Γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς, Συντονιστής geoeurope.org

Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες χώρες ανταποκρίθηκαν στην κρίση του κορωνοϊού δίνοντας έμφαση στην εξομάλυνση της επιδημικής καμπύλης και διοχετεύοντας σημαντικούς χρηματικούς πόρους στην οικονομία. Κάποιες κυβερνήσεις κινήθηκαν πιο διστακτικά και αργοπόρησαν στην εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων, με αποτέλεσμα οι χώρες να πληρώνουν υψηλότερο τίμημα σε ανθρώπινες ζωές.

Παρά το ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κυβερνήσεων εφάρμοσε την στρατηγική της καραντίνας, κατεγράφησαν στάσεις κάποιων κρατών και ομάδων του πληθυσμού που δημιουργούν ανησυχίες σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η χρήση εκτεταμένης βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας για την επιβολή των μέτρων της καραντίνας και της κοινωνικής αποστασιοποίησης, όπως στην περίπτωση της Κένυας, οι ξενοφοβικές επιθέσεις ενάντια στις κοινότητες Ασιατών λόγω του ότι ο ιός προήλθε από την Κίνα, η επιβολή λογοκρισίας για την καταπολέμηση των fake news, ή για την διάδοση απόψεων που τρομοκρατούν τους πολίτες, περιγράφουν κάποιους από τους άμεσους κινδύνους που δημιουργεί η πανδημία στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πολλά κράτη απέτυχαν να εντάξουν στον σχεδιασμό τους για την αντιμετώπιση του ιού, τις ιδιάζουσες συνθήκες που αφορούν τους ξένους εργάτες, με κυριότερο παράδειγμα την Σαουδική Αραβία και τις άλλες χώρες του Κόλπου, τους πρόσφυγες, όπως δείχνουν τα στρατόπεδα της Ιντλίμπ, ενώ κάποιες χώρες όπως η Τουρκία απελευθέρωσαν προσωρινά κρατούμενους από τις φυλακές, αλλά όχι τους πολιτικούς κρατουμένους και τους δημοσιογράφους που αντιτίθενται στο καθεστώς της Άγκυρας.

Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τους νόμους των εθνικών κρατών, η εμφάνιση έκτακτων αναγκών στην δημόσια υγεία, δεν απαλλάσσει τις κυβερνήσεις από την υποχρέωση να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα μέτρα που χρειάζονται για να ανταποκριθούν στην υγειονομική κρίση, δεν πρέπει να δημιουργούν διακρίσεις.

ΟΙ ΠΑΡΑΚΑΜΨΕΙΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι κίνδυνοι για τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορεί να συνεχιστούν ακόμα και μετά την λήξη της έκτακτης κατάστασης που δημιουργεί η πανδημία. Οι κίνδυνοι αυτοί, σε μεγάλο μέρος τους είναι πολιτικοί, στο βαθμό που η πανδημία διαμορφώνει κίνητρα και ευκαιρίες για την οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας.

Όπως πολλοί παρατηρητές έχουν διαπιστώσει, η πανδημία οδηγεί σε γρήγορη επέκταση της πολιτικής εξουσίας σε ολόκληρο τον κόσμο, με δυνητικά δραματικές επιπτώσεις σε όλο το δημοκρατικό πεδίο. Με πρόσχημα την προστασία της δημόσιας υγείας, μία σειρά κυβερνήσεων επέβαλλαν νέους περιορισμούς που είναι σχεδιασμένοι να περιορίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, να καταπιέσουν τις διαφωνίες και να ενισχύσουν την αυταρχική εξουσία.

Στην Ουγγαρία, ο Βίκτωρ Όρμπαν κατάφερε με την αριθμητική πλειοψηφία που διαθέτει στο κοινοβούλιο να πάρει απόφαση που του επιτρέπει να κυβερνά μόνο με διατάγματα, προσπερνώντας τον έλεγχο της αντιπολίτευσης. Το ίδιο συνέβη στις Φιλιππίνες και στην Καμπότζη.

Στις ΗΠΑ και ενώ το Σύνταγμα δεν αναφέρει τίποτα για έκτακτες εξουσίες, ιστορικά το Κογκρέσο έχει εγκρίνει τέτοιες εξουσίες για κρίσεις στην οικονομία, στην εθνική ασφάλεια και στην υγεία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο Ντόναλντ Τραμπ να μπορεί να χρησιμοποιήσει 136 πρόσθετες εξουσίες για να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό. Ο φόβος των περισσότερων επικριτών του Τραμπ δεν αφορά την κατάλυση της δημοκρατίας, αλλά την χρησιμοποίηση αυτών των εξουσιών για την προώθηση από την πλευρά του Λευκού Οίκου, της ξενοφοβίας, της εχθρότητας απέναντι στους μετανάστες και απέναντι στην Κίνα, με την υιοθέτηση της θεωρίας περί «κινέζικου ιού».

Στην Ινδία, η κυβέρνηση, με πρόσχημα την πανδημία έχει καταφέρει να σταματήσει τις διαδηλώσεις που πραγματοποιούνταν επί μήνες ενάντια στις πολιτικές του Ινδουιστικού εθνικιστικού κόμματος που κυβερνάει την χώρα, για να περιθωριοποιήσει τις θρησκευτικές μειονότητες.

Το ίδιο συνέβη και στην Αλγερία, στην οποία υπήρχαν συνεχείς διαδηλώσεις για πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Στην Χιλή, οι αρχές κήρυξαν την χώρα σε κατάσταση καταστροφής, δίνοντας στον πρόεδρο τον έλεγχο για τις κινήσεις των πολιτών, αλλά οι διαδηλωτές που ήταν κινητοποιημένοι τους προηγούμενους μήνες, έχουν καταφύγει στις διαδηλώσεις θορύβου από τα μπαλκόνια των σπιτιών τους.

Στην Ζιμπάμπουε και χωρίς να είναι μεγάλη η διάδοση του ιού, η κυβέρνηση επέβαλλε εκτεταμένο lockdown με χρήση των δυνάμεων ασφαλείας, χωρίς οικονομικά μέτρα στήριξης του πληθυσμού, για να τερματίσει τις διαδηλώσεις.

Στο Ισραήλ, ο Μπένζαμιν Νετανιάχου κατάφερε ενώ είχε χάσει τις εκλογές, να κλείσει τα δικαστήρια, να αναβάλλει την εκκρεμούσα δίκη του και να σπρώξει τον αντίπαλο του Μπένι Γκαντζ να συμμετάσχει σε μία κυβέρνηση εθνικής ενότητας για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Στην Μαλαισία, η κυβέρνηση του Umno μη διαθέτοντας πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, αναβάλλει συνεχώς τις σχετικές ψηφοφορίες επεκτείνοντας την καραντίνα. Αντίθετα, στο Κοσσυφοπέδιο και με δεδομένη την πίεση της Ουάσιγκτον, ανατράπηκε η κυβέρνηση Κούρτι μετά από πολιτικές διαφωνίες, που ένα μέρος τους αφορούσε την διαχείριση της πανδημίας.

Σε μία σειρά χωρών, τα έκτακτα μέτρα οδήγησαν σε λογοκρισία ή σε έλεγχο της ελεύθερης έκφρασης στα μίντια, με το πρόσχημα της αποφυγής της παραπληροφόρησης για τον κορωνοϊό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Κίνας με την λογοκρισία των πληροφοριών που αφορούσαν τον τρόπο διαχείρισης της πανδημίας από το Πεκίνο.

Στην Ταϊλάνδη, πολίτες και δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν διώξεις για τον ίδιο λόγο. Διώξεις δημοσιογράφων έγιναν στην Αίγυπτο για τον τρόπο καταμέτρησης των κρουσμάτων, ενώ στην Ιορδανία με έκτακτη νομοθεσία, έχει την δυνατότητα να αναιρέσει την ελευθερία του Τύπου. Η Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων εκφράζει ανησυχίες για την ελευθερία του Τύπου σε δημοκρατίες όπως οι ΗΠΑ, Η Νότιος Αφρική και η Ονδούρα.

Για χώρες όπως η Κίνα, ή η Τουρκία υπάρχουν αμφιβολίες για την αλήθεια των στοιχείων που δημοσιοποιούν για την πανδημία, ενώ τις ακολουθούν η Λευκορωσία, το Τουρκμενιστάν και το Τατζικιστάν. Η πανδημία επιτάχυνε την χρήση νέων τεχνολογιών εκτεταμένης επιτήρησης από τις κυβερνήσεις. Στο Ισραήλ, στη Σλοβακία και στη Νότιο Κορέα, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν στοιχεία από τα smartphones για να εντοπίσουν πιθανούς φορείς του ιού.

Όσοι εισέρχονται στο Χονγκ Κονγκ πρέπει να φορούν βραχιολάκια εντοπισμού, ενώ η Σιγκαπούρη πραγματοποιεί συστηματικό έλεγχο επαφών των ατόμων για να εντοπίσει πιθανά κρούσματα. Αν και η εκτεταμένη επιτήρηση δεν είναι από μόνη της αντιδημοκρατική, οι κίνδυνοι για πολιτική κατάχρηση των νέων μέτρων είναι σημαντικοί, ιδιαίτερα αν η εφαρμογή τους γίνεται χωρίς έλεγχο και διαφάνεια.

Στα μέτρα καραντίνας της κυβέρνησης της Ινδίας, επιβάλλεται η περιοδική ανάρτηση selfies φωτογραφιών και μετά, χρησιμοποιούνται συστήματα εντοπισμού για να διαπιστωθεί ότι τραβήχτηκαν μέσα στα σπίτια των ελεγχόμενων, ενώ η διάδοση των τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπων στην Κίνα και στην Ρωσία, έχει διευρυνθεί με αφορμή την πανδημία.

Σε μία σειρά χωρών αναζωπυρώνεται η αντιπαράθεση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών, με αφορμή τη διαχείριση της κρίσης. Στο Πακιστάν, οι στρατιωτικοί έχουν παραγκωνίσει την κεντρική εξουσία και συνεργάζονται απευθείας με τις τοπικές αρχές για την αντιμετώπιση του ιού.

Στο Ιράν, οι στρατιωτικοί ηγέτες εμφανίζονται να έχουν αποκτήσει σημαντικές εξουσίες στην διαχείριση της κρίσης, ενώ ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής απηύθυνε διάγγελμα φορώντας στρατιωτική στολή, σε μία χώρα που έχει νωπές μνήμες από το στρατιωτικά επιβαλλόμενο απαρτχάιντ. Στο Περού, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που απαλλάσσει τους ένστολους από οποιαδήποτε υπευθυνότητα για εγκληματικές πράξεις κατά την διάρκεια της περιόδου έκτακτης ανάγκης.

Η πανδημία φαίνεται ότι μετασχηματίζει και τις δυναμικές μεταξύ των κεντρικών κυβερνήσεων και των τοπικών αρχών. Αυτό είναι εμφανές στο Αφγανιστάν, όπου τοπικοί κυβερνήτες παρακάμπτουν την κεντρική εξουσία στην λήψη μέτρων. Δεν είναι επίσης τυχαίο, ότι οι Ταλιμπάν δείχνουν προθυμία να συνεργαστούν με τον ΠΟΥ για την αντιμετώπιση της κρίσης σε τοπικό επίπεδο. Στην Τουρκία, η πανδημία ενίσχυσε τις τριβές μεταξύ του Ταγίπ Ερντογάν και του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, όταν ο τελευταίος εναντιώθηκε στην χλιαρή αντιμετώπιση της κρίσης από την Άγκυρα και θέλησε να προωθήσει μία τοπική καραντίνα και μία διενέργεια εράνου.

ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΕΚΛΟΓΕΣ;

Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία, η εικόνα για την διεξαγωγή εκλογών είναι μικτή.
Οι χώρες που αποφάσισαν να αναβάλλουν την διεξαγωγή εθνικών, ή περιφερειακών, ή τοπικών εκλογών, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, είναι οι εξής: Νότια Αφρική, Τυνησία, Ζιμπάμπουε, Νιγηρία, Γκάμπια, Αιθιοπία, Κένυα, Γκάνα, Ουγκάντα, ΗΠΑ(σε 15 πολιτείες), Νησιά Φώκλαντ, Κολομβία, Περού, Αργεντινή, Καναδάς, Βραζιλία, Χιλή, Βολιβία, Ουρουγουάη, Παραγουάη, Μεξικό

Δομινικανή Δημοκρατία, Ινδία, Πακιστάν, Μαλδίβες, Κιργιζία, Συρία, Ιράν, Σρι Λάνκα, Ινδονησία, Αυστρία, Γιβραλτάρ, Γαλλία, Τσεχία, Γερμανία, Αρμενία, Ισπανία, Βόρεια Μακεδονία, Ρωσία, Νήσος του Μαν, Λετονία, Σερβία, κατεχόμενα Κύπρος, Ηνωμένο Βασίλειο (σε Αγγλία, Ουαλία και Σκωτία), Ελβετία, Ρουμανία, Ιταλία, Αυστραλία, Νήσοι Σολομώντα, Παπούα Νέα Γουινέα.
Αντίθετα, έχουν γίνει εκλογές εν μέσω πανδημίας στις ακόλουθες χώρες.

Ισραήλ, Γουιάνα, Ταιβάν, Γαλλία, Γερμανία, Μολδαβία, Δομινικανή Δημοκρατία, ΗΠΑ(προκριματικές για τις προεδρικές), Βανουάτου, Πολωνία, Γουινέα, Καμερούν, Μάλι, Αυστραλία, Ελβετία, Ελβετία, Ιρλανδία, Κιριμπάτι, Νότια Κορέα.

Επίσης, σε μία σειρά χωρών όπως, Πολωνία, Αυστραλία, Ισλανδία, Μογγολία, Νέα Ζηλανδία, Λιθουανία και ΗΠΑ, έχουν προγραμματιστεί εκλογές τον Μάϊο και τον Ιούνιο, δηλαδή την περίοδο που θα γίνεται η άρση των μέτρων της καραντίνας και θα έχει ενδιαφέρον να παρατηρηθούν οι αντιδράσεις. Από εκεί και πέρα υπάρχουν προγραμματισμένες εκλογές μέχρι το τέλος του 2020, με εμφατικότερες τις προεδρικές των ΗΠΑ, τον Νοέμβριο.

Από την εμπειρία των εκλογών που διεξήχθησαν, υπάρχουν δύο παράγοντες που πρέπει να επισημανθούν.
Ο πρώτος αφορά τις χώρες που έκαναν εκλογές και η εμπειρία τους δείχνει ότι είναι δυνατή η πραγματοποίηση τους εν μέσω πανδημίας. Ωστόσο, για αρκετές χώρες η τεχνική υποστήριξη της διεξαγωγής των εκλογών, μπορεί να μην είναι τόσο εύκολη. Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και απαγόρευσης των συναθροίσεων θα κάνουν δύσκολη κάθε προεκλογική καμπάνια.

Ο δεύτερος αφορά το ποιοι θα ψηφίσουν στις εκλογές, με την πανδημία να δημιουργεί προβλήματα συμμετοχής στις ευπαθείς ομάδες, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο δυνητικής διαστρέβλωσης της πραγματικής βούλησης του εκλογικού σώματος.

Σε κάθε περίπτωση, στο προσκήνιο έχει επανέλθει το ζήτημα της ηλεκτρονικής ψήφου, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν τεχνικά προβλήματα για την υιοθέτηση τέτοιων καινοτομιών.

ΟΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

Εκτός από τον πολιτικό παράγοντα, η μεγαλύτερη πρόκληση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, προέρχεται από την επίδραση της πανδημίας στις οικονομικοκοινωνικές ανισότητες. Οι οικονομικά ασθενέστερες ομάδες, αναμένεται να φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της οικονομικής ύφεσης που προκαλεί η πανδημία.

Εκτός από τους εργαζόμενους στον τομέα, υπάρχουν και άλλες κατηγορίες εργαζομένων στην πρώτη γραμμή της κρίσης, οι περισσότεροι των οποίων είναι χαμηλά αμειβόμενοι και εκτεθειμένοι στον κίνδυνο μόλυνσης. Με βάση τις δικές τους προσπάθειες, τα πιο εύπορα στρώματα της κοινωνίας μπορεί να μένουν με ασφάλεια στα σπίτια τους.

Εκτός από τα μέτρα προστασίας αυτών των εργαζόμενων που αποτελούν βασική προτεραιότητα, μία δίκαιη αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ τους, θα πρέπει να αποτελεί τον στόχο των δημοκρατικών κοινωνιών.

Οι περισσότερες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν επεκτατικά οικονομικοκοινωνικά μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κρίσεις. Τα τελευταία δεν πρέπει να εντοπίζονται μόνο στην ενίσχυση των επιχειρήσεων, αλλά να περιλαμβάνουν οικονομικές πολιτικές που είναι στοχευμένες σε διάφορες κατηγορίες εργαζομένων και στη συνέχεια, να διασφαλίζουν ότι οι κοινωνικές πολιτικές που υιοθετούνται, δεν πρόκειται να περικοπούν μόλις περάσει η φάση όξυνσης της κρίσης.

Ενώ η πανδημία θεωρείται ότι αποτελεί μία παγκόσμια κρίση υγείας και μία οικονομική κρίση, δεν αποκλείεται να εξελιχθεί σε κοινωνική και πολιτική κρίση, σε διάφορες χώρες του κόσμου. Εξάλλου, οι αναμενόμενες παγκόσμιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, δημιουργούν το περιθώριο για πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.