Τα τελευταία χρόνια, η αστυνομική λογοτεχνία αποδεικνύει με πολλούς τρόπους πως βρίσκεται σταθερά στην αιχμή της πολιτικοκοινωνικής παρατήρησης και της τολμηρής αναμέτρησης με τις σκοτεινότερες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης.
Γράφει ο Γιάννης Ράγκος
Ένας από αυτούς είναι η καταβύθιση στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, που με τα μυστικά και τις κρυφές όψεις του γεμίζει τις ζωές των ηρώων με φαντάσματα και σκιές. Τα παραδείγματα είναι πολλά και εκτείνονται σε όλες τις χώρες που καλλιεργείται συστηματικά το είδος, μη εξαιρουμένης και της Ελλάδας.
Στο μυθιστόρημά του Υπόθεση 178, που συναιρεί το σύγχρονο πολιτικό θρίλερ με το ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα, ο Ιταλός Αντόνιο Φούσκο (Antonio Fusco, 1964) επιστρέφει στη φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στα χιλιάδες μικρά εγκλήματα που συντελέστηκαν τον τελευταίο χρόνο στην Ιταλία (κυρίως, μετά τη συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτεμβρίου 1943) από τα γερμανικά στρατεύματα και εν πολλοίς συγκαλύφθηκαν μεταπολεμικά εξαιτίας πολιτικών σκοπιμοτήτων. Κεντρικός ήρωας είναι ο Τομάζο Καζαμπόνα (εμφανίζεται και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του Πέντε μικρές αδικίες), ένας μεσήλικος αστυνόμος με κλονισμένο γάμο, που παρά τη ζοφερή πραγματικότητα με την οποία συχνά είναι υποχρεωμένος να συμφιλιώνεται, διατηρεί την ακεραιότητά του και την ανυποχώρητη επιμονή να φτάσει στην αλήθεια και να αποδοθεί η δικαιοσύνη, παρόλο που ο συγγραφέας θέτει χωρίς υπεκφυγές καίρια ερωτήματα για το αληθινό νόημα των εννοιών αυτών.
Ο Καζαμπόνα, μαζί με την ομάδα του, καλείται να εξιχνιάσει την υπόθεση δολοφονίας ενός ηλικιωμένου άντρα με αμφιλεγόμενη «προϊστορία». Η δολοφονία έχει διαπραχθεί στην επινοημένη επαρχία της Τοσκάνης, Βαλντέντσα, μέσα στον καύσωνα του Δεκαπενταύγουστου, την εποχή που η λίμνη της περιοχής εκκενώνεται από το νερό και αποκαλύπτεται το εγκαταλελειμμένο χωριό Τόρε Γκιμπελίνα. Σύντομα, η έρευνα της αστυνομίας θα συνδεθεί με μια σειρά φόνων και έναν χαμένο φάκελο που φέρει τον τίτλο «Υπόθεση 178» και αφορά ένα έγκλημα πολέμου που διέπραξαν οι ναζί στο χωριό-φάντασμα, πριν την αποχώρησή τους από την ιταλική χερσόνησο.
Το μυθιστόρημα ξεκινά με μια ιδιαίτερα υποβλητική σκηνή -τοποθετείται στο Παρίσι το 1967, ενώ κατόπιν ο αφηγηματικός χρόνος «μετακινείται» στο παρόν-, που φέρνει στο νου την εναρκτήρια σκηνή της αριστουργηματικής νουάρ ταινίας του Ρόμπερτ Σιόντμακ «Οι δολοφόνοι», βασισμένη στο ομώνυμο διήγημα του Έρνεστ Χεμινγουέη. Η αφήγηση του Φούσκο, γραμμένη με έξοχο λυρισμό και υψηλό λογοτεχνικό ήθος, διαθέτει εξαιρετικές στιγμές στοχασμού και ψυχολογικής εμβάθυνσης στην ανθρώπινη φύση και τα αθέατα υποστρώματά της, ενώ ταυτόχρονα δε λείπουν «φέτες» λεπτού και υποδόριου χιούμορ, καθώς και απολύτως λειτουργικές βιβλιοφιλικές αναφορές (όπως π.χ. στον «Ηγεμόνα» του Νικολό Μακιαβέλι, που ο Φούσκο συσχετίζει με μία εμβληματική πολιτική μορφή της μεταπολεμικής Ιταλίας). Προσφέρει, επίσης, υπέροχες περιγραφές των τοπίων της Τοσκάνης και, στον αντίποδα, των απομακρυσμένων προαστίων του Παρισιού, όπου έχουν εγκατασταθεί (σε συνθήκες γκετοποίησης) πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες. Ακόμα, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαυγείς και τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας και δράσης των ποικίλων υπηρεσιών της αστυνομίας (του Τμήματος Ανθρωποκτονιών, της Σήμανσης, της Διεύθυνσης Ερευνών κατά της Μαφίας κ.ά.), των ανακριτικών αρχών και της Interpol, γεγονός που οφείλεται στην επαγγελματική ενασχόλησή του συγγραφέα με την εγκληματολογική έρευνα στην ιταλική δικαιοσύνη.
Εντούτοις το κυρίαρχο μοτίβο του μυθιστορήματος είναι η μνήμη, που αποτελεί «καταδίκη για τους ανθρώπους» όπως επισημαίνει μία από τις ηρωίδες. Η μνήμη θρυμματίζει τις ζωές των ηρώων, που προσπαθούν σθεναρά να ξεπεράσουν τις συμπληγάδες του παρελθόντος είτε με τη λήθη ή με το κλείσιμο των παλιών λογαριασμών μέσω της αυτοδικίας είτε πιστεύοντας πως είναι αχρείαστο και επομένως πρέπει να διαγραφεί. Πρόκειται για το παρελθόν με το οποίο, κατά τον συγγραφέα, «η συνείδηση της κοινωνίας και της πολιτικής της χώρας μας δεν θέλησε ποτέ να αναμετρηθεί μέχρι τέλους».
Το Υπόθεση 178 είναι ένα θαυμάσιο αστυνομικό μυθιστόρημα με καλά χωνεμένα όλα τα ειδολογικά χαρακτηριστικά του είδους, σε ιδιαίτερα φροντισμένη μετάφραση της Γιάννας Σκαρβέλη.
