Του Δημήτρη Θεοδοσόπουλου
Στον Ακράγαντα της Σικελίας η περίφημη “Κοιλάδα των Ναών – Valle dei Templi“, ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος στον πλανήτη, έκτασης 13.000 στρεμμάτων, περιλαμβάνει τα ερείπια επτά ναών, δωρικού ρυθμού και από το 1997 αποτελεί πολιτιστικό μνημείο της Ουνέσκο.
Πόσοι άραγε όμως γνωρίζουν ότι στο κέντρο της Αθήνας υπάρχει μια αντίστοιχη “Κοιλάδα των Ναών”, έκτασης περίπου 100 στρεμμάτων όπου περιλαμβάνονται πάνω από 15 θέσεις αρχαίων ελληνικών ιερών και ναών και πάνω από 25 θέσεις ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος;
Από τα σημαντικότερα μνημεία των Αθηνών είναι o πασίγνωστος ναός του Ολυμπίου Διός (124 – 132 μ.Χ.) που είναι οκτάστυλος τρίπτερος στις δύο στενές πλευρές και εικοσάστυλος δίπτερος στις μακρές. Σήμερα από το ναό σώζονται 16 κίονες, 13 από τους οποίους βρίσκονται ακέραιοι στο ανατολικό μέρος του, ενώ από τους υπόλοιπους τρεις που βρίσκονται στο δυτικό ο ένας κατέρρευσε στις 14 Οκτωβρίου1852.
Περιμετρικά του χώρου και κυρίως στη Ν και Α πλευρά του έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαία ιερά, μνημεία και δημόσια κτίρια, άγνωστα στο ευρύ κοινό, καθώς η πρόσβαση σε αυτά είτε δεν επιτρέπεται, είτε δεν είναι εφικτή λόγω της κατάχωσης τους. Αναφερόμαστε φυσικά στα περίφημα παριλίσσια ιερά.
Ονομάζονται έτσι γιατί θεμελιώθηκαν στις όχθες του Ιλισσού ποταμού, στην ευρύτερη περιοχή της πηγής Καλλιρρόης που πήγαζε εκεί ακριβώς. Ήδη από την αρχαιότητα λοιπόν ο χώρος απέκτησε ιερότητα και συνδέθηκε με μύθους που ξεκινούν από τον Δευκαλίωνα και φτάνουν μέχρι τον Κόδρο. Όλα αυτά γύρω από την Καλλιρρόη και γύρω από τον Ιλισσό.
Ο Ιλισσός ήταν, είναι και θα είναι το ιερό ποτάμι των Αθηνών. Συνδεδεμένο από παλιά με χώρους αναψυχής, λατρείας και μυστηρίων είναι ένα ποτάμι φορτωμένο ιστορίες και κυρίως μύθους. Είναι ίσως το μοναδικό ποτάμι παγκοσμίως που έχει γραφτεί με όλους τους δυνατούς γλωσσικούς τρόπους και δεν μπορούμε να πούμε για κανέναν από αυτούς ότι είναι λάθος.
Στις πηγές και στις αρχαίες επιγραφές το συναντάμε με τις εξής παραλλαγές: Ιλισό, Ιλισσό, Ειλισσό, Ηιλισό. Είναι ένας από τους τρεις ποταμούς των Αθηνών, Κηφισός και Ηριδανός οι άλλοι δύο. Δυστυχώς και οι τρεις είχαν την ίδια τύχη. Να καταλήξουν να γίνουν αγωγοί ομβρίων σε μια γκρίζα Αθήνα και σε ένα λεκανοπέδιο με ελάχιστες εναπομείνασες φυσικές εκτάσεις. Η άλλοτε ιερή περιοχή σήμερα έχει ένα εξαφανισμένο ποτάμι και έναν αρχαιολογικό χώρο μη επισκέψιμο.
Ας αναφέρουμε όμως ενδεικτικά τις αρχαιότητες της περιοχής. Εντός του περίκλειστου αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνος του 500 π.Χ., που ήταν περίπτερος δωρικός, το επί Δελφινίω Δικαστήριο επίσης του 500 π.Χ. που διέθετε ευρύχωρη αυλή και δωμάτια στη βόρεια πλευρά, οι πύλες του Θεμιστόκλειου τείχους (479/478π.Χ), το Ιερό του Πανελληνίου Διός και της Ήρας (131-132μΧ.) και ο ναός του Κρόνου και της Ρέας του 150 π.Χ. που ήταν μικρός και δίπτερος. Ένα χάσμα στην γη, όπου λέγεται ότι από εκεί έφυγαν τα νερά του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα, ήταν το περίφημο ιερό της Γης Ολυμπίας.
Στην ευρύτερη περιοχή αλλά πάντα περιμετρικά του Ιλισσού βρέθηκαν ακόμα το Διονύσιον εν λίμναις, η Αφροδίτη εν κήποις, το ιερό του Κόδρου, Νηλέως και Βασίλης, η παλαίστρα του Ταυρέα, ο Βωμός του Βορέα, το Μητρώο το εν Άγραις, ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος, ο Ναός του Ποσειδώνα Ελικώνιου, το ιερό του Αχελώου, του Πανός και των Νυμφών, το Πύθιον και η πλέον πρόσφατη ανακάλυψη στο οικόπεδο της Αγροτέρας Αρτέμιδος, ο Ναός του Μειλιχίου Διός. Η παρέλαση των ναών ολοκληρώνεται με το γυμνάσιο του Κυνοσάργους στον Νότο και το ιερό του Ηρακλεόυς και το γυμνάσιο του Λυκείου και το ιερό του Παγκράτη στο Βορρά.
Αν μη τι άλλο η ανάδειξη της περιοχής, πάντα με άξονα τον Ιλισσό θεωρούμε επιβάλλεται για την εν λόγω περιοχή, που μας αρέσει να την καλούμε, η Αθηναϊκή “Κοιλάδα των Ναών”.
