Ποιος διαβάζει τα χειρόγραφά σου; Συνέντευξη με την υπεύθυνη λογοτεχνίας του εκδοτικού οίκου Κλειδάριθμος, Ασημίνα Γιαννοπούλου

Αναρωτήθηκες ποτέ ποια πορεία ακολουθεί ένα χειρόγραφο που έχει υποβληθεί σε εκδοτικό οίκο; Μήπως περιμένεις αγωνιωδώς απάντηση στα e-mail που έστειλες πριν από κάποιους μήνες; Ή έχεις ήδη απελπιστεί με τον χώρο της έκδοσης και πιστεύεις ότι το παιχνίδι είναι στημένο; 

Είχαμε και εμείς απορίες και πήραμε απαντήσεις εφ’ όλης της ύλης, από κάποιον που είναι στο επίκεντρο των ελληνικών λογοτεχνικών τεκταινόμενων.

Τα βιβλία ήταν κάτι με το οποίο επιθυμούσες πάντα να ασχοληθείς ή προέκυψε στην πορεία;

Το βιβλίο ήταν πάντα στο μυαλό μου, διάβαζα πολύ και εγώ και οι γονείς μου και ήξερα ότι ήθελα να εμπλακώ με τον χώρο της λογοτεχνίας. Οι σπουδές μου είναι στην μετάφραση, τη διερμηνεία και την ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά ουσιαστικά ήταν απλά ένα διαβατήριο για το χώρο αυτό. Κάποτε λοιπόν, το 2000, όταν ακόμα υπήρχαν αγγελίες, είχα ανταποκριθεί σε μια αγγελία από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος και έκτοτε εργάζομαι σε εκδοτικούς οίκους. Ωστόσο, το να αξιολογώ ελληνικά χειρόγραφα είναι μια μεγάλη πρόκληση για μένα. Είναι πολύ δύσκολο κομμάτι, διότι στην Ελλάδα όλοι γράφουν, είναι ποιητές, συγγραφείς μυθιστορημάτων και είναι τεράστιος ο όγκος.

Ο Κλειδάριθμος δέχεται χειρόγραφα;

Ναι βεβαίως. Από το φθινόπωρο στήθηκε και μια ολοκληρωμένη σειρά ελληνικής λογοτεχνίας με τους τέσσερις πρώτους τίτλους. Εκκρεμεί να βάλουμε και οδηγίες υποβολής στην ιστοσελίδα, αν και ακόμα και χωρίς αυτές, χωρίς να αναφέρουμε ότι δεχόμαστε χειρόγραφα, έρχεται μεγάλη ροή.

Tι είναι ακριβώς αυτό που κάνεις και πως λέγεται;

Γενικά είναι κομμάτι της δουλειάς του editor, ή του υπεύθυνου πνευματικών δικαιωμάτων ή του υπεύθυνου λογοτεχνίας. Είναι εκείνος που θα κάνει την πρώτη ανάγνωση, θα αξιολογήσει τα χειρόγραφα, θα κάνει τη διαλογή από τις προτάσεις που έρχονται από το εξωτερικό, θα κάνει τις εισηγήσεις προς τον εκδότη.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου λογοτεχνικό είδος;

Δεν είναι ένα, αλλά αν με αναγκάσεις να διαλέξω, θα πω το παραδοσιακό νουάρ. Κάτι ατμοσφαιρικό σαν Maurice Attia ή  Simenon..

Πόσα βιβλία διαβάζεις το μήνα;

 Κάθε μέρα είμαι σε θέση να “ελέγξω” 10-15 βιβλία. Τώρα ας πούμε, είμαστε λίγο μετά την έκθεση της Φρανκφούρτης και είναι περίοδος αιχμής για υποβολή βιβλίων. Τους επόμενους μήνες θα πέσει λίγο το κύμα.

Σου έρχονται ακόμα τα κλασσικά χειρόγραφα, τα γραμμένα στο χέρι;

Πλέον όχι, αν και είχε μου τύχει μια περίπτωση κάποτε. Ευτυχώς, γιατί απλά δεν είμαστε σε θέση να μπαίνουμε στη διαδικασία να διαβάζουμε προσωπικούς γραφικούς χαρακτήρες (όσο περίτεχνοι και αν είναι).

Τι σε βολεύει περισσότερο, το χαρτί ή ο υπολογιστής;

Κάποτε αγαπούσα το χαρτί, αλλά πλέον, που έχω αποφασίσει να απελευθερωθώ κάπως από το φυσικό φορτίο της “στοίβας” (γιατί ξέρεις, ποτέ δεν μένουν στο γραφείο, μεταφέρονται και στο σπίτι, γίνεται all day), δουλεύω πολύ ηλεκτρονικά.

Ποιοι προτιμούν να στέλνουν αντίτυπα σε χαρτί και ποιοι ηλεκτρονικά; Υπάρχει κάποιος διαχωρισμός με βάση την ηλικία ας πούμε;

Δεν θα το έλεγα. Το e-mail απλά ίσως προβληματίζει κάποιους σε σχέση με την διασφάλιση της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Υπάρχει περίπτωση κάποιος μεγάλος εκδοτικός οίκος να οικειοποιηθεί το μη κατοχυρωμένο χειρόγραφο κάποιου;

Πλέον μπορώ να πω ότι από την εμπειρία μου, όχι. Ενδεχομένως να υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά ένας εκδοτικός οίκος ενδιαφέρεται να διατηρήσει καλή σχέση με έναν υποσχόμενο συγγραφέα, που μπορεί να παράγει περισσότερο έργο στο μέλλον. Είναι και πολύ στενό το συγγραφικό περιβάλλον στην Ελλάδα, δεν είμαστε Αμερική.

Υπήρχαν φορές που από τη πρώτη σελίδα ήξερες οτι το βιβλίο δεν πρέπει να εκδοθεί;

Έχει τύχει από τις πρώτες σελίδες να καταλάβω ότι δεν μπορώ να το δεχτώ. Δεν έχει να κάνει τόσο η ιστορία όσο ο τρόπος γραφής, η έκφραση. Αυτό μέσα στις 2 πρώτες σελίδες είναι ξεκάθαρο.

Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό «κόλπο» ή κάποια συγκεκριμένη θεματολογία που σε έχει κουράσει;

Οι τεχνικές, ακόμα και αν ανακυκλώνονται δεν με ενοχλούν τόσο, είναι περιορισμένος ο αριθμός τους και είναι λογικό. Η θεματολογία όμως που επαναλαμβάνεται πάρα πολύ είναι βιβλία για τη Κατοχή, τις λησμονημένες πατρίδες, ιστορίες αγάπης απλά για να “πει κανείς τον πόνο του”.

Τι ποσοστό των βιβλίων που φτάνουν σε εσάς εκδίδονται;

Από τα 100-150 που λαμβάνουμε εκδίδουμε ίσως το 1. Φυσικά δεν είναι μόνο το γραπτό. Είναι και ο άνθρωπος. Πρέπει να επικοινωνήσουμε, να δούμε ότι μπορούμε όντως να συνεργαστούμε. Παίζει ρόλο δηλαδή και η προσωπικότητα.

Πόσο χρόνο πρέπει να περιμένει κάποιος για να μάθει αν εγκρίνετε η όχι το χειρόγραφό του;

Περίπου 3 μήνες. Σε κάθε περίπτωση θα ενημερώσουμε, ακόμα και για αρνητική απάντηση. Σε περιόδους χαμηλής “κίνησης” ίσως λίγο λιγότερο.

Έχει τύχει να σε πλησιάσει κάποιος που ξέρει για τη θέση σου, ώστε να τον αξιολογήσεις πιο θετικά;

Ναι, πολλοί επιδιώκουν μια προσωπική επαφή, αλλά δεν με πειράζει. Πολλοί αισθάνονται πολύ ευάλωτοι παραδίδοντας το πνευματικό τους παιδί και θέλουν να ξέρουν σε ποιον το παραδίδουν. Κάτι τέτοιο ούτως ή άλλως δεν επηρεάζει την κρίση μου.

Τι είναι εκείνο που κάνει ένα χειρόγραφο να ξεχωρίσει; Τι ψάχνεις σε ένα υποψήφιο βιβλίο;

Αυτό που θα με κερδίσει είναι ο λόγος. Η ικανότητα να φτιάχνει εικόνες, να σε μεταφέρει σε ένα άλλο κόσμο. Οι λεπτομέρειες, όπως η απόδοση των χρωμάτων.

Συγγραφέας λέγεται οποιοσδήποτε έχει γράψει ένα βιβλίο;

Είναι εκείνος που μπορεί να σε ταξιδέψει και να σου προκαλέσει συγκινήσεις. Ακόμα και αν ο ήρωας του σου είναι αντιπαθητικός, σου δημιουργεί συναισθήματα, έχει την ικανότητα να αγγίξει.

Πιστεύεις ότι οποιοδήποτε βιβλίο μπορεί να βρει το κοινό του;

Ένα βιβλίο που έχει τη δύναμη να προκαλεί συναισθήματα, να σε εγκλωβίζει στην ιστορία του, κερδίζει πάντα μεγάλο κοινό και ξεχωρίζει. Υπάρχουν και περιπτώσεις που ένα βιβλίο προορίζεται σε συγκεκριμένη κατηγορία αναγνωστών είτε ως προς την ηλικία είτε ως προς την προτίμηση στη συγκεκριμένη κατηγορία λογοτεχνικού είδους.

Πολλοί εκδοτικοί δουλεύουν πλέον μόνο με αυτοέκδοση. Κατά πόσο μπορείς να κρατήσεις την ποιότητα ψηλά επιτρέποντας σε όποιον έχει την οικονομική δυνατότητα να εκδώσει; 

Στην Ελλάδα υπάρχει αυτό που ονομάζουμε “ταυτότητα” του εκδοτικού οίκου. Περιμένεις ότι θα πετύχεις κάτι καλό με βάση τον εκδοτικό οίκο. Οπότε η αυτοέκδοση δεν μου φαίνεται ιδιαίτερα απειλητική. Το θέμα είναι να μπει ο κόσμος στο βιβλιοπωλείο, είτε αγοράζοντας κάτι από έναν μεγάλο οίκο είτε την αυτοέκδοση του φίλου του.

 Είναι αλήθεια ότι το αναγνωστικό κοινό έχει μειωθεί; 

Παραμένει σταθερό.

Θα καταρρίψεις δηλαδή όλη την υπάρχουσα θεωρία ότι οι νέοι δεν διαβάζουν;

Υπάρχει μια γκρίζα ζώνη. Μεταξύ γυμνασίου και τέλους λυκείου το βιβλίο δεν απασχολεί τους νέους, εκτός αν είναι σχολικό. Θα μπουν στη διαδικασία να επιστρέψουν σε αυτό όταν στο πανεπιστήμιο ή κατά την ενηλικίωση νιώσουν κάποια κοινωνικά ή πολιτικά ερεθίσματα.

Πιστεύεις η πληθώρα των ιντερνετικών σειρών και γενικά του διαδικτυακού περιεχομένου έχει μειώσει τον αριθμό των αναγνωστών; Τα βιβλία πρέπει πλέον να ανταγωνιστούν με πολύ οπτικό, πολύ ελκυστικό και πολύ σύντομο περιεχόμενο….

Δεν νομίζω ότι είναι ανταγωνιστικό το ζήτημα, αλληλοσυμπληρώνονται. Το θέμα είναι να ξέρει κανείς ότι η ανάγνωση προσφέρει τη δυνατότητα να πλάσεις τις δικές σου εικόνες στο μυαλό σου, με πολλές περισσότερες λεπτομέρειες. Αν έχει κανείς επαφή με αυτή τη γνώση, οι σειρές ή οι ταινίες απλά θα είναι ένα έναυσμα.

Ποια είναι η σημερινή “μόδα” στη λογοτεχνία;

Στην ελληνική λογοτεχνία υπάρχει μια στροφή προς την επαρχία ως χώρο δράσης, διεθνώς υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον ακόμα για τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, είτε σαν απομνημονεύματα και προσωπικές ιστορίες είτε σαν δοκίμιο. Η τελευταία τάση όμως που έχω παρατηρήσει είναι μυθιστορήματα κατασκοπείας στον ψυχρό πόλεμο.

Από τι εξαρτάται αυτή η μόδα, πως διαμορφώνεται;

Η ιστορία αρχίζει και μελετάται, αφού σταματάει να είναι επικίνδυνο να θιχτεί ένα θέμα. Έτσι δημιουργείται και η ευκαιρία να μάθει κανείς περισσότερα από εκείνα που έχει διδαχτεί στο σχολείο. Όλα τα θέματα που αναφέραμε παραπάνω είναι ακόμα στον αιώνα μας, μας αφορούν άμεσα.

Στην νεοελληνική λογοτεχνία όμως ζητήματα όπως ο εμφύλιος ή η δικτατορία δεν δουλεύονται πολύ ακόμα… είναι επίφοβα;

Είναι πολύ κοντά ακόμα, όπως και ζητήματα τρομοκρατικών επιθέσεων. Στην Ελλάδα πονάνε πολύ αυτά, θέλουμε λίγο χρόνο ακόμα.

Αν λάμβανες ένα καλό έργο για εκείνη την εποχή που θα ήξερες οτι θα προκαλέσει, θα προχωρούσες σε δημοσίευση;

Ναι, θα φρόντιζα όμως να αλλαχτούν τα ονόματα. Υπάρχει ήδη ανάλογη πρόταση και δουλεύουμε ακριβώς αυτό, το να μην προσβάλλουμε υπαρκτά πρόσωπα.

Άρα υπάρχει ελευθερία λόγου, ή όχι τελικά, υπάρχουν περιορισμοί;

Ελευθερία λόγου υπάρχει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να είμαστε διακριτικοί και προσεκτικοί σε γεγονότα που έχουν απασχολήσει πρόσφατα την επικαιρότητα. Δεν είναι σωστό ηθικά.

Ποιο είναι το πιο «παράξενο» χειρόγραφο που διάβασες ποτέ; 

Είχε να κάνει με μια πολύ ατυχή προσπάθεια χιούμορ επάνω σε προσωπικό θέμα νευρικής ανορεξίας. Ήταν απλά πολύ πολύ περίεργο.

Πόσα από τα χειρόγραφα κατάφερες να τα ολοκληρώσεις, ή σε τράβηξαν τόσο που διάβασες το μεγαλύτερο μέρος;

20-30 περίπου έργα. Συμβαίνει συχνά. Χάνω τη στάση στο τρένο, γιατί έχω απορροφηθεί στο διάβασμα.

Τι είναι αυτό που εύχεσαι να έβλεπες περισσότερο στα χειρόγραφα; Τι θα παρότρυνες έναν υποψήφιο συγγραφέα να κάνει;

Να είναι τα κείμενα ελεγμένα, διαβάστε τα πολλές πολλές φορές. Αποστασιοποιηθείτε, ξαναπιάστε το. Δώστε το σε κάποιον φίλο. Είναι επίπονο για το συγγραφέα, αλλά είναι το πιο σημαντικό κομμάτι, είτε στη συγγραφή είτε στη μετάφραση. Και να σκεφτεί τί το ιδιαίτερο έχει η ιστορία του που θα μπορούσε να ενδιαφέρει τον επίδοξο αναγνώστη.

Διοργανώσαμε ένα μικρό παιχνίδι. Δώσαμε στην Ασημίνα 3 αποσπάσματα, το ένα εκ των οποίων από ένα δημοφιλές μυθιστόρημα μυστηρίου. 

Εσείς μπορείτε να ξεχωρίσετε ποιό είναι; 

Τα βήματα της Β. Αντηχούσαν στο σοκάκι, καθώς οι σταγόνες έπεφταν βαριές επάνω στο αδιάβροχο της. Μπορούσε να διακρίνει τις μορφές των ανθρώπων στα παράθυρα: μια μητέρα σερβίριζε το δείπνο, ένας μεγαλόσωμος ηλικιωμένος άντρας διάβαζε ακουμπισμένος στην πλάτη της πολυθρόνας και ένα ζευγάρι νέων συζητούσε χειρονομώντας έντονα μπροστά στο τζάμι. Η μοναξιά της Β. Κάτω από την ανελέητη βροχή όλο και απλωνόταν ώσπου κατάπιε το σοκάκι και άρχισε να πλανάται σαν φάντασμά απάνω από την πόλη. *

Τέτοια ώρα αυτό ήταν που έκανα, καθισμένος στην ταράτσα μου και αγναντεύοντας τη θάλασσα. Έπινα με απόλαυση και ευσυνειδησία. Ακούγοντας τζαζ. Κόλτρειν ή Μαιλς Ντείβις, τον τελευταίο καιρό. Τους ξανανακάλυπτα… Η μουσική ταξίδευε το βλέμμα μου μέχρι τη Σεβίλλη. Θα πήγαινα ευχαρίστως στη Σεβίλλη, αμέσως, επιτόπου. Αλλά ήμουν περήφανος για κάτι τέτοιο.**

Τώρα στα τελευταία της, ζητούσε τη μαμά της. Μέσα στο άγχος της λήθης, έψαχνε από κάπου να πιαστεί. Έκανε πως έραβε, έκανε πως χάιδευε το σκύλο, χαμογελούσε μόνο όταν της τραγουδούσαμε και ζητούσε να πάει σπίτι της. Στη Χίο; Κανείς δεν ξέρει ποιο θεωρούσε σπίτι της μέσα στο χάος της μνήμης της…***

*Το πρώτο απόσπασμα είναι μυθοπλασία της αρθρογράφου.

**Το δεύτερο απόσπασμα είναι από την γνωστή “Τριλογία της Μασσαλίας” του Ζαν Κλοντ Ιζζό.

***Το τρίτο απόσπασμα είναι από το μοναδικό short story της Άντα Κουγιά, “Για το Μαράκι”, που θα το βρείτε εδώ https://ipolizei.gr/sto-maraki/

Η απάντηση της Ασημίνας 

“Θα πω το δεύτερο. Όχι για την πλοκή. Για το ύφος. Υπάρχει στο τέλος αυτή η λεπτή ειρωνεία “Αλλά ήμουν περήφανος για κάτι τέτοιο” που το κάνει να ξεχωρίζει.”

Όπως βλέπετε η προσπάθεια μας να θέσουμε υπό αμφισβήτηση το ένστικτο της υπεύθυνης λογοτεχνίας απέτυχε παταγωδώς. Μένει μόνο να της ευχηθούμε μπαταρία αντοχής για το e-reader, λίγες χαμένες στάσεις στο τρένο και πολλά ενδιαφέροντα χειρόγραφα.

Για αυτό το τελευταίο, παρεμπιπτόντως, επαναπαύουμε τις ελπίδες μας σε εσάς, ω, επίδοξοι νέοι συγγραφείς! Καλή έμπνευση!