Γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς, Συντονιστής geoeurope.org
Η πανδημία δεν έχει ακόμα τελειώσει, επομένως οι προβλέψεις για τους νικητές και τους χαμένους μπορεί να είναι πρόωρες. Στο βαθμό που δεν είναι προβλέψιμη η συνέχιση της πανδημίας και οι επιδράσεις της στις κοινωνίες, μειώνεται η δυνατότητα διεξαγωγής ασφαλών προβλέψεων, ωστόσο έχουν εμφανιστεί, σε παγκόσμια κλίμακα, συγκεκριμένες τάσεις που δύσκολα θα αλλάξουν. Με τα δεδομένα αυτά μπορούμε να εντοπίσουμε τους νικητές και τους χαμένους της πρώτης φάσης της πανδημίας.
ΟΙ ΧΑΜΕΝΟΙ
Οι ΗΠΑ είναι χαμένη παγκόσμια υπερδύναμη. Σε εποχές πανδημίας έδειξε ότι δεν μπορεί να ηγηθεί αποτελεσματικά στην ομάδα των χωρών που αποτελούν την Δύση, πολύ περισσότερο σε ευρύτερους συνασπισμούς χωρών. Η στρατηγική Τραμπ για μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ στον κόσμο, θα έχει μακροχρόνιες συνέπειες. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην αμερικανική οικονομία είναι, προς το παρόν, άγνωστες αλλά όλοι προσπαθούν να μετρήσουν το πόσο αρνητικές θα είναι.
Η διοίκηση Τραμπ έχει κάνει σχεδόν καταστροφικούς χειρισμούς στη διαχείριση τριών αλληλοδιαπλεκόμενων κρίσεων. Στην διαχείριση της κρίσης της πανδημίας, στην διαχείριση των εξεγέρσεων που ξέσπασαν μετά την δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, καθώς και στη διαχείριση του διχασμού της αμερικανικής κοινωνίας που έχει επιφέρει η αναμενόμενη άρση της καραντίνας. ,Όποιο και να είναι το αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου, οι εσωτερικές κρίσεις ήρθαν για να παραμείνουν και αυτό θα έχει επιπτώσεις και στους διεθνείς συσχετισμούς.
Το ΝΑΤΟ είχε προβλήματα ακόμα και πριν την πανδημία, ενώ ο Εμανουέλ Μακρόν το είχε ανακηρύξει «εγκεφαλικά νεκρό». Παρά τις επιτροπές σοφών που έχουν συσταθεί για την αναζωογόνηση του, οι προοπτικές δεν φαίνονται ευοίωνες, ιδίως αν ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει τις επόμενες εκλογές.
Οι διεθνείς οργανισμοί δεν διανύουν και τις καλύτερες ημέρες τους, και λόγω της στρατηγικής που ακολουθεί η Ουάσιγκτον, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνονται.
Οι G-7 βαδίζουν σε μετασχηματισμό, καθώς οι ΗΠΑ στοχεύουν σε περιορισμό της επιρροής της Κίνας και αναμένεται να μετασχηματιστούν σε G-11, με την πρόσκληση της Ρωσίας, της Ινδίας, της Αυστραλίας και της Νότιας Κορέας.
Ο ΠΟΥ ο οποίος διαχειρίστηκε λανθασμένα την πανδημία στην αρχική της φάση, επηρεαζόμενος από την διαχείριση της Κίνας, έχει δεχτεί εν μέρει δικαιολογημένες κριτικές από χώρες της ΕΕ, της Αφρικής, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Ινδία κλπ. Αν δεν μετασχηματιστεί άμεσα, κινδυνεύει με κατάρρευση.
Τα επιδημιολογικά μοντέλα του Imperial College και του Institute for health Metrics and Evaluations (IHME), απέτυχαν στις προβλέψεις τους.
Επηρέασαν κυβερνήσεις και τις οδήγησαν στην επιβολή ολοκληρωτικής καραντίνας σε διάφορες χώρες, που ίσως να μην ήταν απαραίτητη, δημιουργώντας σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η αποτυχία πρόβλεψης αυτών των μοντέλων της φονικότητας και της μεταδοτικότητας του ιού, αποτέλεσε σημαντική συνιστώσα στην εμφάνιση θεωριών συνωμοσίας που σαρώνουν την παγκόσμια κοινότητα.
Αναμφισβήτητα χαμένη είναι η παγκοσμιοποίηση και η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς που την υποστηρίζει. Το σπάσιμο των διεθνών αξιακών και εμπορευματικών αλυσίδων και ο περιορισμός των μεταφορών που επέφερε η πανδημία, οδηγεί σε μία στροφή προς την ενίσχυση των εθνικών οικονομιών και της ανθεκτικότητας των κρατών.
Στο επίπεδο της δημοκρατίας, ο προσδιορισμός «φιλελεύθερη» είναι σαφώς ηττημένος. Οι αναγκαιότητες του «κράτους έκτακτης ανάγκης» για την αντιμετώπιση της πανδημίας επικρατούν και υπάρχει και η σχετική κοινωνική υποστήριξη. Η λογική του «κράτους-ρυθμιστή» υποχωρεί και επικρατεί η νέα τάση του «κράτους-επόπτη», μία εκδοχή του panopticon, σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες επιτήρησης που προσφέρουν τα τεχνολογικά μονοπώλια.
Η ελευθερία του λόγου βρίσκεται σε υποχώρηση. Οι μηχανισμοί λογοκρισίας δεν είναι κρατικοί, αφού το έργο αυτό έχει αναλάβει η «τεχνολογοκρισία», δηλαδή η λογοκρισία που ασκούν οι εταιρείες των social media, Google, Facebook, Twitter κλπ με στόχο να παρεμποδίσουν την διασπορά των fake news, όπως οι ίδιες τα οριοθετούν.
Σε άμεση συνάφεια με τα παραπάνω, βρίσκεται και η συνεχιζόμενη πτώση του mainstream Τύπου στην έντυπη και τηλεοπτική εκδοχή του, ο οποίος και στην πανδημία, απέτυχε να δείξει μία αξιόπιστη εικόνα.
Ο κλάδος των ορυκτών καυσίμων βρίσκεται σε πτωτική πορεία και αναμένονται συνεχείς αποεπενδύσεις στο επόμενο διάστημα, ενώ οι πόροι θα κατευθυνθούν στην βιώσιμη ενέργεια.
ΟΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ
Υπάρχουν κάποιοι θεσμοί, κράτη και οργανισμοί που βρίσκονται σε κατάσταση limbo, μεταξύ νίκης και ήττας. Το επόμενο διάστημα και κυρίως, μετά το φθινόπωρο, θα φανεί σε ποιο στρατόπεδο θα καταλήξουν.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και στο παρελθόν χαρακτηρίστηκε από την ατολμία της και την σύγκρουση συμφερόντων στο εσωτερικό της.
Η αποτυχία της ΕΕ στο θέμα της ενιαίας αντιμετώπισης της πανδημίας, είναι αναμφισβήτητη, αφού επικράτησε η λογική «ο καθένας με τις δικές του δυνάμεις». Οι χώρες που επλήγησαν περισσότερο, όπως η Ιταλία και η Ισπανία κατηγόρησαν τις υπόλοιπες για «έλλειψη αλληλεγγύης» και ο διχασμός Βορρά-Νότου, επανήλθε στο προσκήνιο, καθώς οι Βόρειοι αποδείχθηκαν αντίθετοι στην οικονομική στήριξη του Νότου.
Η χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας, οι παρεμβάσεις της ΕΚΤ, η ενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα και η εμφάνιση του οικονομικού πακέτου “Next Generation EU” σε συνδυασμό με άλλα οικονομικά μέτρα, απέτρεψαν την ενδοευρωπαϊκή σύγκρουση. Ωστόσο, οι επονομαζόμενοι «4 ολιγαρκείς», δηλαδή η Αυστρία, η Δανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, αναμένεται να αντισταθούν στις προτάσεις της Κομισιόν, με κίνδυνο να βαθύνουν το χάσμα Βορρά-Νότου στην ΕΕ.
Η Κίνα ήταν σαφώς χαμένη από την συμπεριφορά της στα πρώτα στάδια διαχείρισης της πανδημίας, η οποία της δημιούργησε ένα σημαντικό πρόβλημα αξιοπιστίας. Για ένα κρίσιμο χρονικό διάστημα υπήρξε συγκάλυψη των γεγονότων και συστηματική παραπληροφόρηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης και του ΠΟΥ για τον κορωνοϊό. Αυτό οδήγησε σε μία αλυσίδα συνεπειών, με κυριότερη αυτή της καθυστερημένης ανακήρυξης της πανδημίας από τον ΠΟΥ και της αντίστοιχης κινητοποίησης των κυβερνήσεων στις Δυτικές χώρες. Η «διπλωματία της μάσκας» που άσκησε το Πεκίνο, μπορεί να μετρίασε το αρνητικό κλίμα σε κάποιες χώρες, αλλά δεν ήταν αρκετή για να αλλάξει την συνολική εικόνα.
Ωστόσο, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας στα μετέπειτα στάδια, που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην αυταρχική δομή του κινεζικού καθεστώτος, έδωσε την δυνατότητα στο Πεκίνο να κινηθεί αποτελεσματικότερα στην διεθνή σκηνή. Σε συνδυασμό με την αποτυχημένη αμερικανική διαχείριση της πανδημίας, η Κίνα κινείται στην κατεύθυνση κάλυψης του κενού της παγκόσμιας ηγεσίας που αφήνει η σταδιακή απόσυρση των ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ.
ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ
Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, είτε είναι φιλελεύθερες δημοκρατίες όπως η Ιαπωνία, είτε είναι μη φιλελεύθερες δημοκρατίες όπως η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη, είτε ενδιάμεσες όπως η Ταιβάν, είτε κομμουνιστικές όπως το Βιετνάμ, ανέδειξαν ένα κοινό «μοντέλο ικανότητας», βασισμένο στην αποτελεσματική διακυβέρνηση, στο κοινωνικό κεφάλαιο, στην εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στην κοινωνική συνοχή και στην αξιοποίηση των εμπειριών του παρελθόντος.
Η Ινδία, με την μεγάλη βιομηχανική βάση που διαθέτει στην παραγωγή φαρμάκων, θα ευνοηθεί από το νέο διεθνές περιβάλλον. Το σπάσιμο των εφοδιαστικών αλυσίδων μεταξύ Κίνας και Δύσης σε πολλούς βιομηχανικούς τομείς, θα αναβαθμίσει την Ινδία όχι μόνο οικονομικά, αλλά και στους διεθνείς συσχετισμούς ισχύος, αφού πρώτα το Δελχί προχωρήσει στις απαραίτητες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις που φαίνεται ότι χρειάζονται.
Τα δημόσια συστήματα υγείας είναι ο μεγάλος κερδισμένος της νέας περιόδου. Αναμένεται να ενισχυθούν περισσότερο το επόμενο διάστημα, ενώ έχουν και καθολική υποστήριξη.
Η έννοια της βιωσιμότητας θα δεχθεί νέα ώθηση, αφού και οι πλέον συντηρητικοί κύκλοι αρνητών της κλιματικής αλλαγής, υποχρεώνονται από την πανδημία και την καραντίνα, να κατανοήσουν την εύθραυστη ισορροπία μεταξύ περιβάλλοντος, κοινωνίας και καθημερινής ζωής.
Ο εθνικισμός είναι σαφώς ευνοημένος από το κλείσιμο των συνόρων, τις λογικές της αυτάρκειας που αναπτύσσονται σε πολλές χώρες και τον φόβο αυτών που έρχονται από έξω. Ο δεξιός και ακροδεξιός λαϊκισμός θα βρεθεί σε ανοδική τροχιά, ενώ το ρεύμα του πατριωτισμού θα πρέπει να βρει τρόπους ιδεολογικού και πολιτικού διαχωρισμού από αυτούς.
Η ψηφιοποίηση θα επιταχυνθεί από την πανδημία. Η εργασία από απόσταση, η online εκπαίδευση και το online εμπόριο θα ευνοηθούν, όπως και η επικράτηση του έξυπνου χρήματος.
Η τάση για παρεμβατικές κυβερνήσεις σε αντίθεση με τις ρυθμιστικές κυβερνήσεις, θα επικρατήσει παντού. Ο νεοφιλελευθερισμός ως ιδεολογία και η νεοφιλελεύθερη διαχείριση της αγοράς, χάνουν έδαφος μέσα από την απτή αποτυχία διαχείρισης της πανδημίας. Το αν θα είναι ευνοημένη η σοσιαλδημοκρατία από μία τέτοια εξέλιξη, παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα, αλλά οι πιθανότητες φαίνεται να αυξάνονται.
ΤΑΣΕΙΣ
Όλα τα προηγούμενα αποτελούν τάσεις σε εξέλιξη. Δεν εξαρτώνται αποκλειστικά και μόνο από τους εμπλεκόμενους θεσμούς, φορείς και πρόσωπα, αλλά κυρίως από την εξέλιξη της πανδημίας.
Ποια μορφή θα πάρει η πανδημία από το φθινόπωρο; Θα ακολουθήσει το μοντέλο της ισπανικής γρίπης του 1918; Θα ακολουθήσει το μοντέλο της κυματοειδούς επανάληψης της κρίσης που ήδη βιώσαμε; Θα ακολουθήσει ένα μοντέλο κυματοειδούς εμφάνισης και εξαφάνισης του ιού, αλλά με χαμηλή ένταση; Οι επιδημιολόγοι δεν μπορούν να δώσουν συγκεκριμένη απάντηση.
Υπάρχουν όμως και άλλα ανοικτά θέματα. Τι θα γίνει με τα τεστ αντισωμάτων; Τι θα γίνει με το εμβόλιο; Πότε θα ανακαλυφθεί, θα παραχθεί και θα μπει σε πρόγραμμα γενικευμένου ή όχι, εμβολιασμού; Τι θα γίνει με την θεραπευτική αγωγή, πότε θα οριστικοποιηθεί, θα μπορεί να είναι αποτελεσματική σε όλες τις περιπτώσεις; Οι γιατροί δεν μπορούν ν απαντήσουν.
Σε εποχές παρατεταμένης αβεβαιότητας, όπως αυτή που ζούμε, έχουν ιδιαίτερη σημασία και ο εντοπισμός συγκεκριμένων τάσεων, αλλά και η διατύπωση σεναρίων για την κατανόηση του μέλλοντος.
Πότε θα οριστικοποιηθούν οι νικητές και οι χαμένοι της πανδημίας; Η απάντηση είναι, μόλις οριστικοποιηθούν τα αποτελέσματα του δεύτερου κύματος της επέλασης του ιού.
