Ο Βασίλης Βασιλικός είναι γνωστός σε όλους μας και δεν χρειάζεται συστάσεις. Είναι ο πιο πολύ-μεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας επί των ημερών μας.
Αποκλειστική συνέντευξη: Βίκη Κουτρή
Δια μέσου της γραφής του και της ιδιαίτερης συμμετοχής του στα πολιτιστικά δρώμενα συνδυαστικά με την ενεργή και διαρκή φυσική παρουσία του στην συγγραφική ιστορία, καταφέρνει να εφοδιάζει με θετική ενέργεια τους νεώτερους ώστε να αποκτήσουν υψηλότερους «γνώμονες» μνήμης, έκφρασης και λογοτεχνικής ευθύνης με απώτερο σκοπό την αύξηση του πήχη για τον λογοτεχνικό μας πλούτο.
Είναι ένας χαρούμενος άνθρωπος, ευγενής, απλός, προσιτός, καλός συζητητής και με αφοπλιστικό χιούμορ. Είναι Δάσκαλος. Είναι κυριολεκτικά μιλώντας, ο λογοτεχνικός μας «μύθος». Κυκλοφορεί ανάμεσά μας αναγνωρίσιμος με το χαρακτηριστικό καπέλο και την πίπα του. ‘Όταν τον αναζητήσαμε για μία συνέντευξη μάς χάρισε έναν ιδιαίτερο διάλογο με πολλές δόσεις φιλοσοφίας. Αποκλειστικά για το περιοδικό ipolizei.gr.
– Πιστεύετε στις φιλοσοφίες – παρακαταθήκες των αρχαίων ημών πρόγονων; Κατά την άποψή σας εξακολουθούν να λειτουργούν ως γνώμονες διαπαιδαγώγησης των νεώτερων γενεών σε σχέση με τις εξελιγμένες συνθήκες ζωής των καιρών μας ή έχουν «αλλοιωθεί» τα ηθικά διδάγματα που προσδίδουν;
Και να μην τις πίστευα εγώ, τις πιστεύει ο υπόλοιπος κόσμος, που χάρις σε αυτές αναπτύχθηκε. Είναι η βάση που επάνω της χτίστηκαν οι βασικοί πυλώνες του. Και πέρασαν μάλιστα ατόφυες με τη λατινικό αλφάβητο στις παντοειδείς του γλώσσες. Φιλοσοφία, ιατρική, χημεία, μαθηματικά, πολιτική, άτομο, και τόσα ακόμα. Και συνεχίζουν να λειτουργούν ως γνώμονες, που λέτε, και στις νεότερες γενιές. Εκείνα που έχουν αλλοιωθεί είναι η σημασία ορισμένων λέξεων. Όπως το «ιδιώτης» που στα αρχαία σήμαινε «ηλίθιος» και αντικαταστάθηκε από τα λατινικά με “privatum” (private, privet) και παρέμεινε ως “idiot, idiota” χωρίς όμως να εμπεριέχει αυτό που σήμαινε στην αρχαιότητα δηλ. την αποξένωση του πολίτη από την Εκκλησία του Δήμου.
– Ο Σοφοκλής στο Οιδίπους επί Κολωνώ είχε πει με πεσιμιστική σφοδρότητα ότι «το καλύτερο από όλα είναι να μην γεννηθεί κανείς, αλλά αφού γεννηθεί, δεύτερο καλό είναι να πάει το γρηγορότερο εκεί, από όπου ήρθε». Αντίθετα ο Πλάτων (427-347 π.Χ.) στο Φιλόσοφο‐Κριτία είχε πει «Αυτό που αξίζει δεν είναι να ζεις για να αποκτήσεις περισσότερα αλλά να ζεις καλά». Για ποιους λόγους αξίζει κανείς σήμερα να ζει έτσι ώστε να νιώθει πλήρης και ευχαριστημένος; Είναι οι προθέσεις θέμα ευκαιριών που δίνονται από τη ζωή για αυτό το «πέρασμα» ή θέμα τύχης;
Η αρχαία ελληνική γραμματεία μας τα είπε όλα ή σχεδόν όλα, αν συμπεριληφθούν σε αυτήν και τα αποσπασματικά κείμενα των προσωκρατικών φιλοσόφων, που για μένα είναι αυτά που αποτελούν από το 1920 και μετά, την φιλοσοφία της 3ης Χιλιετίας. Π.χ.: Ο Δημόκριτος ανακάλυψε τη διάσπαση του ατόμου που μας οδήγησε από το 1920 και έπειτα, στη θεωρία των κβάντων (στο νόμο της απροσδιοριστίας) και ο Λεύκιππος στην θεωρία του ανθρώπινου εγκεφάλου δηλαδή στους νευρώνες του, τη στιγμή που η σύγχρονη επιστήμη έχει έως τώρα προχωρήσει μόνο στο 5% της εξερεύνησης της λειτουργίας του. Π.χ.: τώρα, μόλις 30 χρόνια πριν, ανακαλύφτηκε ότι η γεύση δεν έχει καμιά σχέση με το στόμα, τα χείλια, τη γλώσσα κτλ., αλλά προέρχεται από τις εγκεφαλικές διασυνδέσεις. Έχουμε τα κομπιούτερ, αλλά το μεγαλύτερο κομπιούτερ που υπάρχει, ο εγκέφαλος μας, περιμένει την αποκρυπτογράφησή του. Η τεχνητή νοημοσύνη πιάνει μόνο το 2% του ανθρώπινου εγκεφάλου διότι δεν μπορεί να ερμηνεύσει το «θυμικό». Ή αν προτιμάτε την «ψυχή» του ανθρώπου που κατοικοεδρεύει όχι στην καρδιά αλλά στις εγκεφαλικές συνάψεις, που μας είναι ακόμα άγνωστες. Όσο για τις φράσεις που αναφέρετε στην ερώτησή σας, του Σοφοκλή και του Πλάτωνα, στο επίπεδο της «ευζωίας» καλύτερα από όλους τα έχει πει ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.), που ήταν ο πιο προσφιλής αρχαίος φιλόσοφος και της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ως την εμφάνιση του Χριστού, που σε γλώσσα πιο απλή και συγκινησιακή άγγιξε τις καρδιές των απλών ανθρώπων με την θυσία του.
– Ο Σαίξπηρ στον Άμλετ είχε πει το περίφημο «Να ζει κανείς ή να μη ζει. Ιδού η απορία» ενώ ο Καβάφης στην Ιθάκη του, περιέγραψε ότι «δεν μετράει ο προορισμός αλλά το ταξίδι. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου». Είναι η ζωή ένα ευλογημένο ταξίδι;
Μεγάλος ο Σαίξπηρ, σπουδαίος και ο Καβάφης, αλλά εγώ θα προτιμούσα αντί αυτών, δυο άλλους στίχους για να απαντήσω στην ερώτησή σας. Του μεν Σαίξπηρ το στίχο «the stuff that dreams are made off» (Η ύλη από την οποία φτιάχνονται τα όνειρα) από δε τον Καβάφη «οι άνθρωποι αυτοί ήταν μια κάποια λύσις». Κι αυτές σε σχέσεις με την «ευλογημένη ζωή» που με ρωτήσατε. Ευλογημένη είναι η ζωή όταν ο άνθρωπος μπορεί να ονειρεύεται, να ζει δηλαδή την προσωπική του ουτοπία, όποια κι αν είναι αυτή και καταραμένη όταν μεταξύ δύο κακών, όταν φτάσει στο απροχώρητο «περιμένοντας τους βαρβάρους», να αναφωνήσει ότι ακόμα και οι βάρβαροι θα ήταν μια «κάποια λύσις» παρότι βάρβαροι. Είναι ακριβώς αυτό που ζούμε τώρα με τη βαρβαρότητα της παγκοσμιοποίησης και λέμε φέρτε επενδύσεις ακόμα κι αν βουλιάξουμε ακόμα πιο βαθιά.
– Στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ανήκουμε στο λιγότερο του 10% του παγκόσμιου πληθυσμού που έχουμε πρόσβαση σε πόσιμο νερό, τροφή, εργασία, σχολεία, πανεπιστήμια και σε υπηρεσίες υγείας. Αντιθέτως στα φτωχά χωριά του Αφγανιστάν υπάρχει μεγάλη παιδική θνησιμότητα και μόνο το 1% του πληθυσμού έχει πρόσβαση στα παραπάνω αγαθά. Τι προηγείται κατά την γνώμη σας, ο κοινωνικός θάνατος έναντι του βιολογικού και γιατί;
Η ερώτησή σας αυτή έρχεται να δέσει με την προηγούμενη απάντηση μου. Ναι, προηγείται ο κοινωνικός θάνατος έναντι του βιολογικού, διότι ο πρώτος αφορά το σύνολο και ο δεύτερος το άτομο. Η κοινωνία είναι μια διαστρωματωμένη ανθρώπινη μάζα που όταν υποφέρει πολλαπλασιάζει τους βιολογικούς θανάτους που μέσα σε αυτούς, ας μη ξεχνάμε, πως περιλαμβάνονται και οι αυτοκτονίες. Αν πάλι με το ρήμα «ανήκουμε» εννοείται τη χώρα μας τότε η σωστή απάντηση θα ήταν ότι κι εμείς πριν 200 χρόνια δεν είχαμε πρόσβαση σε αυτά που αναφέρατε ως «ελλείποντα» από το 90% του πλανήτη. Διότι ήμασταν σκλαβωμένοι τα προηγούμενα 400 χρόνια από τους Οθωμανούς. Τα αποκτήσαμε αυτά μετά κόπων και βασάνων, αιματηρών πολέμων Ανεξαρτησίας, διχαστικών πολέμων, εμφυλίων, δύο παγκοσμίων πολέμων, έξι δικτατοριών κτλ. κτλ.
– Ποιος θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ο ορισμός της «κανονικής» ζωής; Για να αλλάξει κάτι ξέρουμε ότι χρειάζονται αργά βήματα και σκληρή δουλειά. Υπάρχει ελπίδα;
Μα φυσικά υπάρχει ελπίδα. Εδώ επιζούμε 3.000 χρόνια με την ίδια γλώσσα , στον ίδιο τόπο. Τώρα θα μας εξαφανίσουν; Ο Έλληνας είναι σκληρό καρύδι. Η Ελλάδα είναι το πρόβλημα. Από τότε που σκοτώσαμε τον Καποδίστρια και από τότε που έγιναν τρεις δολοφονικές απόπειρες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου καταλαβαίνετε ότι κάπου είμαστε ελλιπείς. Κι αυτό το «κάπου» είναι η παιδεία. Τελευταία μορφώθηκαν πολλές νέες γενιές. Αλλά το βλαστοκύτταρο παραμένει μπολιασμένο από την αμορφωσιά. Άλλαξε όχι «κάτι», άλλαξαν πολλά αυτά τα 40 χρόνια της ειρήνης που ζούμε. Κι όλα προς το καλό. Ο Έλληνας ξεπέρασε τα «κόμπλεξ» που είχε άλλοτε. Τώρα είναι ισότιμος των Ευρωπαίων και επιτυχημένος παντού, εκτός από μέσα στην Ελλάδα. Οπότε θα συμφωνήσετε μαζί μου ελπίζω, ότι δεν είναι ο Έλληνας το πρόβλημα. Είναι η Ελλάδα. Οι δομές που δεν έγιναν στην ώρα τους. Από το 1832 και μετά. Με την άνανδρη δολοφονία του Καποδίστρια.
– Στην περίληψη του βιβλίου σας «Το θαυματουργό νερό» γράφετε: «Κάθε δέκα χρόνια έχουμε μια διεθνή κρίση κι ένα θαυματουργό φάρμακο. Άλλοτε ήταν η πικραγγουριά. Τώρα είναι το νερό, η σκόνη, το «ήλιον» της Κω. Αύριο θα ‘ναι ένα πέτρωμα απ’ το φεγγάρι…». Δώστε μας τον σχολιασμό σας.
Ναι, το «Θαυματουργό νερό» που κυκλοφόρησε πρώτη και τελευταία φορά το 1977, αφορά την «υστερία» που έπιασε τότε τον κόσμο με το «νερό του Καματερού» που θεραπεύει πάσαν νόσον και πάσαν….. Τώρα μετά 42 χρόνια επανακυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Νίκας. Στις 20 αυτού του μήνα θα γίνει η παρουσίαση του στο Polis Art Cafe, στις 18:00 η ώρα. Ελάτε. Θα σας περιμένω. Θα μιλήσουν ο Επίκουρος Καθηγητής του ΕΠΚΑ Θανάσης Αγάθος και ο κριτικός βιβλίου και δημοσιογράφος Βασίλης Καλαμαράς.
– Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «ο άνθρωπος είναι ον φύσει κοινωνικό και πολιτικό. Αυτός που μπορεί να ζήσει μακριά απ’ τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι είτε θηρίο είτε θεός». (Πολιτικά, Α, 1253a 1-5 και Α, 1252b – 1253a 33). Αποτελεί η κάθε «πόλη» σήμερα ένα «φυσικό» δημιούργημα σε σχέση με τα τότε δεδομένα που όριζε ο Αριστοτέλης και με βάση την εποχή του; Με άλλα λόγια ο άνθρωπος από τη φύση του εξακολουθεί να είναι ένα πολιτικό ον, προορισμένο να ζει σε μια οργανωμένη πολιτική κοινωνία;
Συμφωνώ απόλυτα με τη γνώμη του Αριστοτέλη. Μόνο που αν και «φύσει κοινωνικό και πολιτικό όν» δεν παύει να είναι θηρίο.
– Είστε ένας άνθρωπος που έχει ζήσει, ένα προς ένα, τα πολιτικά δρώμενα που καθόρισαν την Ελλάδα του σήμερα. Ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτική κατάσταση που ζούμε με βάση την εμπειρία σας; Τι συμβουλή θα δίνατε στους υπάρχοντες πολιτικούς μας;
Ο αείμνηστος Φρανσουά Μιττεράν έλεγε πώς κάνει υπουργούς στις κυβερνήσεις του, μόνο αυτούς που έχουν συγγράψει ένα τουλάχιστον βιβλίο. Κυρίως μυθιστόρημα. Εγώ θα έλεγα όχι να γράψουν, αλλά να διαβάσουν τουλάχιστον ένα. Έχω ζήσει τα πολιτικά δρώμενα της τελευταίας 60ετίας ως πολίτης αλλά ποτέ ως πολιτικός. Εξάλλου από το πόλις-πολίτης-πολιτική- πολιτισμός, εγώ επέλεξα στη ζωή μου μόνο το τελευταίο και το πιο σημαντικό, την κορωνίδα των τριών που προηγούνται. Για να σας το πω διαφορετικά: πολιτική σημαίνει έχω το ταλέντο του συμβιβασμού. Συγγραφέας, του ασυμβίβαστου.
– Ποιο πολιτικό πρόσωπο έχετε ξεχωρίσει από το παρελθόν; Μοιραστείτε μαζί μας μία ιδιαίτερη ιστορία που ζήσατε μαζί του.
Από αυτούς που έζησα, τον ύστερο Κωνσταντίνο Καραμανλή της Μεταπολίτευσης και τον Ανδρέα Παπανδρέου της πρώτης τετραετίας του. Με τον δεύτερο (απάντηση στο ερώτημα σου «μια προσωπική ιστορία») όταν μου ξεκαθάρισε 5 μέρες πριν τις εκλογές στις 18 Οκτώβρη 1981 ότι δεν θα με ξαναδεί γιατί δεν τον ενδιαφέρουν οι τέχνες και τα γράμματα. Και όπως γνώριζε ότι είμαι διπλωματούχος σκηνοθέτης της τηλεόρασης (το 1959 πήρα το δίπλωμα στη Νέα Υόρκη) με έστειλε αμέσως μετά τις εκλογές του 1981 ως Αναπληρωτή Γενικό Διευθυντή στην ΕΡΤ υπεύθυνο για το πρόγραμμα. Μόλις τελείωσε η 3ετία της θητείας μου, παραιτήθηκα αυτοβούλως για την «προσωπική μου ανασυγκρότηση», όπως του έγραφα στην παραίτησή μου.
– Αναφερόμενη στα «Μαθήματα Ανατομίας». Ποια είναι αυτή η ματωμένη περίοδος της ελληνικής ιστορίας που χρήζει ανατομίας και όπως χαρακτηριστικά μιλώντας, περιγράφετε για έναν πόλεμο που παραμένει «κατεψυγμένα» ζωντανός ως τις μέρες μας; Τι μήνυμα θέλετε να μεταφέρετε μέσω του συγκεκριμένου βιβλίου σας στους αναγνώστες;
Η δεκαετία 1940-1950. Περιγράφω αυτόν τον αντάρτη που παρέμεινε «κατεψυγμένος νεκρός» και μεταφέρθηκε σε ένα μάθημα ανατομίας περίβλεπτων ανατόμων στην Ουάσιγκτον ΗΠΑ σαν ένα συμβολικό διήγημα των αναθεωρητών της Ιστορίας που τότε, όταν το έγραψα το 1978, ακόμα δεν υπήρχαν, αλλά μας ήρθαν πρόσφατα και όχι μόνο στην Ελλάδα.
– Είστε ένας μεγάλος Έλληνας συγγραφέας και δάσκαλος. Τα λογοτεχνικά σας έργα είναι χαρακτηρισμένα επιτυχή εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων. Κατά την προσωπική σας άποψη είναι ισχυρή η «εμβάθυνση» ενός συγγραφικού κειμένου για τους νεώτερους; Με άλλα λόγια καθοδηγούνται από αυτό που ο κόσμος λέει «τι θέλει να πει ο ποιητής» ή απλά αγγίζουν επιφανειακά το βαθύτερο νόημα;
Αν καταλαβαίνω καλά την ερώτηση σας με τα 120 βιβλία που έχω γράψει νομίζω ότι επιχειρούν μια τοιχογραφία του 2ου μισού του 20ου αιώνα. Αν έχω πετύχει ή όχι αυτό το εγχείρημα μόνο ο χρόνος θα μπορεί να το δείξει. Τα βιβλία είναι σαν τα κρασιά: είτε ωριμάζουν με το χρόνο σε δρύινα βαρέλια είτε ξινίζουν. Αλλά έστω και δύο να επιζήσουν από αυτά θα είμαι στο υπερπέραν ευτυχισμένος.
– Έχετε υμνήσει τον έρωτα και την αγάπη σε πολλά βιβλία σας. Υπάρχουν τα «συστατικά» του έρωτα ή της αγάπης σήμερα ή έχουν αλλάξει βάσει των κοινωνικών δομών που επικρατούν;
L’ amor che move il sole e l’ altre stelle, όπως τελειώνει ο «Παράδεισος» του Δάντη μετά την «Κόλαση» και το «Καθαρτήριο» (Η αγάπη που κινεί τον ήλιο και τα άλλα αστέρια). Φυσικά η αγάπη και ο έρωτας (δηλαδή ο έρωτας που καταλήγει στην αγάπη) όχι μόνο δεν έχουν ΦΠΑ αλλά και δεν μπορεί κανείς να τα σβήσει απ’ το χάρτη. (Μόνο το ελαφρολαϊκό μπορεί: «Μια αγάπη ένιωσα και μου βγήκε σκάρτη / Σβήστε με απ’ τον χάρτη (δις)» κτλ.
