Μέσα σε όλη τη φασαρία που προκλήθηκε από τα γεγονότα στην Εθνική Πινακοθήκη, στο στόχαστρο μπήκε το θέμα των ορίων στην Τέχνη. Ασυναίσθητα το μυαλό μου πήγε στο εμβληματικό σκίτσο του Σπύρου Ορνεράκη από το μακρινό 1974, που απεικόνιζε έναν πιτσιρικά να ουρεί στο βασιλικό στέμμα.
Αν και μικρός τότε –ήμουν 8 χρονών–, θυμάμαι καλά πόσο αυτό το σκίτσο είχε εκφράσει την κοινωνία και όχι μόνο τους αριστερούς. Για την ιστορία, αφορούσε το δημοψήφισμα για να λυθεί το πολιτειακό ζήτημα της χώρας με το ερώτημα να είναι ΝΑΙ ή ΟΧΙ στη βασιλευομένη Δημοκρατία. Συνομίλησα με τον αγαπημένο μας Σπύρο Ορνεράκη και ιδού το αποτέλεσμα.
Σπύρο μπορείς να μας μεταφέρεις κάπως το άρωμα εκείνης της εποχής;
Έχει προηγηθεί ο ερχομός του Καραμανλή αλλά σε όλους μας συνέχιζε να υπάρχει η υποψία πως τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν πάλι προς το χειρότερο. Ήταν νωπή η παρουσία της Χούντας και φυλαγόμασταν. Ακόμα υπήρχε ο φόβος εάν τυχόν κέρδιζαν οι Βασιλικοί και ξανάνοιγαν οι εξορίες.
Εσύ τι έκανες; Πού βρισκόσουν;
Συμμετείχα σε μια συνωμοτική ομάδα, δεν είχε καν όνομα! Και δεν τους ήξερες όλους, σε περίπτωση που πιάσουν έναν να μην πιαστούν όλοι. Έτσι εγώ ήξερα λίγους, αλλά θυμάμαι τέσσερα ονόματα που θα σ’ τα πω. Ο μακαρίτης ο Νίκος Κακαουνάκης, ο Γιάννης Φάτσης, ο Βίκτωρας Νέτας και ο Περικλής ο Κοροβέσης. Μαζί μας ήταν και μερικοί άλλοι που δυστυχώς δεν τους θυμάμαι. Συζητούσαμε για το τι μπορούμε να κάνουμε, να σχεδιάσουμε, για να συμμετάσχουμε κι εμείς στον αγώνα ενάντια στην Βασιλεία. Κείμενα, προκηρύξεις, αφίσες, φέιγ βολάν και ό,τι άλλο φανταστείς. Αλλά βασικό μας μέλημα ήταν η εικονοποίηση συνθημάτων! Πέφτανε ιδέες, απόψεις, σκέψεις. Τα έπαιρναν και τα τύπωναν ο Χρήστος Λαμπράκης και ο Κίτσος Τεγόπουλος.
Πώς προέκυψε αυτό το σκίτσο που σημάδεψε την εποχή εκείνη, αλλά είναι αναγνωρίσιμο μέχρι και σήμερα;
Η αλήθεια είναι πως βασίστηκα σε μια προγενέστερη αφίσα, του 1942 νομίζω. Έδειχνε πάλι κάτι αντίστοιχο μόνο που αντί για βασιλικό ήταν ένα γερμανικό κράνος. Εκεί πατήσαμε. Ήμουν με τον φίλο μου τον Ρουσσέτο Παναγιωτάκη, γραφίστας και ζωγράφος. Εγώ εικαστικός, γραφίστας εκείνος, ξεκίνησε να το δημιουργεί με φωτογραφίες, σλάιντ και τέτοια. Αυτή ήταν μια διαδικασία που αργούσε, ενώ εμείς το θέλαμε μέσα σε τρεις μέρες. Εγώ το πλησίασα με τη δική μου τέχνη με το χέρι και έτσι βγήκε αυτό που ξέρεις! Το πήρε ο Τεγόπουλος και το τύπωσε χωρίς υπογραφή. Ναι, αλλά πρόσεξε αυτό: ο Τεγόπουλος είχε τη Δομή την εγκυκλοπαίδεια. Έτσι κάπως πονηρά πήγε και έβαλε το «Δ» στην άκρη της αφίσας!
Όταν το σχεδίαζες καταλάβαινες πως θα κάνει πάταγο και θα εκφράσει τόσο κόσμο, μια ολόκληρη εποχή;
Όχι, για να είμαι ειλικρινής. Είχα σχεδιάσει κάτι άλλο που πίστευα πως θα είχε μεγαλύτερη ανταπόκριση. Τους Ηρακλειδείς που καταπιέζουν τον Ελληνικό λαό. Το ’χα κάνει με αερογράφο, είχε πολλή περισσότερη δουλειά από αυτό που έμεινε στην ιστορία. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Αυτό το σκίτσο εκτινάχτηκε αμέσως και κέρδισε τον κόσμο. Ο πιτσιρικάς που κέρδισε το παιχνίδι!
Ο πιτσιρικάς που είναι στο σκίτσο;
Κοίτα να δεις. Μόλις έχει γεννηθεί ο Λυκούργος, ο γιος μου. Ε, αυτόν είχα στο μυαλό μου όταν τον σχεδίαζα. Αυτή η φατσούλα ο Λυκούργος είναι. Από κει εμπνεύστηκα για το συγκεκριμένο!
Υπήρχαν αντιδράσεις από τους Βασιλικούς; Θυμάμαι πως τους εκνεύριζε…
Ε βέβαια, γι’ αυτό κιόλας όλα ήταν συνωμοτικά. Είχα και προηγούμενο μιας και είχα φτιάξει τη Βασιλομήτωρ με δόντια δράκουλα! Όλοι οι διαδηλωτές κρατούσαν αυτήν την αφίσα και πήγαιναν στα γραφεία των Βασιλικών κοντά στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη.
Μετά τις εκλογές;
Ακόμα και μετά, το έργο αυτό εμπορευματοποιήθηκε μέχρι εκεί που δεν πάει. Σε σουβέρ, σε κύπελλα, σε κάρτες και καρτ ποστάλ. Τα πουλάγανε σε περίπτερα! Ρώτησα έναν και μου είπε: «Δεν ξέρω ρε φίλε, κάποιος μου τα φέρνει και τα αγοράζουμε»!
Θέλω να σε ρωτήσω για το γεγονός στην Εθνική Πινακοθήκη.
Κοίτα, θεωρώ απαράδεκτο αυτό που έκαναν στους πίνακες. Μου θυμίζει τους χιτλερικούς που έκαιγαν τα βιβλία το ’39. Δεν μ’ άρεσε καθόλου, μου ξύπνησε άσχημες καταστάσεις.
Κατά την άποψή σου, υπάρχουν όρια στην Τέχνη;
Για εμένα προσωπικά υπάρχει όριο. Σέβομαι τον απέναντί μου και δεν τον θίγω στα αδύνατά του σημεία. Σέβομαι τη Θρησκεία του άλλου, αλλά να με αφήσει και αυτός να κάνω ό,τι θέλω, να εκφραστώ.
Έχεις απειληθεί λόγο κάποιου έργου σου;
Ναι, βέβαια. Κάποιο Πάσχα είχα κάνει ένα σκίτσο που έδειχνε λαό να κουβαλάει έναν σταυρό και να ανεβαίνει τον Γολγοθά του. Ορμήσανε θρησκευτικές οργανώσεις, απειλές. Αλλά δεν είχα κάνει κάτι προσβλητικό. Αλλά για τότε θεωρούταν αμαρτία να χρησιμοποιήσω τον Σταυρό. Θεωρούσαν οι θρησκευάμενοι πως ο Σταυρός ήταν αποκλειστικότητά τους. Λες και δεν σταυρωθήκαν άλλοι άνθρωποι!
Σπύρο σε ευχαριστώ πολύ για τη συζήτησή μας!
Και εγώ ευχαριστώ!
