Αποφασίσαμε να κάνουμε ένα αφιέρωμα στις συνεργατικές επιχειρήσεις, που εδώ και χρόνια έχουν μπει στη ζωή μας –είτε γνωρίζουμε ότι λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο είτε όχι¬– για να δώσουμε το λόγο στους ανθρώπους που τις απαρτίζουν.
Το ωραίο είναι ότι τελικά προκύψανε τρία εγχειρήματα με διαφορετικό αντικείμενο το καθένα κι έτσι από τη μία φαίνεται σε πόσους διαφορετικούς κλάδους έχει μπει πλέον το «μικρόβιο» του συνεργατισμού, αλλά και πώς το καθένα διαχειρίζεται το θέμα «συνεργατικό» και σε σχέση με το αντικείμενό του.
Από την πλευράς μας γοητευόμαστε από το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι αποφασίζουν να κινηθούν συλλογικά στα θέματα της εργασίας, να αμφισβητήσουν το παραδοσιακό μοντέλο αφεντικό-εργαζόμενος και να στήσουν από το μηδέν τους τρόπους και τους όρους της δουλειάς τους. Φυσικά, και χωρίς καμία διάθεση εξιδανίκευσής, γνωρίζουμε ότι και σε αυτά τα μοντέλα υπάρχουν δυσκολίες, προστριβές, αλλά ο τρόπος διαχείρισης αυτών είναι και βασικό συστατικό της ουσίας των συνεργατικών πρωτοβουλιών.
Δε θέλαμε να πούμε εμείς πολλά περισσότερα για το τι εστί συνέργεια – όπως εμείς ονομάσαμε τα εγχειρήματα αυτά στον τίτλο του αφιερώματος. Τους θέσαμε κάποιες ερωτήσεις, κοινές για όλους και όλες, και τους ζητήσαμε να τις απαντήσουν ελεύθερα. Οι απαντήσεις τους ήταν πραγματικά πολύ κατατοπιστικές, ειλικρινείς και ζωντανές. Πολύ ενδιαφέρον έχουν και οι διαφορετικές οπτικές που η κάθε τέτοιου είδους επιχείρηση έχει πάνω στο ίδιο θέμα, παρά το γεγονός ότι όλες είναι συνεργατικές. Δυστυχώς, ο χώρος του αφιερώματος είναι περιορισμένος και δεν μπορέσανε να μπούνε όλες οι ερωτήσεις με τις απαντήσεις τους, αλλά μετά την έκδοση του εντύπου θα αναρτηθούνε ολόκληρες οι συνεντεύξεις στο σάιτ του περιοδικού γιατί πραγματικά αξίζει να διαβαστούν.
Ευχαριστούμε το Contrust Collective, το Ροκάνι και το ΚΥΚΑΩ για την εμπιστοσύνη που μας δείξανε και για την πολύ όμορφη συνεργασία.
• Ποιες/Ποιοι βρίσκονται πίσω από το εγχείρημα; Πόσα άτομα συμμετέχετε; Πώς βρεθήκατε; Ποια η ιστορία σας;
Contrast collective: Είμαστε οι Contrust Collective, δηλαδή οι Δανάη, Δάφνη, Ελίνα και Μυρσίνη, τέσσερις σχεδιάστριες με διαφορετικά backgrounds και ειδίκευση. Το κατάστημά μας βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Σκούφου, όπου διαθέτουμε προς πώληση είδη δώρου δικής μας κυρίως κατασκευής, αλλά και άλλων Ελλήνων σχεδιαστών.
Ροκάνι: Δημήτρης: Τα πρόσωπα πίσω από το Ροκάνι πλέον είναι πολλά και αυτό μας χαροποιεί ιδιαίτερα! Από την αρχή της δημιουργίας μας, το 2015, βασική επιθυμία μας ήταν η δημιουργία μιας ομάδας ανθρώπων με διαφορετικές ικανότητες, νοοτροπίες και ιδέες. Η αρχή έγινε με πέντε μέλη, ενώ πλέον αριθμούμε δώδεκα ενεργά μέλη!
Στράτος: Το εγχείρημα, σε κάποιο βαθμό, προήλθε από την οικονομική κρίση που έπληττε την Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Η επιχειρηματική αυτή ιδέα γεννήθηκε εν μέρει ως ανάγκη στο επαγγελματικό αδιέξοδο της εποχής, αλλά κυρίως ως διέξοδο της δημιουργικής ανάγκης των μελών. Ξεκίνησε στη βάση της εθελοντικής προσφοράς των μελών της ομάδας, έχοντας ως βασικό αντικείμενο την κατασκευή επίπλων από υλικά που προορίζονταν για απόρριψη. Μαζεύαμε πεταμένα έπιπλα και υλικά, που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες, από τους δρόμους της Αθήνας, τα οποία αποθηκεύαμε και σιγά σιγά ξεκινήσαμε τις πρώτες κατασκευές μας.
Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το «Ροκάνι», το οποίο αγκαλιάστηκε γρήγορα από την τοπική αλλά και την ευρύτερη κοινότητα. Από το 2019 βρισκόμαστε στον νέο μας χώρο, στον Βοτανικό, σε ένα σύγχρονο εργαστήριο, πλήρως εξοπλισμένο με μηχανήματα επεξεργασίας ξύλου, μετάλλου και κοπών cnc. Αυτό έχει αυξήσει την παραγωγική μας δυναμική και μας έχει δώσει την ευκαιρία να κατασκευάσουμε ορισμένα πολύ απαιτητικά έργα.
ΚΥΚΑΩ: Είμαστε μια ομάδα έξι ατόμων με αρκετά διαφορετικό υπόβαθρο, όλοι όμως μοιραζόμαστε κάποια κοινά στοιχεία όπως έντονο πάθος για τη ζυθοποίηση και τον πειραματισμό και μια απέχθεια για την εργασιακή πραγματικότητα. Ξεκινήσαμε το homebrewing ως φοιτητές και αναγκαστικά μετατρέψαμε το χόμπι μας τελικά σε επάγγελμα. Αναγκαστικά, γιατί τελειώσαμε τις σπουδές μας γύρω στο 2010 και αποφασίσαμε να μείνουμε στην Ελλάδα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να βιώσουμε αρκετά χρόνια άνεργοι και μετέπειτα μια εργασιακή πραγματικότητα με πολύ έντονα αρνητικά χαρακτηριστικά σε όλους τους τομείς. Αυτός ο συνδυασμός μας ώθησε να ξεκινήσουμε κάτι με διαφορετική βάση, δηλαδή μια συνεργατική επιχείρηση, στο χωριό Πλατάνι – πολύ κοντά στην Πάτρα.
• Πώς προέκυψε το όνομα;
Contrust collective: Το όνομά μας αποτελείται από τα συνθετικά “co-” για τη συνεργασία και “trust” για την εμπιστοσύνη. Ταυτόχρονα, εμπεριέχει και την έννοια της αντίθεσης (contrast), καθώς η ομάδα μας φιλοξενεί πολύ διαφορετικά σε ιδιοσυγκρασία και ταπεραμέντο μέλη.
Ροκάνι: Στράτος: Το Ροκάνι είναι ένα εργαλείο χειρός για τη λείανση ξύλινων επιφανειών. Υιοθετώντας το ως όνομα και logo της εταιρείας επιδιώκουμε να δείξουμε ότι όλα μας τα προϊόντα είναι μοναδικά και χειροποίητα, κατασκευασμένα με τέχνη και αφοσίωση, αλλά και με σεβασμό στα υλικά που χρησιμοποιούμε. Μπορούμε να βρούμε και έναν συμβολισμό μέσα σε αυτό, «ροκανίζοντας» ή λειαίνοντας τα προβλήματα και τις αντιθέσεις της εποχής που ζούμε.
ΚΥΚΑΩ: «Κυκάω» σημαίνει αναμειγνύω, συνδυάζω διαφορετικά συστατικά.
Το αποτέλεσμα της ανάμειξης, ο «κυκεώνας», ήταν ένα ποτό με ψυχοτρόπες ιδιότητες που καταναλωνόταν στην κορύφωση της πιο διάσημης μυστικιστικής τελετής της αρχαίας Ελλάδας, των «Ελευσίνιων Μυστηρίων». Τα συστατικά του παραπέμπουν άμεσα στην μπύρα καθώς έχει κριθάρι, κρασί (αλκοόλ) αλλά και ψυχοτρόπα μανιτάρια που περιέχουν ψιλοκυβίνη. Από τα γραπτά που έχουν σωθεί φαίνεται πως η επίδραση του «Κυκεώνα» ήταν πολύ βαθιά και μεταμόρφωνε τους συμμετέχοντες.
• Μία από τις ομορφότερες στιγμές σας ως ομάδα
Contrust collective: Η οργάνωση της δουλειάς μας γίνεται εκ των ενόντων ή αλλιώς με έναν DIY τρόπο. Το πιο απίθανο πράγμα που έχει προκύψει από αυτή την παραδοχή, είναι οι φωτογραφήσεις που κάνουμε ανά σεζόν για να προωθήσουμε τα καινούρια προϊόντα. Τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής είναι να φορέσουμε βατραχοπέδιλα στο Ζάππειο, στολές καλόγριας στο Λυκαβηττό και στολές ναυαγοσώστη στο Σχoινιά. Θα λέγαμε ότι το διασκεδάζουμε πολύ!
Ροκάνι: Παναγιώτης: Σίγουρα μια από τις ομορφότερες ήταν στο μεγαλύτερο σε κλίμακα έργο που έχουμε αναλάβει ως τώρα, που είναι ένα διώροφο δεντρόσπιτο. Απαιτούσε τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία πολλών μελών του συνεταιρισμού μας, ατελείωτες ώρες σχεδιασμού και δουλειάς από όλα τα μέλη, αλλά σίγουρα το τελικό αποτέλεσμα ήταν απίστευτα ικανοποιητικό.
ΚΥΚΑΩ: Όσον αφορά τις πιο όμορφες στιγμές επιχειρηματικά, ήταν φανταστικό μόλις ένα και κάτι χρόνο από όταν ξεκινήσαμε να παράγουμε, το ratebeer (το πιο αξιόπιστο Αμερικάνικο site αξιολογήσεων craft μπύρας) μας απένειμε το βραβείο του καλύτερου νέου ζυθοποιείου της Ελλάδας και από τότε είμαστε στις πρώτες 2 θέσεις των καλύτερων ελληνικών μικροζυθοποιείων από το untappd. Αλλά και όταν κάναμε την πρώτη εξαγωγή μας πριν 2 χρόνια και πήραμε εκπληκτικά σχόλια για τις μπύρες μας από πολύ έμπειρους καταναλωτές χωρών με παράδοση στην craft μπύρα ήταν φανταστική εμπειρία.
Γιατί σε αυτή τη γειτονιά ή σε αυτή την πόλη;
Ροκάνι: Δημήτρης: Πρώτον, θέλαμε να γίνουμε μέρος της ζωντανής κοινότητας του Βοτανικού, που είναι μια αθηναϊκή γειτονιά με πλούσια ιστορία και μεγάλη παράδοση στα τεχνικά επαγγέλματα. Είμαστε σε θέση να ερχόμαστε σε επαφή με άλλα άτομα και εργαστήρια με παρόμοιες ιδέες και αντιλήψεις, γεγονός που μας επιτρέπει να συνεργαζόμαστε σε έργα και εκδηλώσεις που ωφελούν την ευρύτερη κοινότητα. Στον Βοτανικό τα τελευταία χρόνια, εμφανίζονται συνεχώς καινούργια, γραφικά μαγαζιά εστίασης σε χώρους που πριν από λίγα χρόνια ήταν αποθήκες, μικρές βιοτεχνίες, μηχανουργία ή εργαστήρια. Αυτή η σύμπραξη του παλιού με το καινούργιο, της διασκέδασης με τους παραδοσιακούς χειροτέχνες, δημιουργεί μια ζωντανή κοινότητα, ένα αστικό τοπίο πολύ διαφορετικό από αυτό που έχουμε συνηθίσει. Και που σίγουρα ταιριάζει πολύ στη φιλοσοφία μας.
ΚΥΚΑΩ: Πρακτικά γιατί στο χωριουδάκι Πλατάνι βρήκαμε έναν πολύ οικονομικό χώρο και έναν πολύ καλοπροαίρετο ιδιοκτήτη που μας βοήθησε πολύ στο ξεκίνημα. Το μέρος αυτό ήταν κλωστοϋφαντουργία που έκλεισε τη δεκαετία του ’90 και είχε αρκετά καλές υποδομές, αν και εμείς απλά νοικιάσαμε τις μικρές αποθήκες του εργοστασίου. Δεν υπάρχουν κοντά κατοικίες, οπότε μπορούμε καθώς παράγουμε μπύρα μπορούμε να έχουμε αρκετά δυνατά μουσική, κάτι που μας βοηθά να κάνουμε πιο εύκολα τη δουλειά μας. Το πανεπιστήμιο όμως βρίσκεται πολύ κοντά, άρα αυτό μας βοηθά να επικοινωνούμε με φοιτητές και καθηγητές, και μας κρατάει ενήμερους σε διάφορα σημαντικά θέματα.
• Είναι ένα συνεργατικό μαγαζί πρόταση για έναν λίγο διαφορετικό κόσμο;
Contrast collective: Η εμπειρία έχει δείξει πως και οι καλύτερες των προθέσεων είναι καταδικασμένες να ναυαγήσουν μέσα σε ένα αφιλόξενο πλαίσιο. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, οι συνεταιρισμοί βρίσκονται σε δυσμένεια, το πλαίσιο λειτουργίας τους είναι ασαφές με αποτέλεσμα να αφήνεται χώρος στην εκάστοτε διοίκηση να μεταφράζει το νόμο όπως η ίδια θέλει.
Ροκάνι: Παναγιώτης: Εξαρτάται τι εννοούμε «διαφορετικό κόσμο». Αν εννοούμε ότι απευθύνεται σε πελάτες, που είτε λόγω ιδεολογίας, είτε λόγω οικονομικής άνεσης, είτε λόγω και των δύο, μπορούν να ζητήσουν μια «εξατομικευμένη» (custom) κατασκευή, τότε, όχι δεν αποτελεί πρόταση. Αν με το «διαφορετικό κόσμο» εννοούμε ότι προτείνει ένα διαφορετικό τρόπο λειτουργίας, δίνοντας προτεραιότητα στην κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη ως μέρος του επιχειρηματικού τους μοντέλου, τότε σίγουρα ναι. Γενικά, ένα συνεργατικό εργαστήριο συμβάλλει στην ευημερία της κοινότητας προάγοντας την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, ενισχύοντας τη συνεργασία και τη συνεργασία και προωθώντας βιώσιμες πρακτικές. Και αυτό, αναμφισβήτητα, αποτελεί μια πολύ «διαφορετική» πρόταση από το υπάρχον μοντέλο παραγωγής.
ΚΥΚΑΩ: Στα μάτια μας οι συνεργατικές επιχειρήσεις είναι μια πρόταση για έναν κόσμο που εκτιμά τη συνεργασία, τη δημιουργικότητα και τον αμοιβαίο σεβασμό. Το βασικό πρόβλημα που έχουμε βιώσει στην εργασία είναι πως οι εργάτες προσφέρουν την εργασία τους, αλλά ο βασιλιάς-εργοδότης διαλέγει τι θα κάνει το κέρδος, δηλαδή την υπεραξία της δουλειάς των εργατών. Οι εργαζόμενοι δεν παίρνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων και η υπεραξία της δουλειάς τους δεν μοιράζεται σε αυτούς. Εμείς προτείνουμε κάτι άλλο το οποίο συμφωνείται από τις αδιαπραγμάτευτες αρχές που έχουμε θέσει στο καταστατικό της συνεργατικής μας επιχείρησης.
• Ποια είναι τα μίνιμουμ κοινών απόψεων στα οποία συμφωνείτε για να μπορείτε να είστε συνεργάτες/συνεργάτιδες;
Contrast collective: Σε μια μορφή συνεταιρισμού όπως η δικιά μας, που η τριβή είναι καθημερινή και ταυτόχρονα η απεύθυνση προς τα έξω είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας, ως συνεργάτιδες μοιραζόμαστε παραπλήσιες απόψεις σε σχέση με την αισθητική, τον τρόπο επικοινωνίας με το κοινό, τον τρόπο δουλειάς καθώς και ζητήματα γύρω από την πολιτική.
Ροκάνι: Στράτος: Συγκεκριμένα για την ομάδα μας, για να είναι λειτουργική και συνεπής με τις αξίες που έχουμε θέσει, είναι σημαντική η δέσμευση για βιώσιμες και ηθικές πρακτικές, η κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη, αλλά και η δέσμευση για τη συμπερίληψη και τη διαφορετικότητα, δημιουργώντας ένα ασφαλές και φιλόξενο περιβάλλον για άτομα κάθε υποβάθρου και ικανότητας. Τέλος, το κοινό πάθος για τις κατασκευές, σίγουρα βοηθάει.
ΚΥΚΑΩ: Περιληπτικά τα ελάχιστα κοινά σημεία στα οποία συμφωνούμε για να είμαστε συνεργάτες/συνεργάτες είναι το πάθος για ζυθοποιία, η δέσμευση για καινοτομία και πειραματισμό και η διάθεση να επικοινωνούμε ανοιχτά και με σεβασμό. Πιο αναλυτικά πρέπει κάποιος να συμφωνεί με τον στόχο και τις αρχές του εγχειρήματος. Στόχος μας είναι να παράγουμε μπύρα υψηλής ποιότητας και να δημιουργήσουμε ένα υγιές και πραγματικά ισότιμο εργασιακό περιβάλλον.
• Πώς παίρνετε αποφάσεις; Και σχετικά με τι;
Contrast collective: Όλα τα ζητήματα που προκύπτουν σε σχέση με τη λειτουργία του καταστήματος τίθενται σε συνέλευση. Δεν έχουμε κάποιο αυστηρό πλαίσιο, αποφασίζουμε όπως θα αποφάσιζε μία παρέα για το πού θα πάει διακοπές.
Ροκάνι: Παναγιώτης: Σίγουρα υπάρχει μια τυπική διαδικασία λήψης συλλογικών αποφάσεων, αλλά συνήθως η φύση του ζητήματος και τα μέλη που επηρεάζονται από το ζήτημα, υπαγορεύουν τη διαδικασία. Σχετικά με κάποια ζητήματα (διαχειριστικά, συμμετοχής σε συνεργασίες, κλπ) έχουμε ορίσει από τη γενική συνέλευση υπεύθυνους που ως έναν βαθμό εξουσιοδοτούνται να αυτενεργήσουν για λογαριασμό της ομάδας. Σε θέματα που αφορούν την παραγωγή και δεν επηρεάζουν τις υπόλοιπες διαδικασίες (π.χ. χρονοδιαγράμματα, τεχνικά ζητήματα), η απόφαση λαμβάνεται από τα άτομα που συμμετέχουν στην παραγωγή.
ΚΥΚΑΩ: Στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, πιστεύουμε σε μια δημοκρατική και συνεργατική προσέγγιση. Έχουμε τακτικές συναντήσεις όπου συζητάμε οτιδήποτε σχετίζεται με την επιχείρηση, από τις συνταγές της μπύρας μας μέχρι τις στρατηγικές μάρκετινγκ. Εκτιμούμε τη συμβολή και τις ιδέες όλων των συνεργατών μας και προσπαθούμε να λαμβάνουμε αποφάσεις που έχουν κοινή αποδοχή και αντικατοπτρίζουν την ομάδα μας. Αυτή η προσέγγιση μας επέτρεψε να λαμβάνουμε αποφάσεις που δεν είναι μόνο θετικά για την επιχείρηση, αλλά και για καλές για τους μεμονωμένους συνεργάτες μας.
• Έχετε παρατηρήσει μέσα από την εμπειρία σας εάν στηρίζει κόσμος τα συνεργατικά ακριβώς για το λόγο ότι είναι συνεργατικά;
Contrast collective: Στη δική μας περίπτωση νομίζουμε ότι το κοινό στηρίζει το κατάστημά μας περισσότερο γιατί εκτιμά το ότι αγοράζει απευθείας από τη σχεδιάστρια, ότι έρχεται σε επαφή μαζί της, μπορεί να τη γνωρίσει και άρα να ζητήσει κάτι στα δικά του μέτρα, παρά η μορφή λειτουργίας μας ως του συνεταιρισμού καθαυτή.
ΡΟΚΑΝΙ: Στράτος: Είναι κάτι που πραγματικά συμβαίνει και σε μεγάλο βαθμό είναι απόλυτα αιτιολογημένο. Οι συνεταιρισμοί είναι γνωστοί για την παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας που συχνά είναι ανώτερα από αυτά που προσφέρονται από μεμονωμένους παραγωγούς ή εταιρείες. Προσφέρουν δίκαιες τιμές στα μέλη και στους πελάτες τους εξαλείφοντας τους μεσάζοντες και διατηρώντας χαμηλά τα λειτουργικά τους έξοδα, διασφαλίζοντας ότι τα προϊόντα πωλούνται σε λογικές τιμές.
Υπάρχουν επίσης πελάτες που γνωρίζουν ότι αυτά τα προϊόντα παράγονται με γνώμονα το περιβάλλον. Επίσης, εκτιμούν τον δημοκρατικό τρόπο λειτουργίας των συνεταιρισμών. Οι αξίες της συνεργασίας, της κοινής ιδιοκτησίας και λήψης αποφάσεων και η εστίαση στη συλλογικότητα είναι ελκυστικές για πολλά άτομα που αναζητούν εναλλακτικές λύσεις στα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα.
ΚΥΚΑΩ: Σύμφωνα με την εμπειρία μας, οι άνθρωποι στηρίζουν τις συνεργατικές επιχειρήσεις όχι μόνο επειδή είναι συνεργατικές, αλλά επειδή εκτιμούν τα διαφορετικά προϊόντα και τις υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν οι συνεταιρισμοί. Οι άνθρωποι εκτιμούν τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την αίσθηση της κοινότητας. Διαπιστώσαμε δηλαδή ότι πολλοί άνθρωποι έλκονται από τα συνεταιριστικά καταστήματα όχι μόνο λόγω του μοναδικού επιχειρηματικού τους μοντέλου, αλλά και λόγω των ποιοτικά διαφορετικών προϊόντων τους ταυτόχρονα με τις αξίες και τις αρχές τους. Ο συνδυασμός αυτός έχει πολύ μεγάλο συντελεστή βαρύτητας στην στήριξη του κόσμου. Ίσως όμως υπάρχει και κάτι πιο βαθύ σε αυτή την στήριξη, μια ελπίδα πως ο κόσμος δεν γυρίζει γύρω στα χρήματα και το κέρδος με τις έντονα αρνητικές συνέπειες στους ανθρώπους και στο περιβάλλον όπως αναγνωρίζεται έντονα τα τελευταία χρόνια.
