Το καλοκαίρι δεν έκανα διακοπές. First world problem, θα μου πεις, αλλά εμένα με ζόρισε που το πήγα σερί για επόμενη χρονιά, χωρίς break. Έτσι, αποφάσισα να κάνω ένα χειμερινό ταξίδι, να απολαύσω το κρύο, τον αέρα, τις Αιγαιοπελαγίτικες καταιγίδες και την ησυχία.

Μάζεψα τα πιο ζεστά μου ρούχα και πήρα το πλοίο για τη Σύρο, λίγες μέρες πριν αλλάξει ο χρόνος. Έτρεχα να γλιτώσω από την Αθήνα; Έψαχνα να βρω κάτι; Δεν ξέρω. Πάντως και γλίτωσα και βρήκα. Και γύρισα γεμάτη πυκνό χρόνο μέσα μου, εικόνες, μερικές φουσκάλες από το πολύ περπάτημα και μερικά (αρκετά) γραμμάρια πιο βαριά απ’ τα πολλά πικάντικα Σαν Μιχάλη σαγανάκια.*

Όταν σκεφτόμαστε Σύρο, σκεφτόμαστε την Ερμούπολη. Την πόλη που πήρε το όνομά της απ’ τον θεό Ερμή και κρατάει μέχρι σήμερα κάτι στ’ αλήθεια «θεϊκό». Την πόλη-κόσμημα, την αμφιθεατρικά χτισμένη, την αρχόντισσα και ρεμπέτισσα, με την μεγάλη της πλατεία, με τα δρομάκια, τους φοίνικες, με το θέατρο Απόλλων, με τα νεοκλασικά της, με το μυθικό Boheme στην παραλία, με τα λουκούμια της και τον καθεδρικό του Σαν Τζώρτζη να μας κοιτάει από ψηλά, από τον άλλο λόφο, εκείνο της Άνω Σύρου.

Κι όμως, η Σύρος δεν είναι μόνο η Ερμούπολη κι όσοι την γυρίζουν και την αγαπάνε, το ξέρουν πολύ καλά. Ολόκληρο το νησί είναι πανέμορφο, γήινο και θαλασσινό και άγριο και ήρεμο και νόστιμο και γεμάτο μυστικά. Κι εγώ που είχα πάει 2 φορές (και τις 2 πάλι χειμώνα!) αλλά είχα περπατήσει μόνο την Ερμούπολη, αυτήν την φορά κατάφερα να πάω σε μέρη που τις άλλες ούτε είχα μαντέψει ότι υπάρχουν. Ανέβηκα στα ψηλότερά της σημεία και αφέθηκα στη θέα της θεάς θάλασσας σε 180 τουλάχιστον μοίρες. Κατέβηκα σε πολλές παραλίες (το νησί ενδείκνυται και για περπατήματα. Έχει μονοπάτια και δεκάδες παρατηρητήρια και παγκάκια στη μέση του πουθενά να ξαποστάσεις) και είδα εκκλησάκια και απομονωμένους οικισμούς. Ανεβοκατέβηκα και την εντελώς άδεια Άνω Σύρο. Με όλα τα μαγαζιά της κλειστά, με όλα τα γατιά της να λιάζονται ελεύθερα στις σκεπές, μέσα σε απόλυτη ησυχία που σαν αυτήν δεν έχω πετύχει άλλη πουθενά σε Ελληνικό νησί ως τώρα.

Ετοίμασα, λοιπόν, μια λίστα με όσα δεν ήξερα αλλά έμαθα (τόσο από ντόπιους, όσο και από ψάξιμο) για την αρχόντισσα σ’ αυτό το ταξίδι και τα μοιράζομαι, μήπως σας έρθει κι εσάς η όρεξη να την επισκεφτείτε, πριν αρχίσει ο πολύς ήλιος (κι ο πολύς τουρισμός).

1. Το Πάσχα. Μα ποιο Πάσχα; Το Πάσχα και των δυο

Τον 17^ο αιώνα η Σύρος αναφερόταν και ως το νησί του Πάπα: «L’isola del Papa», λόγω του καθολικού δόγματος των κατοίκων της. Μέχρι σήμερα έχει τη μεγαλύτερη κοινότητα καθολικών πιστών στη χώρα. Η Άνω Σύρος, η καστροπολιτεία που δημιουργήθηκε από τους Ενετούς και η Ερμούπολη, με τις εκκλησίες τους να στέκουν η μία απέναντι από την άλλη, θυμίζουν αυτήν την συνύπαρξη που έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στους αιώνες. Κι ενώ πάντα το Ορθόδοξο και το Καθολικό Πάσχα έχουν μία βδομάδα διαφορά, στη Σύρο, έχει δοθεί ειδική άδεια από τον Πάπα να γιορτάζονται μαζί.

Από όσο μπόρεσα να βρω, είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που συμβαίνει αυτό. Τώρα πια, η Σύρος έχει αποθηκευτεί στο μυαλό μου ως σύμβολο ενότητας και πολιτιστικής αρμονίας. Πολύ θα ήθελα να βρεθώ κάποιο Πάσχα στο νησί, να παρακολουθήσω την ένωση των δύο Επιταφίων (Καθολικού και Ορθόδοξου) τη Μεγάλη Παρασκευή, στην πλατεία Μιαούλη.

2. Ο κάτω όροφος έχει τη γη κι ο πάνω τον αέρα

Στην Άνω Σύρο ισχύει η οριζόντια ιδιοκτησία και το εθιμικό δίκαιο. Σύμφωνα με το κυκλαδικό έθιμο, ο κύριος (ιδιοκτήτης) του ισογείου είναι αποκλειστικός κύριος του οικοπέδου, ενώ ο κύριος του ανωγείου είναι αποκλειστικός κύριος του αέρα. Αυτό σημαίνει (λέω εγώ τώρα, με το φτωχό μου το μυαλό) ότι σε περίπτωση καταστροφής του κτίσματος (από κάποιο σεισμό, κάποιον καταποντισμό, κάτι, οτιδήποτε), ο μόνος που θα μπορεί να ξαναχτίσει στο σημείο, θα είναι ο ιδιοκτήτης του ισογείου. Τρελό; Τρελό, νομίζω.

3. Ρωτώ για τις ξερολιθιές

Περπατάω παντού. Χαζεύω ξανά και ξανά, από διάφορα σημεία και οπτικές, τις ξερολιθιές (ή «πεζούλες»). Με εντυπωσιάζουν συνέχεια. Στέκονται εκεί, πανάρχαιες, απέναντι, κάτω μου, στα πιο απόκρημνα σημεία, στις πιο απότομες πλαγιές. Διακλαδώνονται άναρχα(;) σε πολλά σημεία και μοιάζουν με ιστούς αράχνης. Ρωτάω τους ντόπιους. Η απάντηση που παίρνω μου φαίνεται κάπως πεζή. «Ήταν για να χωρίζουν τις ιδιοκτησίες.»

Οι ξερολιθιές δομούνται «εν ξηρώ», χωρίς τη χρήση συνδετικών υλικών. Πέτρα στην πέτρα. Μα έχουν όντως τελικά κι άλλη χρήση. Προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση, ειδικά στο απότομο κυκλαδικό τοπίο. Εξυπηρετούν στην συγκράτηση του νερού. Είπα κι εγώ, δεν μπορεί να είναι απλά σύνορα χωραφιών, ενώ μοιάζουν να στηρίζουν ολόκληρα βουνά.

Η τέχνη και η παράδοση της δημιουργίας της ξερολιθιάς, αποτελεί κομμάτι της ταυτότητας των Κυκλάδων και η UNESCO την έχει συμπεριλάβει στη λίστα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

4. Γεωδιαδρομές

Βλέπεις τις ανηφόρες και αγχώνεσαι, αλλά θα χάσεις πολλά αν δεν δώσεις μια σωστή περιπατητική ευκαιρία στο νησί. Η Σύρος έχει μονοπάτια ιδανικά για περπατήματα. Ένα από αυτά είναι το μονοπάτι Κάμπος-Αερόλιθος-(παραλία)Λία και έχει μάλιστα και ιδιαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον. Εκεί, στην Απάνω Μεριά της Σύρου (να που πρέπει να πάω να ζήσω κάποτε!), παίρνοντας το μονοπάτι που ξεκινάει από τον Κάμπο, φτάνεις στην περιοχή του Αερόλιθου, όπου δεσπόζει ένα μεγάλο τριγωνικό σκουρόχρωμο πέτρωμα, γνωστό ανάμεσα στους ντόπιους ως «Αερόλιθος».

Εντυπωσιακός, μοναχικός κι εξώκοσμος, γέννησε τον μύθο ότι έπεσε από τον ουρανό. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για εκλογίτη, πέτρωμα που σχηματίστηκε στα βάθη του ωκεανού. Οι εκλογίτες είναι πετρώματα που συνήθως βρίσκονται σε μεγάλο βάθος και μόνο σε λίγα μέρη στον κόσμο, όπως στη Σύρο, μπορεί κανείς να τα μελετήσει στην επιφάνεια του εδάφους. Ο σκούρος Αερόλιθος, με περίμετρο περίπου 30 μέτρα και ύψος 15, εντυπωσιάζει με τη σκληρότητά του, αφού είναι σχεδόν αδύνατο να αφαιρεθεί έστω και ένα μικρό κομμάτι του. Γι’ αυτόν και για άλλους πολλούς λόγους, μην πάτε ξανά στη Σύρο, χωρίς να ανηφορίσετε προς την Απάνω Μεριά.

5. Ο «Γιάννης ο Αμερικάνος»

Ιστορία ενός τόπου δεν είναι μόνο τα πετρώματα ή τα αρχαιολογικά ευρήματα, φυσικά, αλλά και το στίγμα των ανθρώπων. Η κληρονομιά τους. Ο «Γιάννης ο Αμερικάνος», ή Τζων Πήρσον, ένας οικονομολόγος από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αφιέρωσε τη ζωή του στο φύτεμα δέντρων στη Σύρο, το νησί που τον μάγεψε και τον κέρδισε από όταν πρωτοπήγε, το 1962. Ενώ το αγάπησε αμέσως, σοκαρίστηκε με τη γύμνια του τοπίου του. Επιστρέφοντας το 1964, αγόρασε 800 στρέμματα στην Απάνω Μεριά, κοντά στον όρμο των Γραμμάτων. Εκεί, ξεκίνησε μια προσπάθεια αναδάσωσης που κράτησε χρόνια. Δημιούργησε φυτώρια, έσκαψε πηγάδια και φύτεψε χιλιάδες δέντρα, κυρίως Χαλέπιο Πεύκη.

Κι όμως, παρά τις αντίξοες συνθήκες –τον άγονο τόπο, την ξηρασία και τους ισχυρούς ανέμους– τα δέντρα του άντεξαν. Από τα πρώτα 10.000, επιβίωσαν περίπου 5.000, που σήμερα κοσμούν την παραλία «του Αμερικάνου» και σε φέρνουν ξαφνικά μπροστά σε ένα καταπράσινο σημείο. Το έργο του Πήρσον, μία πράξη αγάπης για τη φύση, αλλά και μία προσπάθεια αποκατάστασης μιας φυσικής ισορροπίας, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να δροσίζει και να σκιάζει ντόπιους και επισκέπτες. Ο Τζων Πήρσον απεβίωσε το 2001, αφήνοντας πίσω του ένα ζωντανό δάσος που αξίζει να επισκεφτείτε αν σας βγάλει ο δρόμος προς τα εκεί.

6. Και μια φήμη

Ένα από τα πιο σοκαριστικά πράγματα που μου είπαν για την αγαπημένη Σύρο είναι ο «μύθος» για την ύπαρξη τεράστιων λαβυρινθωδών στοών που φέρονται να διασχίζουν την Ερμούπολη, σχηματίζοντας ένα μυστηριώδες δίκτυο ανεξερεύνητων διαδρόμων κάτω από την πόλη. Λέγεται ότι το έδαφος κάτω από την κεντρική πλατεία του νησιού είναι κούφιο, κρύβοντας ένα ευρύτερο σύστημα που συνδέει νεοκλασικά δημόσια κτίρια με ιστορικά αρχοντικά. Αυτό κι αν δεν περίμενα να το ακούσω! Μία από τις πιθανές εισόδους στις υπόγειες αυτές στοές, φημολογείται πως βρίσκεται στα υπόγεια του δημαρχείου της Ερμούπολης, προσδίδοντας έναν αέρα μυστηρίου στο κοσμοπολίτικο πρόσωπο της πόλης. Φίλος που εργάζεται στο νησί ισχυρίζεται πως κατά την ανακαίνιση ενός σπιτιού στο κέντρο της πόλης, κάτω από ένα ντουλάπι, βρήκε κενό που έφτανε ως και δέκα μέτρα κάτω απ’ το σπίτι. Χμμμμ….spooky.

Αυτά αποκόμισα απ’ το ταξίδι μου κι αυτά σας μεταφέρω. Τώρα, πίσω στο γραφείο, πίσω στα γραψίματα, αλλά με μια γεύση απ’ όσα είδα κι έφαγα και θαύμασα σ’ αυτό το θαυματουργό νησί που είναι εκεί και ίσως με περιμένει να επιστρέψω κάποια στιγμή.

*Το Σαν Μιχάλη είναι παραδοσιακό ελληνικό τυρί ΠΟΠ που παράγεται στο νησί της Σύρου. Η ονομασία του τυριού προέρχεται από ένα βουνό στα βόρεια του νησιού όπου βρίσκεται και το ομώνυμο χωριό Σαν Μιχάλης. Παρασκευάζεται αποκλειστικά από αγελαδινό γάλα από το νησί και έχει κατ’ελάχιστο τετράμηνη ωρίμανση. Έχει κυλινδρικό σχήμα και σκληρή υφή, μέγιστη υγρασία 40% κατά βάρος και ελάχιστη λιποπεριεκτικότητα επί ξηρού 36%. Η γεύση του είναι αλμυρή και πικάντικη.