Ένα από τα σημαντικότερα πεδία μελέτης και έρευνας της Κοινωνικής Ψυχολογίας αφορά τις προκαταλήψεις στο πλαίσιο των διομαδικών σχέσεων. Η προκατάληψη σαν έννοια στην Κοινωνική Ψυχολογία αναδεικνύει το συναισθηματικό στοιχείο μιας αρνητικής στάσης ενώ το στερεότυπο κυρίως το γνωστικό. Ως στερεότυπο λοιπόν ορίζεται η γενικευτική πεποίθηση μιας ομάδας ως προς τη συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά μιας άλλης ομάδας.
Για παράδειγμα, πως θα περιγράφατε έναν Ιταλό; Ας υποθέσουμε ότι μεταξύ άλλων θα τον περιγράφατε ως «φωνακλά» και «πρόσχαρο» κάτι που επίσης είναι πολύ πιθανό να έκαναν και οι περισσότεροι από εμάς. Παρόλο λοιπόν που οι Ιταλοί μεταξύ τους είναι πολύ διαφορετικοί, γενικά έχουμε την τάση να παραβλέπουμε τις ιδιαιτερότητες των μελών της κάθε ομάδας και να αντιλαμβανόμαστε όλα τα μέλη βάσει ενός μέσου προτύπου υπερβολικής γενίκευσης. Αυτές ακριβώς οι υπεργενικεύσεις ονομάζονται στερεότυπα και αποτελούν ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας. Δεν πρόκειται για πεποιθήσεις μεμονωμένων ατόμων, αλλά για συλλογικές πεποιθήσεις.
Τα στερεότυπα αποτελούν μια μέθοδο απλοποίησης του κόσμου και επειδή ο εγκέφαλός μας έχει συγκεκριμένες δυνατότητες επεξεργασίας πληροφοριών ας πούμε ότι εξοικονομούν γνωστική ενέργεια. Επιπλέον μας βοηθούν στην κατανόηση και στην κατηγοριοποίηση του περιβάλλοντός μας και των ανθρώπων γύρω μας και σε κάποιο βαθμό, άλλος περισσότερο άλλος λιγότερο, όλοι τα χρησιμοποιούμε.
Ο Allport το 1954 μελετώντας τα στερεότυπα μίλησε για το «νόμο της ελάχιστης προσπάθειας» σύμφωνα με τον οποίο έχουμε την τάση απλά να ενδίδουμε στη συλλογική πεποίθηση, χωρίς να καταβάλλουμε καμία προσπάθεια. Ωστόσο εκτίμησε ότι τα στερεότυπα μπορεί να είναι χρήσιμα, υπό την προϋπόθεση ότι βασίζονται σε άμεση εμπειρία και είναι έγκυρα (εφόσον δηλαδή κατανοούμε και έχουμε κατά νου ότι δεν αφορούν απαραίτητα όλους της ίδιας ομάδας). Όταν όμως είναι ανυπόστατα και όταν αγνοούν τις διαφορές και τις επί μέρους ιδιαιτερότητες των μελών της ομάδας, τότε όχι μόνο δε διευκολύνουν και εξυπηρετούν, αλλά αντιθέτως διαστρεβλώνουν τα δεδομένα και οδηγούν σε διακρίσεις και αδικίες.
Σταύρος Μπουγκάς, Ψυχολόγος
Ευελπίδων 13
Πεδίον του Άρεως, Αθήνα 11362
+30 6977626530
+30 210 7244517
