Πόσες φορές δεν σου ζητήθηκε αυτό το 1 ευρώ, τα 50 λεπτά για την υποτιθέμενη τυρόπιτα, το νοίκι και το γάλα των 3 παιδιών;
Ακόμα και αν μόλις έκανε χρήση και κοιμάται όρθιος στο βαγόνι. Ακόμα και αν τα πονεμένα χέρια είναι γεμάτα από τα σημάδια της σύριγγας. Ακόμα και αν τον βλέπεις να κατεβαίνει σε μια στάση και να κάνει αλισβερίσι στον από κάτω δρόμο. Κλείνεις τα μάτια. Γυρίζεις αλλού το βλέμμα.
Είναι ένας ανεπιθύμητος, ένας άλλος, ένας ξένος που πήρε το λάθος μονοπάτι.
Ώσπου τον συναντάς ξανά σε κεντρικό δρόμο. Πεσμένο κάτω με τα σύνεργα απλωμένα γύρω. Δυσανασχετείς. Καλείς τον ΕΚΑΒ.
Τώρα είναι ένας άρρωστος πια.
Ξανά μπροστά σου ο φίλος σου, σε λίγους μήνες υπό τη μορφή της παραβιασμένης κλειδαριάς στο αυτοκίνητο και της μπαταρίας που λείπει. Καλείς την αστυνομία. Διαμαρτύρεσαι. Πότε θα σταματήσει επιτέλους;
Ο άρρωστος έγινε εγκληματίας.
Πότε ο “μπαφιάρης” συμμαθητής είναι χρήστης; Η μητέρα που παίρνει αντικαταθλιπτικά; Ο μπάρμπας που “τα τσούζει”; Που είναι τελικά αυτή η διαχωριστική γραμμή; Πότε σταματάμε να είμαστε οι συνάνθρωποι και γινόμαστε οι “ανεπιθύμητοι”;
Γραμμή πρώτη – Η πολιτική
Για την ιστορία, τα οπιοειδή ναρκωτικά (όπως η ενέσιμη ηρωίνη) ήρθαν στην Ελλάδα στα μέσα του ‘70. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλές θεωρίες σχετικά με την αιτία άφιξης (όπως καταστολή των ενεργών πολιτικά στοιχείων) αλλά το μόνο που μπορεί να αποδειχθεί είναι πως εκείνη την εποχή εδραιώθηκαν εν γένει οι ροές ουσιών από την Ασία στην Ευρώπη. Συνεπώς η Ελλάδα, εξαιρετικό σημείο εισόδου, κοντά και στο δρόμο των Βαλκανίων και στην Τουρκία, δεν άργησε να γνωρίσει το φαινόμενο. Βεβαίως στην Ελλάδα η χρήση χασίς ήταν ήδη αρκετά διαδεδομένη. Ωστόσο οι κουτσαβάκηδες και οι μάγκες χασικλίδες θεωρούνται μάλλον εθνικό φολκλόρ πάρα κοινωνικό πρόβλημα. Αυτό άλλαξε ραγδαία, καθώς οι “βαριοί” χρήστες μπήκαν αμέσως στο περιθώριο. Το όριο της χρήσης για το κράτος τέθηκε ξεκάθαρα στο πέρασμα στην παρανομία. Η ατομική χρήση του εξαρτημένου ατόμου δεν ποινικοποιείται. Με άλλα λόγια, το φαινόμενο αφορά τις αρχές μόνο στο βαθμό που δημιουργεί εγκληματικότητα και κοστίζει στον προϋπολογισμό. Ταυτόχρονα, οι υπόνοιες για οργανωμένη μεταφορά πιατσών ούτως ώστε κατευθυνόμενα να υποβαθμίζονται συγκεκριμένες περιοχές είναι πολλές. Δύσκολα εξηγείται σε άλλη περίπτωση η παρουσία της αστυνομίας στο απέναντι πεζοδρόμιο, καθώς γίνονται αγοραπωλησίες στο κέντρο. Με ένα σμπάρο λοιπόν δυο τρυγόνια – υπάρχει σαφής εικόνα παρουσίας και περιστασιακής επέμβασης των οργάνων της τάξης και συνάμα εκμετάλλευση του κοινωνικού φαινομένου (που μόνο προβλήματα δημιουργεί) για την διαμόρφωση της πόλης.
Γραμμή δεύτερη- Η ασθένεια
Η Εξάρτηση είναι ασθένεια, βιοψυχοκοινωνική ασθένεια μάλιστα, από τις πολύ σύνθετες. Πέρα από τη σωματική εξάρτηση που δημιουργεί απόλυτα επιτακτική ανάγκη χρήσης (αν δεν πάρεις τη δόση σε περιμένουν κράμπες, εμετός, παραισθήσεις και ανεξέλεγκτο τρέμουλο), υπάρχει και η ψυχολογική εξάρτηση. Η επιθυμία δηλαδή για όλο και μεγαλύτερη δόση ώστε να προκληθεί η κατάσταση της ευφορίας. Η ψυχολογική εξάρτηση δεν έχει να κάνει μόνο με την ουσία, αλλά με τον τρόπο ζωής, τις συνθήκες της χρήσης. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η απώλεια της προσωπικής ελευθερίας και του ελέγχου, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας. Πολύ ενδιαφέρον είναι οτι η εμφάνιση ή όχι της εξάρτησης προσδιορίζεται από τα ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του καθενός. Από τους δυο που θα δοκιμάσουν μια ουσία, ο ένας θα βρίσκεται στην κατάλληλη κατάσταση για να γίνει εξαρτημένος και ο άλλος όχι. Εξίσου σημαντικό είναι οτι συχνότατα (ειδικότερα μετά τη οικονομική κρίση) εμφανίζεται η διπλή διάγνωση, δηλαδή ο συνδυασμός ψυχικής ασθένειας και εξάρτησης, που αποδεικνύει πως η μια παθογένεια τρέφει την άλλη. Με την εμφάνιση των νέων σύνθετων ναρκωτικών, ο χρήστης αποκτάει και εντελώς διαφορετικό πρόσωπο. Δεν περιορίζεται στη πιάτσα της Μασσαλίας ανταλλάσσοντας σύριγγες. Μπορεί να είναι ο αριστούχος της τάξης, που διακινεί τα συνταγογραφημένα φάρμακα των ηλικιωμένων παππούδων. Η θεραπεία σε αυτή τη συνθήκη είναι και αυτή πολύ διαφορετική έννοια. Συμπεριλαμβάνει την οικογένεια, την κοινότητα. Τα ναρκωτικά δεν είναι μια ατομική αδυναμία. Είναι μια μαύρη τρύπα όπου βρίσκονται όσοι δεν συγκρατήθηκαν από το δίχτυ της κοινωνικής συνοχής.
Γραμμή τρίτη- Η Μπίζνα
Εκτιμάται οτι η αξία λιανικής μόνο της ηρωίνης (που ειναι η δεύτερη σε διακίνηση ουσία μετά τη κάνναβη) για το 2016 στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχονται στα 7 δισ. ευρώ. Η παγκόσμια αγορά έχει πολλαπλάσιους δείκτες. Αν δε, προσθέσουμε στα δεδομένα και τις άλλες ουσίες, έχουμε μια από τις πιο δυνατές παγκοσμίως αγορές και επιβεβαιωμένα τη πιο δυνατή ανάμεσα στις εγκληματικές. Οι γραμμές όμως θολώνουν πολύ καθώς σε κάποιες χώρες η πώληση της μαριχουάνας είναι νόμιμη, ως ναρκωτικά χρησιμοποιούνται μέχρι και συστατικά από ρινικά σπρέι και οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες μπορούν να παρασκευαστούν κατ’ οίκον. Σαν πλατφόρμα όλη αυτή η εμπορική δραστηριότητα χρησιμοποιεί μεταξύ άλλων και το darknet, ένα καλά κρυμμένο κομμάτι του διαδικτύου, προσβάσιμο βάσει κωδικών και πλήρως ανώνυμο. Οι συναλλαγές στο darknet γίνονται σε bitcoin και τα προϊόντα αποστέλλονται στο σπίτι, όπως με μια παραγγελία από το ebay. Φυσικά η κρίση περιόρισε κάπως τη χρήση της ακριβής “καθαρής” ηρωίνης και έφερε στο προσκήνιο όλα τα νέα σκευάσματα. Επίσης αυξήθηκε κατά πολύ και η συμμετοχή στο τζόγο, ο οποίος εκτός του οτι αποτελεί εξάρτηση από μόνος του, συντηρεί και ένα εξαιρετικό κύκλωμα επιχειρήσεων άλλων κλάδων. “Ευτυχώς”, να και μια παγκόσμια οικονομία που δεν περνάει ύφεση.
Γραμμή τέταρτη – Τα media
Φτάνει να ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο που παρουσιάζεται το πρόβλημα της εξάρτησης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για γίνει φανερό ποια είναι η θέση των μίντια. Η εξάρτηση βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην άρρωστη υπερδιέγερση από τη λέξη “θάνατος”, τα δακρυγόνα των Εξαρχείων και τη διακίνηση παράνομων τσιγάρων. Ανά διαστήματα συνδέεται με καταλήψεις και “υγειονομικό κίνδυνο”. Η αλήθεια είναι οτι το προφίλ του εξαρτημένου ατόμου πάντα είχε μια ανεξήγητη γοητεία για τον θεατή, μια τραγικότητα και ταυτόχρονα μια αποστασιοποίηση από τα τετριμμένα της ζωής. Το “πρεζάκι” όμως, που είναι η ξεπεσμένη μορφή του, σταματάει να έχει ενδιαφέρον. Γίνεται ένα μίασμα, στιγματισμένο μέσα στην αδυναμία του να αντιδράσει. Σε όλο αυτό το συνεχές πουθενά δεν εμφανίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην επιλογή και το δικαίωμα στο λάθος. Κάποτε καίγονταν στην πυρά οι ψυχικά ασθενείς ως δαιμονισμένοι, σήμερα καίγονται και οι χρήστες. Ακόμα και αν η χρήση είναι ένα αναγκαστικό διέξοδο, αν είσαι άστεγος. Ή θύμα καθημερινού bullying. Ή εκδιδόμενη. Η πυρά βλέπεις, είναι θεαματικότερη για το κοινό απ’ ότι η ατομική και συλλογική κριτική.
Γραμμή πέμπτη- Η καθημερινότητα
Φοβάσαι να περάσεις από τα κακόφημα στενά τη νύχτα. Φοβάσαι για εκείνους που θα πλησιάσουν το παιδί σου. Αναγκάζεσαι να μετακινείς σώματα για να ανοίξεις το πρωί το μαγαζί σου. Καταλύεται η ελευθερία και το δικαίωμα του να βρίσκεσαι στην γειτονιά σου. Δεν έχεις άδικο. Ο χρήστης μπορεί να είναι επικίνδυνος. Δεν ειναι όμως εξ ορισμού. Και στην καθημερινότητα σου μάλλον θα πρέπει να τα βάλεις με το μεγάλο ψάρι και όχι με το μικρό. Το μεγάλο ψάρι όμως ειναι καλά δικτυωμένο και προφυλαγμένο από παντού. ΄Όσο για το μικρό που χτυπάει απεγνωσμένα την ουρά του στα τοιχώματα της γυάλας, δεν μπορείς επιλεκτικά να του αφαιρέσεις την εξάρτηση από την προσωπικότητα. Να του δώσεις δυο χαστούκια να συνέλθει. Αν κάπου κρύβεται η αρχή της εξάρτησης, είναι στην έλλειψη μιας καλής, συναρπαστικής, βιώσιμης εναλλακτικής. Ή στην έλλειψη ενός φιλικού βλέμματος. Δεν είναι τυχαίο που όλα τα προγράμματα δημιουργούν και στηρίζουν κοινότητες. Όσο περισσότερο παραγκωνίζεις κάποιον από “συμπολίτη” τόσο πιο “πρεζάκι” γίνεται. Οι λύσεις για τον χρήστη πλέον είναι πολλές. Οι δομές εκτός του ΚΕΘΕΑ και ΟΚΑΝΑ (που δεν λειτουργούν με καμία λίστα αναμονής παρεμπιπτόντως, απορροφούν όλα τα περιστατικά) περιλαμβάνουν ΜΚΟ, δήμους, κέντρα ψυχικής υγείας, νοσοκομεία. Αρκεί να ζητήσεις τη βοήθεια. Αρκεί να προλάβεις να συνειδητοποιήσεις οτι τη χρειάζεσαι.
Όσες γραμμές και αν τραβήξαμε, δεν περιχαρακώνεται η “υγιής” κοινωνία από τα ναρκωτικά, χωρίς να κάνεις ευγονική. Δεν είναι όγκος τα ναρκωτικά, να γίνει καθαρή εκτομή και να συρράψουμε πάλι τον κοινωνικό ιστό. Είναι ο καθρέφτης της αλληλεγγύης, της ευημερίας, της εγκατάλειψης και της ασυνέχειας. Όπως τοποθετήθηκε Ο Δ. Γιαννάτος, κοινωνιολόγος και σύμβουλος απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ που έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για το παρόν άρθρο “Πέσαμε Β και Γ εθνική σαν πολιτισμός”. Θα συμφωνήσω.
Με 1 ευρώ από τον καθένα, σε μη υλική μορφή, ίσως κάπως μπορούμε να ξαναβρούμε τη υγεία μας όμως. Έχεις, φιλαράκι, 1 ευρώ;
Αν εσείς ή κάποιος στον κοινωνικό σας περίγυρο αντιμετωπίζει προβλήματα εξάρτησης μη διστάσετε να καλέσετε τη γραμμή SOS του ΟΚΑΝΑ στο 1031 ή τη γραμμή βοήθειας του ΚΕΘΕΑ στο 1145.
