Πιστεύω πως δεν υπάρχει άνθρωπος, ανεξαρτήτως ηλικίας, που να έχει δει κουκλοθέατρο σε οποιαδήποτε μορφή του και να μην έχει μαγευτεί, παρασυρθεί· από την απλότητα, από τη φαντασία, από τον μικροσκοπικό αυτό κόσμο που έχει τόσα πολλά να πει για τον δικό μας· που καταφέρνει να σε βάλει μέσα σε ένα κουτί όπου γίνονται τα πιο μαγικά, αλλόκοτα, αστεία, σοβαρά πράγματα.
Ακόμα κι όταν εμφανίστηκε το κουκλοθέατρο στην τηλεόραση, πάλι κατάφερε να κλέψει από τη δύναμη αυτού του άλλου, «παντοδύναμου», κουτιού.
Το κουκλοθέατρο και ο άνθρωπος πάνε χέρι χέρι, γιατί άνθρωποι είναι αυτοί που κινούν τις κούκλες –και μάλιστα με τα χέρια τους–, γιατί σε ανθρώπους απευθύνονται, γιατί για τους ανθρώπους μιλάνε, γιατί υπάρχουν σχεδόν από τη δημιουργία της ανθρωπότητας και ακολουθούν τις ιστορίες και την Ιστορία τους.
Ένα μικρό αφιέρωμα για τη μεγάλη αυτή τέχνη, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κουκλοθεάτρου, σήμερα, 21 Μαρτίου.
Κουκλοθέατρο και ψηφιακός κόσμος
από την Ομάδα Κουκλοθεάτρου Αντράλα
Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η τεχνολογία είναι τεράστιο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων. Η εξέλιξη του ψηφιακού κόσμου πολλές φορές μας παγιδεύει σε έναν «εύκολο» τρόπο διαφυγής από την καθημερινότητα, αδυνατίζοντας στο μυαλό μας τους πιο σημαντικούς τρόπους έκφρασης και διεξόδου, όπως είναι η τέχνη.
Η τέχνη του κουκλοθεάτρου και οι κουκλοπαίχτες, που την υπηρετούν με αγάπη και αφοσίωση, είναι ακόμα ζωντανή και μέσα σε αυτήν τη «σύγκρουση» καταφέρνει να επιβιώνει και να μπαίνει στις ζωές όλων των ανθρώπων.
Το κουκλοθέατρο του σήμερα αργά και σταθερά εξελίσσεται, μαθαίνει, προοδεύει, ταξιδεύει και μετασχηματίζεται. Σε όλη την Ελλάδα αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάρα πολλοί θίασοι που βιοπορίζονται από το κουκλοθέατρο, που ταξιδεύουν σε διάσημα και μεγάλα φεστιβάλ του εξωτερικού σε όλο τον κόσμο, που δημιουργούν παραστάσεις με κούκλες, με νέες, πολύπλοκες και διαφορετικές τεχνικές και τεχνοτροπίες, που προσπαθούν για μια θέση στον καλλιτεχνικό χάρτη της χώρας.
Το κοινό στο οποίο απευθύνεται είναι τόσο παιδιά όσο και ενήλικες. Στην Ελλάδα δεν είναι γνωστό ακόμα ότι το κουκλοθέατρο δεν είναι μόνο για παιδιά, σε αντίθεση με την Ευρώπη που, χρόνια τώρα, το κουκλοθέατρο έχει μπει για τα καλά στα θεάματα για ενήλικες. Εδώ δεν έχει αλλάξει ακόμα η νοοτροπία, αλλά ελπίζουμε ότι αυτό θα αλλάξει και θα αγαπηθεί εξίσου. Οι παραστάσεις χρησιμοποιούν πλέον εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα, εφέ και τεχνικές, με σενάριο που εστιάζει στα σύγχρονα θέματα και με αισθητική και καλλιτεχνική ματιά προσεγμένη και πρωτότυπη. Άλλωστε, η μαγεία αυτής της τέχνης είναι ότι αγκαλιάζει και συνδυάζει όλες τις άλλες τέχνες, όπως τη γλυπτική, τη ζωγραφική, τη ξυλουργική, τη ραπτική, και άλλες.
Μέσα από μια παράσταση κουκλοθεάτρου, ο άνθρωπος ταυτίζεται με τον ήρωα, συναισθάνεται τις πράξεις του, προσπαθεί να βρει λύσεις στα προβλήματά του και μπαίνει σε μια συνεχόμενη διάδραση μαζί του. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες ισχυροποιείται, γίνεται ο πρωταγωνιστής, αναπτύσσει τα χαρακτηριστικά του, τη σκέψη του και τα συναισθήματά του, κάτι που σίγουρα δεν μπορεί να του προσφέρει απλά μια οθόνη. Όλες οι παραστατικές τέχνες έχουν το στοιχείο του ζωντανού μέσα τους γι’ αυτό δεν πρόκειται να χάσουν ποτέ τη δύναμη και την αξία τους όσο κι αν αναπτύσσεται ο ψηφιακός κόσμος.
Μιλώντας λοιπόν για το σήμερα, αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι οι καλλιτέχνες του θεάτρου της κούκλας συνεχίζουν να ονειρεύονται, να δημιουργούν και να προσπαθούν να υπηρετούν την τέχνη τους με αγάπη. Διότι δεν γίνεται αλλιώς. Είναι ευτυχία, είναι η ίδια η ζωή! Και για να το θέσουμε πιο ξεκάθαρα, όσο υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να διατηρήσουν τη δύναμη της τέχνης, να την επικοινωνήσουν, να την εξελίξουν, να την περάσουν στις μικρότερες γενιές, τόσο αυτή θα φτιάχνει ρίζες και θα μεγαλώνει. Έτσι και από τη δική μας σκοπιά καθημερινά καταβάλλουμε προσπάθεια για να διαδοθεί, να αγκαλιαστεί και να γίνει κομμάτι της ζωής μικρών και μεγάλων «παιδιών».
Η Αντράλα είναι μια ομάδα κουκλοθεάτρου από τα Ιωάννινα που δημιουργήθηκε το 2015. Με οδηγό τον δράκο, ταξιδεύει σε κόσμους φανταστικούς, μαγευτικούς, ονειρεμένους. Ανακαλύψαμε ένα μαγικό τρόπο να λέμε ιστορίες και να ζούμε μέσα σε αυτές, δίνοντας ζωή σε πλάσματα φτιαγμένα από ανθρώπινο χέρι και προσκαλούμε μικρούς και μεγάλους να ταυτιστούν με αυτά. Μια μικρή ουτοπία χωρίς στεγανά όπου τα άψυχα εμψυχώνονται και το αδύνατο γίνεται δυνατό. Από τους πολυσύχναστους δρόμους στις σχολικές τάξεις και από τα θέατρα στις πλατείες μικρών χωριών, η Αντράλα έχει ως όραμά της να γνωρίσει σε όλους το κουκλοθέατρο και να γίνει τόπος συνάντησης για μικρούς και μεγάλους κουκλοπαίχτες από όλο τον κόσμο.
www.antrala.gr
[email protected]
FB | IG
Οι Μαχητές της Ελευθερίας
Καραγκιόζης και Φασουλής:
δύο λαϊκοί ήρωες ενάντια στην εξουσία
Στάθης Μαρκόπουλος, κουκλοπαίκτης
Η μεγάλη οικογένεια κωμικών λαϊκών ηρώων, που εκτείνεται παγκόσμια και ενώνει την ανθρωπότητα στην κοινωνική τελετουργία του συλλογικού γέλιου, φέρνοντας τον κόσμο άνω κάτω, σατιρίζοντας και αποκαθηλώνοντας τους φόβους και τις αγωνίες της, αλλά και την ίδια την ανθρώπινη φύση, στον Ελλαδικό χώρο αναπτύχθηκε με κύριους εκπροσώπους τον, ανατολίτικης προέλευσης, Καραγκιόζη και τον δυτικής, Φασουλή.
Πρόκειται για δύο προφορικές παραδόσεις συλλογικής λαϊκής δημιουργίας που, μέσα από μια μακραίωνη διαδικασία συνεργασίας παικτών και κοινού, αποκρυσταλλώθηκαν στη μορφή που γνωρίζουμε και σήμερα.
Οι παραδόσεις αυτές, αλλά και το πλάσμα που ονομάζουμε «κούκλα», εφευρέθηκαν από τους ανθρώπους ως αντίδοτο στο θάνατο. Η κούκλα δε μπορεί να πεθάνει γιατί είναι ήδη νεκρή και ζωντανεύει ξανά και ξανά μπροστά στα μάτια μας, έχοντας κατακτήσει την αθανασία. Η εξουσία του θανάτου, που για τον άνθρωπο είναι ο μεγαλύτερος υπαρξιακός φόβος, συντροφεύεται από μια σειρά άλλες εξουσίες που γεννούν βία στη ζωή μας και η απάντηση δε μπορεί παρά να είναι η ίδια η άνευ ορίων απαίτηση για ζωή κι ελευθερία. Αυτό το αίτημα εκφράζουν ο Καραγκιόζης και ο Φασουλής: τη ζωογόνο δύναμη που, μπροστά σε κάθε εμπόδιο, δε διστάζει να κάνει τα πάντα. Οι άνωθεν θεσμοθετημένες επιβολές γύρω από τις λειτουργίες της ζωής (έρωτα, γέννηση κ.λπ.), η κοσμική εξουσία του άρχοντα, τα όργανα της τάξης του, το ιερατείο, όλο το σύστημα που διαπλεγμένο και πολιτισμικά εμπεδωμένο ορίζει τις ζωές μας, σατιρίζεται, γελοιοποιείται και αμφισβητείται μέχρις εσχάτων.
Ένας άλλος κόσμος γεννιέται, ένας κόσμος ανάποδα. Είναι η γλώσσα του λαϊκού γέλιου, η γλώσσα του Καρναβαλιού. Η «τρέλα» αυτών των ηρώων –πλάσματα αλλόκοτα, αλλόκοσμα, μεταξύ καλικάντζαρου και ξωτικού, κλόουν και νεράιδας– τους επιτρέπει να λένε και να κάνουν όλα τα απαγορευμένα για τους κοινούς θνητούς. Το κοινό (θνητό) δεν ταυτίζεται ακριβώς –μακριά από μας– αλλά, εάν μικρά ξύλινα κουκλάκια ή χαρτονένιες φιγούρες μπορούν να ζήσουν ελεύθερα, τότε υπάρχει μια ελπίδα για όλους. Αν όχι τίποτε άλλο, η γελαστική αποκαθήλωση των φόβων, τους μικραίνει και μας αλαφραίνει για να συνεχίζουμε.
Η κοσμική και θρησκευτική εξουσία, πάντα είχαν συνείδηση αυτής της λειτουργίας της τέχνης. Γι’ αυτό και, όποτε δεν κατάφεραν να την θέσουν στην υπηρεσία τους, την κυνήγησαν, τη λογόκριναν, την απαγόρευσαν. Συνέλαβαν, βασάνισαν και φυλάκισαν τους φορείς της, τους λαϊκούς, αλλά και άλλους καλλιτέχνες. Άπειρα παραδείγματα, που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, ακόμα και σε κοινωνίες σαν τη δική μας –που υποτίθεται ότι προάγει και υποστηρίζει τον «πολιτισμό»– δείχνουν το βαθύ μίσος προς τα εργαλεία των ανθρώπων να διεκδικήσουν ένα αέρα ελευθερίας και χαράς.
Παρόλο που, συχνά λαϊκές τελετουργίες οδήγησαν σε κοινωνικές εξεγέρσεις, οι Φασουλήδες δεν είναι «επαναστάτες» με την πολιτική έννοια του όρου. Αντιμετωπίζουν τη ζωή σαν παιχνίδι, ως παιδικές ψυχές που θεωρούν αυτονόητο το δικαίωμα σε αυτή. Και βέβαια κοροϊδεύουν το γυμνό βασιλιά και τους λακέδες του και τους κάνουν ρεζίλι γιατί ο παράλογος και γελοίος νόμος τους στερεί αυτό το δικαίωμα προς ίδιον όφελος. Δεν δίνουν πολιτικές λύσεις, θέτουν ερωτήματα και ο νοών νοείτω.
Παράδοση είναι η δημιουργία του αύριο στο σήμερα. Σε μια αδιάλειπτη πορεία, από γενιά σε γενιά, οι δύο ήρωες φτάνουν στις μέρες μας, στα χέρια παικτών που με πάθος τους υπηρετούν, τους εξελίσσουν και τους ανανεώνουν, μαζί με το κοινό τους, ώστε να παραμένουν πάντα καυστικοί και πάντα σύγχρονοι. Αναζητείστε τους στο δρόμο σας!
Ο Στάθης Μαρκόπουλος σπούδασε στην Κρατική Ακαδημία Κουκλοθεάτρου και Εναλλακτικού Θεάτρου της Πράγας και μαθήτευσε στο εργαστήριο και στις παραστάσεις δρόμου του θιάσου Marionetas del Matadero. Το 1992 ίδρυσε το Κουκλοθέατρο Αγιούσαγια! (www.ayusaya.com) και έκτοτε δουλεύει επαγγελματικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό με δικές του παραγωγές καθώς και σε συνεργασία με άλλους θιάσους. Έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, συνέδρια και εκπαιδευτικά προγράμματα γύρω από το κουκλοθέατρο. Είναι ενεργό μέλος του Ελληνικού Κέντρου της Διεθνούς Ένωσης Κούκλας (www.unimahellas.org).
Οι κούκλες λένε ΟΧΙ
Tα συγκεκριμένα καρέ δημιουργήθηκαν από την ομάδα κουκλοθεάτρου Αντράλα, με αφορμή το νομοσχέδιο για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Οι κούκλες είναι από παλαιότερη παράσταση της ομάδας με τίτλο «Θα ρθεί κάνας άνθρωπος σήμερα;» η οποία είχε ανέβει με αντίστοιχο περιεχόμενο και δυστυχώς η σημερινή κατάσταση την ξανέφερε στο προσκήνιο.
