία.

Ποιοι  οικονομολόγοι αποτελούν πρότυπο για εσένα;

Οι οικονομολόγοι βασίζονται σε θεωρίες οι οποίες έχουν ειπωθεί εδώ και πολλά χρόνια και αποτελούν τη βάση. Οι οικονομικοί φιλόσοφοι Άνταμ Σμιθ ή ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς έχουν προσφέρει πολλά.

Πολλοί παραλληλίζουν την περίοδο αυτή με την οικονομική κρίση του 2008. 

Με την έννοια ότι οι συνέπειες ήταν μεγάλες στην οικονομία. Αν το δούμε πιο αναλυτικά προφανώς διαφέρει μία χρηματοοικονομική κρίση από μία κρίση υγειονομικού χαρακτήρα. Από εκεί και πέρα, αυτό που δεν θέλουμε να επαναληφθεί είναι αυτή η κρίση να αφομοιωθεί στην δομή της Ελληνικής οικονομίας – γιατί το ’08 αυτό έγινε λόγω υπερχρέωσης. Αυτό που προβλέπεται τώρα από τους αναλυτές ως σενάριο είναι μία κρίση τύπου V ( σ.σ απότομη πτώση του ΑΕΠ και στη συνέχεια απότομη άνοδος).

Πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτή η ανάκαμψη;

Αν επιβεβαιωθούν οι παραπάνω εκτιμήσεις, οι συνέπειες θα είναι προσωρινές και δεν θα επηρεαστεί η βάση της οικονομίας. Η προηγούμενη κρίση στην Ελλάδα, θα λέγαμε ότι είχε σχήμα L (κάθετη πτώση και χρόνια καθίζηση). Αυτό που μας κάνει εντύπωση, είναι ότι υπάρχει μεγάλο εύρος προβλέψεων στην εκτίμηση του Ελληνικού ΑΕΠ. Ο κος Σταϊκούρας λέει ότι στο καλύτερο σενάριο η μείωση του ΑΕΠ θα είναι κοντά στο 5%, η Κομισιόν όπως και το ΔΝΤ εκτιμούν ύφεση της τάξεως 10%, άλλοι αναλυτές ή οργανισμοί μιλούν για πτώση 6%. Κοινή παραδοχή όλων, είναι ότι πρόκειται για παροδικό σοκ. Η ανάκαμψη θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από την προσέλκυση επενδύσεων και ταχύτερη ενσωμάτωση τεχνολογιών. Η Ελλάδα, πριν την έλευση της πανδημίας ήταν σε διαφορετικό στάδιο οικονομικού κύκλου από τις υπόλοιπες χώρες (φάση ανόδου). Οπωσδήποτε, χρειαζόμαστε μια νέα στρατηγική εκμεταλλευόμενοι τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.

Η Ε.Ε θα ακολουθήσει μία κοινή αντιμετώπιση ή κάθε κράτος- μέλος ακολουθεί τη δική του οικονομική πολιτική;

Αυτό είναι ένα σύνθετο ερώτημα… Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε ορισμένες κοινές οικονομικές πολιτικές, όμως σε πολύ κρίσιμους τομείς δεν υπάρχουν κοινές κατευθυντήριες γραμμές, αυτό φάνηκε και κατά την διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει κοινή πολιτική Τουρισμού, γι’ αυτό και η Κομισιόν κάνει λόγο για συστάσεις και όχι για μέτρα υποχρεωτικού χαρακτήρα, όπως δεν υπήρχε κοινή πολιτική Δημόσιας Υγείας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, γι’ αυτό έχουμε καθυστερήσει να λάβουμε και αποφάσεις. Οπότε, θα είναι ένας συνδυασμός κατευθυντήριων γραμμών της Ευρώπης και μέτρων του κάθε κράτους. Ας ελπίσουμε ότι με το πέρας της πανδημίας θα λυθούν αυτά τα ζητήματα κι ότι θα υπάρξουν κοινές πολιτικές και για άλλα ζητήματα όπως το μεταναστευτικό, και η άμυνα. Είναι πολλά άλυτα θέματα γι’ αυτό και καθυστερεί η λήψη αποφάσεων.

Το brain-drain τα προηγούμενα χρόνια αποτέλεσε μια λύση. Τώρα πόσο δύσκολο είναι να μεταναστεύσει κάποιος;

Αυτή την περίοδο είναι πολύ δύσκολο. Έχουν παγώσει εκπαιδευτικά προγράμματα του εξωτερικού, ανταλλαγές φοιτητών, σπουδές ή summer courses πόσο μάλλον οι προσλήψεις των πολυεθνικών. Ας ελπίσουμε όμως ότι θα τελειώσει η εξάπλωση του ιού σύντομα και ότι ο καθένας θα πραγματοποιήσει τα σχέδια του. Επίσης είναι πολύ πιθανό, να δούμε αρκετούς να επιστρέφουν στην Ελλάδα εξαιτίας των μαζικών απολύσεων σε κάποια κράτη, ειδικά από χώρες όπως οι Η.Π.Α και η Μ.Βρετανία.

Προγράμματα ΕΣΠΑ και ποιο θα είναι το μέλλον τους;

Όσον αφορά το ταμείο ανασυγκρότησης, είτε εφαρμοστεί η Γερμανό-Γαλλική πρόταση είτε η πρόταση της Κομισιόν, θα δοθούν επιχορηγήσεις προς τις επιχειρήσεις των κρατών-μελών με τον ίδιο τρόπο που δίνονται τα αναπτυξιακά κονδύλια τύπου ΕΣΠΑ. Δεν έχουν καταλήξει ακόμη στους όρους του ταμείου ανασυγκρότησης. Αυτό που μας ενδιαφέρει σε επίπεδο πραγματικής οικονομίας είναι πόσο γρήγορα θα γίνονται οι διαδικασίες και αν λάβουμε τις επιχορηγήσεις τύπου ΕΣΠΑ ποιος θα είναι ο εποπτικός μηχανισμός που θα ελέγχει τον τρόπο λειτουργίας τους; Θα λειτουργούν με βάση τα πρότυπα της υγειονομικής κρίσης; Μακάρι να εγκριθεί η πρόταση Γαλλίας – Γερμανίας γιατί είναι αρκετά καλή… ενώ η πρόταση της Κομισιόν δεν μιλά μόνο για επιχορηγήσεις αλλά και για δανεισμό κρατών.

Αν μιλάμε για έναν νέο δανεισμό αυτό είναι ένα σενάριο που φαντάζομαι δεν μας συμφέρει…

Ισχύει, γιατί σε περίπτωση μη εξυπηρέτησης των δανείων, υπάρχει κίνδυνος να αυξηθεί το δημόσιο χρέος.

Το κράτος προτείνει στις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί να δανειστούν χρήματα, γιατί όμως να αναγκαστεί κάποιος να δανειστεί εξαιτίας μίας κατάστασης για την οποία δεν ευθύνεται;

Οι επιχειρήσεις, αυτή τη στιγμή χρειάζονται ρευστότητα για να πληρώσουν μισθούς, να ανταπεξέλθουν στα λειτουργικά τους κόστη. Αυτή την περίοδο είναι ευνοϊκότεροι οι όροι δανεισμού, χαμηλότερα τα επιτόκια και λιγότερες οι απαιτήσεις λόγω της κατάστασης. Έχει παρατηρηθεί αδυναμία πληρωμών σε αρκετούς κλάδους, κυρίως σε μικρό-μεσαίες επιχειρήσεις.

Περιμένουμε έντονη ζήτηση για χορήγηση δανείων κυρίως στο λιανικό εμπόριο, την εστίαση, τον τουρισμό. Όσες επιχειρήσεις δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε ρευστότητα, προσπαθούν να επιβιώσουν με αλλαγές στην τιμολογιακή πολιτική τους. Αυτή την στιγμή υπάρχουν επιχειρήσεις που αυξάνουν τις τιμές των υπηρεσιών τους, όπως για παράδειγμα τα κομμωτήρια. Στον αντίποδα υπάρχουν επιχειρήσεις όπως τα καταστήματα ρούχων που κάνουν εκπτώσεις για να προσελκύσουν πελατεία.

Πως είναι δυνατόν να συμβαίνουν και τα δύο; H απάντηση είναι απλή. Σε περιόδους κρίσης το άτομο καλύπτει πρώτα τις πρωταρχικές του ανάγκες τροφή, προσωπική φροντίδα κλπ. και έπειτα τις υπόλοιπες. Η πυραμίδα αναγκών του Μάσλοου έχει ιδιαίτερη εφαρμογή σε περιόδους κρίσης. Ο καταναλωτής δεν θα αποθαρρυνθεί από μια μικρή αύξηση σε υπηρεσίες που θεωρεί πρώτη ανάγκη αλλά θα αποστραφεί από μια μικρή αύξηση σε είδη που δεν του είναι άμεσα απαραίτητα όπως η αγορά νέων ρούχων.

Διαδικτυακές  πωλήσεις. Ποια είναι η εικόνα που έχετε από την περίοδο της πανδημίας;

Το παράδοξο είναι ότι πιστεύαμε πως με το κλείσιμο των καταστημάτων θα αυξάνονταν οι διαδικτυακές πωλήσεις, πράγμα που δεν έγινε. Κατά τη διάρκεια του lock down, οι ηλεκτρονικές πωλήσεις διαμορφώθηκαν στο 22% έναντι του μέχρι τότε 20%. Αυτό σημαίνει ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις- επειδή το 95% είναι μικρού ή μεσαίου τύπου- δεν έχουν την τεχνογνωσία να το κάνουν ή και τα χρήματα.

Αναφέρθηκες προηγουμένως στα καλά και τα κακά μιας κρίσης. Ποια είναι κατά την γνώμη σου τα καλά που μπορεί να έχει αυτή η κρίση;

Θα αλλάξουμε οικονομική πολιτική σαν χώρα αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και τι εννοώ; Σε επίπεδο Ευρώπης, θα αλλάξουν πολλά εξαιτίας του Βrexit …γιατί η Μ. Βρετανία κράταγε αντίβαρο μέχρι τώρα στην συντηρητική Γερμανία- Με το Brexit περιμέναμε ότι θα γίνει ακόμα πιο συντηρητική και ισχυρή η Γερμανία. Η έλευση της πανδημίας όμως ανάγκασε ακόμη και την συντηρητική Γερμανία να χρησιμοποιήσει καινοτόμα εργαλεία. Το Ταμείο Ανασυγκρότησης αποτελεί καινοτομία όπως και η επιδότηση της εργασίας μέσω του προγράμματος SURE. Ένα άλλο θετικό είναι ότι θα επιταχυνθεί η βιώσιμη ανάπτυξη. Υπάρχουν στόχοι που θα πρέπει όλα τα μέλη του ΟΗΕ να πετύχουν μέχρι το 2030. Οι στόχοι αυτοί βασίζονται σε τρεις πυλώνες. Στην προστασία του περιβάλλοντος, την προστασία της κοινωνίας και την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Λόγω της υγειονομικής κρίσης οδεύουμε πιο γρήγορα σ’ αυτή την κατεύθυνση αφού η Δημόσια υγεία αποτελεί κομμάτι της κοινωνικής προστασίας.

Να μιλήσουμε για το κομμάτι των εξαγωγών;

Τα προηγούμενα δύο χρόνια το ελληνικό ΑΕΠ στηριζόταν στις εξαγωγές κατά κύριο λόγο. Ως χώρα που έχει καλή αγροτική παραγωγή, εξάγαμε πολλά φρούτα, λαχανικά, μάρμαρο αλλά και υπηρεσίες. Οι εξαγωγές τα προηγούμενα χρόνια είχαν ανέβει αλλά αυτό συνέβαινε για τους λάθος λόγους. Εξαιτίας της μειωμένης εγχώριας ζήτησης ένας αγροτικός παραγωγός αναγκαζόταν να ρίξει τις τιμές και να τα πουλήσει έξω σε χαμηλότερες τιμές από τις προβλεπόμενες για να μην αχρηστευτεί το εμπόρευμα.

Μερικούς μήνες πριν τον κορονοϊό, που βρισκόμασταν σε τροχιά ανάκαμψης είχαμε κάνει κάποια βήματα εξωστρέφειας. Το πρόβλημα που έχουμε όμως με τις εξαγωγές συσχετίζεται με την δομή των επιχειρήσεων. Όταν έχουμε επιχειρήσεις πολύ μικρές δεν μπορούν να καλύψουν τις μεγάλες ανάγκες του εξωτερικού. Αυτό που μπορεί να κάνει το κράτος είναι να παρακινήσει τους μικροπαραγωγούς να συνεργαστούν μεταξύ τους, για να εξάγουν και να καλύψουν μαζί τις ανάγκες του εξωτερικού.

Τεχνολογία και Ελλάδα.

Το καλό είναι ότι είχαμε υπογράψει ένα μνημόνιο συνεργασίας με την Κίνα, πριν την πανδημία, για τεχνολογικά πάρκα, έρευνα και καινοτομία το οποίο αναμένουμε να δούμε αν θα πραγματοποιηθεί ή όχι. Αναμένουμε επίσης να υλοποιηθεί ένα πάρκο καινοτομίας που σχεδιάζεται στη Θεσσαλονίκη για έρευνα κι ανάπτυξη, μακάρι να γίνει κι αυτό.

Φοβάται ο Έλληνας την τεχνολογική ανάπτυξη;

Ενώ για προσωπική του χρήση δεν την φοβάται καθόλου, το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων ξέρουν να διαχειριστούν ένα smart τηλέφωνο, στο επιχειρείν δεν υπάρχει πρόοδος. Όταν δεν έχεις την τεχνογνωσία να το κάνεις θα χρειαστεί να φέρεις κάποιον από το εξωτερικό για να σε βοηθήσει. Όταν όμως δεν υπάρχει budget, ούτε αυτό μπορείς να κάνεις. Αναφερόμαστε σε τεχνητή νοημοσύνη, machine learning, Big Data. Αυτά όλα είναι πρόσφατα (τελευταία 5 έτη) αλλά στην Ελλάδα δεν έχουν εξελιχθεί.

Η τεχνολογική πρόοδος συσχετίζεται πολλές φορές με την μείωση ή και κατάργηση ανθρώπινου δυναμικού ή θέσεων εργασίας, κάτι που νομίζω αποτελεί το κύριο προβληματισμό πολλών…

Το μεγάλο στοίχημα στην Ελλάδα η οποία είχε χρόνια κρίση, είναι αυτό που λες. Να μην αντικαταστήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό με τα μηχανήματα αλλά να αυτοματοποιήσουμε κάποιες απλές διαδικασίες που μπορούν να γίνουν και χωρίς κάποιον υπάλληλο και να μεταθέσουμε το ανθρώπινο δυναμικό σε άλλου είδους θέσεις πιο παραγωγικές για να λύσουμε το πρόβλημα παραγωγικότητας μας. Είμαστε η χώρα που δουλεύει τις περισσότερες εργατοώρες από όλους στην Ευρώπη αλλά τελευταίοι στην παραγωγικότητα. Μεγάλη αντιφατικότητα. Αρκεί η αυτοματοποίηση των διαδικασιών να μην οδηγήσει σε απολύσεις. Αυτό είναι μεγάλο θέμα! Είναι θέμα παιδείας

Ένα άλλο σημείο που ανησυχεί πολύ κόσμο είναι οι συντάξεις. Γιατί συνήθως οι συνταξιούχοι καλούνται να βγάλουν το φίδι από την τρύπα.

Οι συνταξιούχοι είναι πολύ σημαντικό μέρος της οικονομίας μας διότι αποτελούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και πάντα σε μια κρίση είναι οι ριγμένοι της υπόθεσης. Επιπλέον, πρέπει να τους στηρίξουμε διότι δεν ζουν μόνο αυτοί από τις συντάξεις. Έρευνα έχει δείξει ότι ζουν και τα μέλη της υπόλοιπης οικογένειας. Ένας στους δύο ενεργούς πολίτες (μη συνταξιούχος) δέχεται συνεισφορά από τις συντάξεις της οικογένειας του.

Την περίοδο της πανδημίας παρατηρήθηκε και η δωρεάν παροχή υπηρεσιών μέσω διαδικτύου. 

Ένα πρόβλημα της αγοράς που θα πρέπει να λάβει υπόψη του το κράτος, είναι πως κατά την διάρκεια του lock down όλο αυτό με τις εξ αποστάσεως υπηρεσίες έχει δημιουργήσει αθέμιτο ανταγωνισμό, κι αυτό μας το εκφράζουν οι επαγγελματίες. Για παράδειγμα, ένας γυμναστής μπορεί να πει ότι παραδίδει μαθήματα on line δωρεάν, ένας άλλος να έχει δωρεάν δοκιμή για τα δύο πρώτα μαθήματα και στην συνέχεια να βάζει κάποιο αντίτιμο. Επειδή, λοιπόν δεν υπάρχει καθορισμένο πλαίσιο γι’ αυτή την λειτουργία των συγκεκριμένων υπηρεσιών, δημιουργείται αθέμιτος ανταγωνισμός. Σε επίπεδο επιχειρήσεων συζητείται έντονα το θέμα.

Μία από τις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης φαίνεται πως θα είναι και η ανεργία;

Η Κομισιόν είχε προβλέψει πτώση ΑΕΠ για την Ελλάδα 10%, βασική παραδοχή της είναι ότι οφείλεται αυτή η μείωση στα χαμένα τουριστικά έσοδα, όμως προβλέπει μείωση της ανεργίας πολύ χαμηλή, γύρω στο 2%. Αυτό είναι παράδοξο. Με βάση αυτή την παραδοχή θα έπρεπε να είναι πιο μεγάλη η ανεργία, γιατί στον τουρισμό απασχολείται το 40% της χώρας, μαζί με τα επαγγέλματα της εστίασης. Είναι πραγματικά παράδοξο.

Δάφνη Γρηγοριάδη – Οικονομική Αναλύτρια
Σύμβουλος σε Οργανισμό Διαχείρισης Εμπορικών Κινδύνων