Η ζωή δεν είναι –ευτυχώς– άθροισμα ευκολιών. Υπάρχει ένας δρόμος που ενώνει τις κοινωνίες που πορεύονται με βάση τον «δυτικό» τρόπο.

Ένας μονόδρομος, που όποιος σκεφτεί να τον αμφισβητήσει, θεωρείται οπισθοδρομικός, φοβικός και «εραστής» των σπηλαίων. Αυτός ο μονόδρομος κηρύττει τον πόλεμο στον μόχθο, στον κάματο, στην πίεση, στην κούραση. Ανάπαυσε το σώμα, το μυαλό και την ψυχή σου. Μην χάνεις χρόνο, μην σπαταλάς φαιά ουσία, απεμπόλησε δεξιότητες και ικανότητες.

Από το παρκάρισμα με αισθητήρες και το κούνημα ενός μωρού με αυτόματο ρηλάξ, μέχρι τις τηλεοπτικές πλατφόρμες με σειρές και την τηλεκπαίδευση. Είναι δύσκολο για τον γονιό με την ψυχή στο στόμα να αφήνει το πιτσιρίκι στο σχολείο και να τρέχει στην δουλειά. Οπότε τι; Τηλεκπαίδευση;

Η κατανάλωση ευκολίας κάνει τον άνθρωπο λιγότερο έξυπνο, ικανό, δραστήριο, συναισθηματικά ευφυή. Καταργεί την κοινωνικότητα, τους χώρους, τον ίδιο τον πολιτισμό.

Όλα αυτά, στην πραγματικότητα, δομούν μία πλήρως ελεγχόμενη και κατακερματισμένη κοινωνία, με άτομα που καταναλώνουν, αναπαράγονται και υπακούν. Η πιο εύκολη ζωή είναι ο θάνατος. Ο smart θάνατος, που δεν πονάς κιόλας.

Homo Digitus

Όλο και πιο συχνά διαβάζω τελευταία πως ζούμε στην εποχή του Homo Digitus και πως μεταμορφωνόμαστε σταδιακά αλλά ταχέως σε ψηφιακά όντα, των οποίων η ζωή αλλά και η ταυτότητα συνολικά είναι στενά συνδεδεμένη με ψηφιακές συσκευές: τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική, ή κατ’ άλλους βαθιά μάθηση, και behavioral analytics δεν είναι πια απλά λόγια. Είναι μέρος της νέας μας πραγματικότητας.

Όπως και άλλες φορές στο ιστορικό παρελθόν, η πρόοδος της τεχνολογίας είναι διαθέσιμη και εναπόκειται σε εμάς να αποφασίσουμε για το πώς θα την χρησιμοποιήσουμε. Δεν έχω σκοπό ούτε τις γνώσεις να μιλήσω περισσότερο γι’ αυτό το νέο είδος ανθρώπου και θα περιοριστώ απλά σε μία μόνο από αυτές τις ψηφιακές συσκευές, που για κάποιους τείνουν να γίνουν, αν δεν έχουν γίνει ήδη, δηλαδή, μέρος του εαυτού μας.

Είναι φυσικά τo smartphone, που μέσω των τόσων πολλών ενσωματωμένων δυνατοτήτων και εφαρμογών γίνεται πλέον όλο και πιο απαραίτητο στην καθημερινότητά μας. Ταυτόχρονα, όμως, ακριβώς γιατί έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, συγκεντρώνει με πολύ μεγάλη ευκολία τεράστιο όγκο πληροφοριών που μας αφορούν, μας περιγράφουν αλλά και μας ορίζουν.

Σε μια στατιστική του 2015 –εποχή που μοιάζει ήδη τόσο παλιά– αναφερόταν ότι εκείνη τη χρονιά περισσότεροι άνθρωποι είχαν σκοτωθεί στην προσπάθειά τους να τραβήξουν μια selfie παρά από επίθεση καρχαρία. Σίγουρα, αυτή η σύγκριση δεν λέει απαραίτητα πολλά από μόνη της, αν δεν έχουμε και πολλά άλλα στοιχεία στη διάθεσή μας για να καταλάβουμε, αν όντως σκοτώθηκαν πολλοί, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι η τάση ή –αν θέλετε– το γεγονός ότι όντως σκοτώθηκαν άνθρωποι προσπαθώντας να βγάλουν μια καλή, εντυπωσιακή selfie!

Δεν θα σταθώ στο ριψοκίνδυνο της απόπειρας. Ούτε απορρίπτω αφοριστικά και καθολικά την επιθυμία κάποιων να απαθανατίσουν τον εαυτό τους, μόνοι τους, με ή χωρίς τη χρήση ειδικών εξαρτημάτων, σε εντυπωσιακές φωτογραφίες με απίθανα φόντα. Ούτε καν την πρόθεσή τους να τις μοιραστούν με φίλους/ες και θαυμαστές/ριες στο facebook ή/και το instagram.

Υπάρχει, παρ’ όλα αυτά, κάτι που με προβληματίζει και έχει να κάνει με την αντίληψη του εαυτού μας και πώς αυτή συγκροτείται μέσω των φωτογραφιών μας, όπως εμείς τις έχουμε τραβήξει, επεξεργαστεί με ειδικά φίλτρα και αποθηκεύσει στο κινητό μας. Και, στη συνέχεια, πώς αυτή η αίσθηση του εαυτού μέσω των σχολίων και των like επηρεάζει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή μας. Εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα.

Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετίζεται με αρνητικά αποτελέσματα και έχει συνδεθεί με την κατάθλιψη, το άγχος, τη δυσαρέσκεια για την εικόνα του σώματος και την αυξημένη εστίαση στην εμφάνιση, αν και δεν σημαίνει απαραίτητα ότι προκαλεί αυτά τα αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, η συσχέτιση δεν ισούται με την αιτιότητα.

Είναι επίσης πιθανό η κατάθλιψη και το άγχος να οδηγούν σε μεγαλύτερη χρήση των κοινωνικών μέσων, αν όχι το αντίστροφο. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος που αισθάνεται άσχημα με την εικόνα του να προσπαθήσει να συνδεθεί με άτομα στο διαδίκτυο για να ανακουφίσει τα συναισθήματα της θλίψης, προσπαθώντας να δημοσιεύσει ελκυστικές φωτογραφίες του εαυτού του, με στόχο να λάβει θετικά σχόλια από άλλους σχετικά με την εμφάνισή του. Και πράγματι, ανάλογα φυσικά και με τη δημοφιλία του, να λάβει αρκετά που θα τον κάνουν να νιώσει κάπως καλύτερα.

Τελικά, όμως, αυτό που συμβαίνει είναι ότι αναπτύσσεται σταδιακά ένας μηχανισμός ασυνείδητος και αυτόματος που έχει σαν αποτέλεσμα τον καθορισμό της εικόνας του μέσω των αντιδράσεων σε στιγμιότυπα που συχνά, σε μεγάλο βαθμό, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ή τουλάχιστον ανταποκρίνονται μόνο εν μέρει.

Είμαστε, όλοι μας, πολλά περισσότερα από στιγμιότυπα στα κοινωνικά δίκτυα, θετικά και αρνητικά. Μπορεί η δύναμη της εικόνας να είναι ολοένα και μεγαλύτερη, όμως όλοι μας γνωρίζουμε ότι πολλές φορές μπορεί να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα όπως ένας παραμορφωτικός καθρέπτης ή/και ακόμα περισσότερο.

Σκεφτείτε τις φωτογραφίες μας στα κοινωνικά δίκτυα σαν τα φύλλα μια αγκινάρας. Για να βρούμε τη νόστιμη καρδιά της, για να φτάσουμε στην καρδιά του καθενός μας δηλαδή, πρέπει να τα αφαιρέσουμε, ένα-ένα, όλα. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Ή μήπως να πούμε ότι, μέχρι σήμερα, αυτή ήταν η πραγματικότητα και –επιστρέφοντας σε ό,τι λέγαμε στην αρχή του κειμένου– αυτό που σιγά-σιγά συμβαίνει είναι ότι μαθαίνουμε πλέον σε μια νέα πραγματικότητα που επιτάσσει να μάθουμε να τρώμε τις αγκινάρες με τα φύλλα;