Το Μουσείο Ηρακλειδών έχει χαράξει το δικό του αποτύπωμα στην Αθήνα

Χριστούγεννα στην πόλη μπορεί να σημαίνουν και εκ νέου ανακάλυψή της. Τι καλύτερο λοιπόν από το να επισκεφθούμε τα Μουσεία της Αθήνας τώρα που το επιτρέπει ο ελεύθερος χρόνος μας λόγω των γιορτών; Με αφορμή αυτό, αλλά και τη νέα έκθεση στο Μουσείο Ηρακλειδών «Το σχήμα του νερού» μιλήσαμε με τον Παντελή Μήτσιου, υπεύθυνο επικοινωνίας του Μουσείου, τόσο για την ταυτότητα και τις εκθέσεις, όσο και για το ρόλο των Μουσείων στις μέρες μας.

Κύριε Μήτσιου, πείτε μας λίγα λόγια για το Μουσείο Ηρακλειδών.

Το Μουσείο Ηρακλειδών, μια ιδιωτική πρωτοβουλία που λειτουργεί ως Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, ιδρύθηκε από το ζεύγος Παύλου και Μπελίντας Φυρού, το 2004, κυρίως για να παρουσιαστούν στο Ελληνικό κοινό οι συλλογές των ιδρυτών του. Μέχρι το 2012, από τις αίθουσες του μουσείου πέρασαν έργα καλλιτεχνών όπως οι M.C. Escher, Vasarely, Lautrec, Degas, Xenakis, Luther, Munch κ.ά. Ήδη, από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, με πρωτοβουλίες της νυν Γενικής Διευθύντριας κ. Ελένης Νομικού, το Μουσείο Ηρακλειδών αγκάλιασε τις επιστήμες και δη τα μαθηματικά και δημιούργησε με τη συνεργασία λαμπρών συνεργατών – μαθηματικών, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Τέχνη και Μαθηματικά». Η συνύπαρξη αυτή ανάμεσα στο Μουσείο και τις Επιστήμες ήταν ο καταλύτης στη μετεξέλιξή του, από το 2014 και μετά, σε πολιτιστικό κέντρο που ανακαλύπτει, προβάλλει, αναδεικνύει πολλαπλές και πολύπλοκες σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα στις επιστήμες και την τέχνη, προωθώντας και τις δύο φαινομενικά μη σχετιζόμενες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην προσπάθειά του αυτή, ήταν αδύνατο να μη συναντηθεί με την τεχνολογία, αφού η τελευταία περπατά χέρι – χέρι με τις επιστήμες χωρίς να χάνει τη σχέση αίματος με την γλωσσικά ομόρριζή της τέχνη. Στα μόλις 17 χρόνια παρουσίας του στα πολιτιστικά πράγματα της πόλης, το Μουσείο Ηρακλειδών πρόλαβε να αφήσει έντονο το αποτύπωμά του. Αποτύπωμα κατά πολύ μεγαλύτερο από το μέγεθός του. Αυτό, χάρη κυρίως στην εμπνευσμένη διαχείριση και αταλάντευτη στήριξη των ιδρυτών του.

Τι θα δει όποιος επισκεφτεί το Μουσείο;

Σήμερα, θα δει την έκθεση μεγάλου μέρους της συλλογής «ΕΥΡΗΚΑ, Επιστήμη, Τέχνη και Τεχνολογία των Αρχαίων Ελλήνων», η οποία προήλθε από τη συλλογή της Εταιρείας Διερεύνησης Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒυΤ) και από μοντέλα που κατασκευάστηκαν με δαπάνες του Μουσείου σε τεκμηρίωση και σχέδια μελών της ΕΔΑΒυΤ και της ακαδημαϊκής κοινότητας της Ελλάδας, καθώς και μελετητών εγνωσμένου κύρους.

Παράλληλα, μέχρι τις 30 Ιανουαρίου, ο επισκέπτης θα δει την εικαστική έκθεση «Το Σχήμα του Νερού». Η τελευταία είναι μέρος μιας πολυθεματικής και πολυσυμμετοχικής δράσης με το γενικό τίτλο «Δρόμοι του Νερού – Δρόμοι Πολιτισμού». Η δράση αυτή τελεί υπό την αιγίδα και υποστηρίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και υλοποιείται από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, την ομάδα «Όχι Παίζουμε» και το Μουσείο Ηρακλειδών και περιλαμβάνει, εκτός από την έκθεση έργων του Α’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της ΑΣΚΤ, δύο βόλτες αισθητηριακής χαρτογράφησης του ίχνους του Αδριάνειου Υδραγωγείου και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που παρουσιάζει σε παιδιά Α’βάθμιας εκπαίδευσης τις κρήνες και τα υδραγωγεία της Αθήνας καθώς και τα ποτάμια που κρυφά ή φανερά διατρέχουν την πόλη.

Πώς ανανεώνεται η συλλογή του Μουσείου;

Η ανανέωση των συλλογών γίνεται κατά ενότητες και με βάση ένα μακροχρόνιο εκθεσιακό πρόγραμμα. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί σχεδιασμό, μελέτη, τεκμηρίωση και επιλογή εκθεμάτων που πρόκειται ή πρέπει να αναδειχτούν. Μιλάμε πάντα για την άρρηκτη πλέον σχέση του Μουσείου με την ανάδειξη του διαχρονικού τεχνολογικού πολιτισμού της Ελλάδας, με έμφαση στην αρχαιότητα.

Η πρόκληση πλέον, είναι η χρήση σύγχρονων καινοτόμων τεχνολογιών στην ανάδειξη των επιτευγμάτων των προγόνων μας. Αυτός ο τεχνολογικός διάλογος ανάμεσα στις εποχές και τις τεχνολογίες που αντιστοιχούν σε αυτές, περιμένουμε να είναι γόνιμος και να αφυπνίσει το ερευνητικό πνεύμα της νέας γενιάς.

Από την εμπειρία σας, ποια είναι η σχέση του μέσου Έλληνα και της Ελληνίδας με τα Μουσεία της χώρας μας;

Η εμπειρία μας δείχνει ότι ο πολιτισμός είναι κυρίως γυναικεία υπόθεση. Περισσότερο από το 75% των χρηστών των υπηρεσιών μας είναι γυναίκες και αυτό μπορεί να πει πολλά για την κοινωνία μας σαν σύνολο. Αλλά, πέρα από αυτό, οι στατιστικές και οι έρευνες λένε ότι μόλις το 20% του πληθυσμού έχει μια οποιασδήποτε μορφής σχέση με χώρους πολιτισμού.

Για την παραπάνω κατάσταση, η οποία δεν αντιστρέφεται ούτε εύκολα ούτε γρήγορα, οι ευθύνες βαρύνουν και τα μουσεία τα ίδια, και το εκπαιδευτικό σύστημα, και την κοινωνία και τα κύτταρά της. Δεν έχει νόημα να μοιράσουμε σε ποσοστά τις ευθύνες. Νόημα έχει να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα ως τέτοιο και να εργαστούμε ο καθένας από την πλευρά του αλλά και όλοι μαζί ώστε να δημιουργήσουμε συνθήκες αναστροφής της κατάστασης.

Τα Μουσεία πολλές φορές αντιμετωπίζονται ως αποστειρωμένοι χώροι που περισσότερο έχουν συνδεθεί με το σχολείο ή τα ταξίδια στο εξωτερικό παρά με μία ευχάριστη επιλογή μέσα στην καθημερινότητα της πόλης μας. Τι πιστεύετε ότι φταίει γι’ αυτό και πώς θα μπορούσε να αλλάξει;

Αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι γιατί εν πολλοίς είναι ή δείχνουν τέτοιοι, Ίσως φταίει ο ελιτισμός των ανθρώπων των μουσείων και του πολιτισμού, ίσως το γεγονός ότι αρκούνται στην ανακύκλωση των ιδεών, των συζητήσεων των σχέσεων, των επαφών ανάμεσα σε παρέες ομοίων ή, στην καλύτερη περίπτωση, επιτρέπουν τη διάχυση σε όμορες παρέες. Παρέες ή σμήνη παρεών με κοινούς ή κοντινούς κώδικες (ενδυματολογικούς, γλωσσικούς, συμπεριφοράς) που αποκλείουν τους «εισβολείς». Ίσως να φταίει ο τρόπος παρουσίασης των συλλογών, ο φωτισμός των χώρων, η μουσική που ακούγεται σε αυτούς, η χρήση τους, η σχέση τους με τη γειτονιά και τους ανθρώπους της.

Τα Μουσεία πρέπει να ανοίξουν. Σε ιδέες, παρέες, ομάδες. Να βγουν έξω, να αναζητήσουν το κοινό εκεί που αυτό «ζει» και κινείται. Με νέους ήχους, νέα χρώματα, νέα γλώσσα, νέα διάθεση. Σαν ένα παιδί που μαθαίνει τον κόσμο και δοκιμάζει τα πάντα και όχι σαν ένας γερο-παράξενος που δεν αντέχει ούτε καν τη χροιά της φωνής του.

Με αφορμή το φετινό χριστουγεννιάτικο camp «τρίγωνα-κάλαντα» που περιμένει τους μικρούς φίλους στο Μουσείο των Ηρακλειδών· έχετε δράσεις και προγράμματα που βοηθάνε τα παιδιά στο να έρθουν σε επαφή με την τέχνη και τον πολιτισμό. Είναι στόχος σας αυτό; Πώς αντιδρούν τα παιδιά με αυτήν την επαφή;

Το πρόγραμμά μας είναι γεμάτο με τέτοιες δράσεις που ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο και φέρνουν τα παιδιά πιο κοντά στους πολιτισμούς του κόσμου και στις τέχνες. Είναι μια συνειδητή επιλογή που ακολουθούμε πιστά τα τελευταία χρόνια, όσο οι συνθήκες της πανδημίας μας το επέτρεψαν, και θα εξακολουθήσουμε να το κάνουμε.

Οι μικροί μας φίλοι, αγκαλιάζουν με πραγματική αγάπη και ενθουσιασμό αυτές τις δράσεις μας και έχουμε την αίσθηση ότι βάζουμε το λιθαράκι που μας αναλογεί στη δημιουργία μιας άλλης σχέσης ανάμεσα στα μουσεία και στο κοινό.

Τα παιδιά βλέπουν με τον δικό τους ιδιαίτερο βλέμμα τα εκθέματα; Ποια είναι η εικόνα που έχετε εσείς από την αλληλεπίδραση αυτή;

Πολλές φορές ο αυθορμητισμός των παιδιών και η αφοπλιστική τους ειλικρίνεια, μας φέρνουν σε δύσκολη θέση, από την άποψη ότι αναγκαζόμαστε να αναθεωρήσουμε το αφήγημα μιας ξενάγησης. Το ανεπιτήδευτο βλέμμα των παιδιών απέναντι στα εκθέματα, γκρεμίζει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις και τις κοινοτυπίες που με τόση επιμέλεια και εμμονή χτίζουμε «οι μεγάλοι». Και τις γκρεμίζει σαν χάρτινους πύργους.

Το ίδιο ανεπιτήδευτα, τα παιδιά χτίζουν τις δικές τους σχέσεις με τα εκθέματα με βάση τις εμπειρίες τους, τις ανάγκες τους, τις γνώσεις τους. Και δημιουργούν τις δικές τους ιστορίες, τα δικά τους αφηγήματα. Η σχέση των παιδιών με τα εκθέματα είναι (μπορεί να είναι) η μήτρα από όπου θα ξεπηδήσει το μέλλον. Του πολιτισμού, των επιστημών, της τεχνολογίας, της τέχνης.

Το νερό και η σχέση του με την πόλη φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα το μουσείο αφού διοργανώνει μία σειρά καλλιτεχνικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων με το θέμα αυτό. «Το σχήμα του νερού», έκθεση των αποφοίτων του Α´ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, φιλοξενείτε μάλιστα αυτόν τον Δεκέμβρη στο Μουσείο. Τι μπορεί να φανερώσει το υγρό στοιχείο ως κομμάτι των πόλεων για τις ίδιες τις πόλεις;

Το νερό είναι κομμάτι του μύθου και της ιστορίας μας, από τη στιγμή ακόμα της διαμάχης ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα για το αν το νερό ή η ελιά θα είναι το σύμβολο της πόλης, και παρά το γεγονός ότι οι κάτοικοι επέλεξαν την ελιά, λάτρεψαν στο διάβα των αιώνων το νερό, γιατί η έλλειψή όχι λίγες φορές, δοκίμασε τις αντοχές της ίδιας της ύπαρξής της.

Αυτή τη διαχρονική σχέση αγάπης – αδιαφορίας, επιχειρούμε να ανιχνεύσουμε. Τη σχέση της πόλης με τον ταπεινό Ηριδανό, που εξακολουθεί να παίζει κρυφτό με τα βλέμματα των Αθηναίων και με το φως του ήλιου, με τον Ιλισό που θάφτηκε κάτω από τόνους μπετού και ασφάλτου, με τον Κηφισό που μετατράπηκε από ζωντανό ποτάμι σε έναν αγωγό βρωμόνερων. Τη σχέση ανάμεσα στα άγνωστα και εγκαταλειμένα αλλά λειτουργικά υδραγωγεία που χτίστηκαν για να μεταφέρουν νερό από τον Υμηττό, τις παρυφές της Πάρνηθας και της Πεντέλης στην πάντα διψασμένη Αθήνα. Τη σχέση ανάμεσα στους πολίτες και τις κρήνες που κάποτε δοξάστηκαν από το γέλιο των κορασίδων και πλέον μαραζώνουν από την απαξίωση των περιηγητών. Τη σχέση που μας οδήγησε, όχι λίγες φορές να θρηνήσουμε θύματα από καταστροφικές πλημμύρες στην πορεία των αιώνων. Τη σχέση που μας σπρώχνει στον 21ο αιώνα, να αναστοχαστούμε τη στάση μας, να ξαναδούμε το νερό και από την οικολογική – περιβαλλοντική του διάσταση και από την επίδραση που έχει ή δεν έχει στον πολιτισμό της πόλης.

Η δράση μας αυτή δεν τελειώνει με το τέλος της έκθεσης ή του εκπαιδευτικού. Εντάσσεται στον μακροχρόνιο εκθεσιακό μας σχεδιασμό και θα είμαστε σε θέση στο εγγύς μέλλον να ξαναμιλήσουμε κάτω από άλλες συνθήκες και με άλλα δεδομένα τόσο για το νερό, όσο και για τον τεχνολογικό πολιτισμό που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό.